Τα πρόσωπα που συμμετέχουν σε ένα συνομιλιακό συμβάν παίζουν ταυτόχρονα ρόλους τριών διαφορετικών επιπέδων: α) κειμενικούς, όπως ομιλητής (αυτόκλητος/ομιλητής καθ' υπόδειξη άλλου ομιλητή, κοινός/θεσμικός κ.ά.) και ακροατής (ενεργητικός/παθητικός, πραγματικός/δυνητικός κ.ά.)· β) κοινωνικούς ρόλους, που προσδιορίζονται κυρίως από την ισχύ, το γόητρο, την επαγγελματική ικανότητα και τον βαθμό εξειδίκευσης των συνομιλητών· και γ) διεπιδραστικούς, δηλαδή τους κατεξοχήν συνομιλιακούς, ρόλους. Δύο είναι οι θεμελιώδεις τύποι συνομιλιακών ρόλων: η παροχή και η αίτηση. Αν συνδυαστούν με τα είδη των «προϊόντων» που ανταλλάσσονται (πρώτον, αγαθά και υπηρεσίες και, δεύτερον, πληροφορίες), προκύπτουν τέσσερις βασικές συνομιλιακές λειτουργίες και αντίστοιχοι ρόλοι για το πρόσωπο που ξεκινά την ανταλλαγή: α) προσφορά (δηλ. παροχή αγαθών και υπηρεσιών): ορίστε το καφεδάκι σας· β) απόφανση (δηλ. παροχή πληροφορίας): το κατάστημά μας προσφέρει μεγάλη ποικιλία καφέδων· γ) εντολή (δηλ. αίτηση αγαθών και υπηρεσιών): φέρε μου ένα καφεδάκι, σε παρακαλώ· και δ) ερώτηση (δηλ. αίτηση πληροφορίας): έχετε κρύο καπουτσίνο; Ανάλογα με το αν ο επόμενος ομιλητής ανταποκρίνεται με τον επιθυμητό ή με ανεπιθύμητο -κατά την κρίση του πρώτου ομιλητή- τρόπο σε κάποια από τις παραπάνω λειτουργίες, μπορούμε να διακρίνουμε δύο ομάδες αποκρίσεων (καθώς επίσης και τους αντίστοιχους ρόλους): α) τις προσδοκώμενες αποκρίσεις (αποδοχή για την προσφορά· αναγνώριση ή παραδοχή για την απόφανση· συμμόρφωση για την εντολή και απάντηση για την ερώτηση) και β) τις μη προσδοκώμενες αποκρίσεις (απόρριψη για την προσφορά· αντίρρηση για την απόφανση· άρνηση συμμόρφωσης για την εντολή και δήλωση άγνοιας ή απροθυμία απάντησης για την ερώτηση). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ρόλοι αυτοί, ανάλογα με τον βαθμό συμβατικότητας του συνομιλιακού συμβάντος, άλλοτε είναι εναλλάξιμοι, όπως σε μια άτυπη τηλεφωνική συνομιλία, και άλλοτε σταθεροί, όπως σε μια συνέντευξη.

Από τον Ηλεκτρονικό Κόμβο για την υποστήριξη των διδασκόντων την ελληνική γλώσσα (http://www.komvos.edu.gr/glwssa/Lexiko/lexiko_n.htm)

Πεδίο