Πλατάκης Ε., Δημώδη ονόματα ορυκτών και πετρωμάτων της Κρήτης, Κρητολογία 12-13, 1981, 113-162.

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 49 σελίδες.
• Η καταχώρηση των λημματικών λέξεων στο Γλωσσάρι γίνεται αλφαβητικά. Οι σελίδες είναι μονόστηλες. Οι λημματικές λέξεις τυπώνονται με πλάγιους χαρακτήρες. Τη λημματική λέξη συμπληρώνει το άρθρο (με πλάγιους χαρακτήρες).
• Στο εσωτερικό τμήμα του άρθρου όροι που ο Πλατάκης θέλει να τονίσει είναι είτε αραιογραμμένοι είτε με πλάγιους χαρακτήρες.

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Στο εισαγωγικό τμήμα της μελέτης του ο Πλατάκης, αφού καταγίνεται αρχικά με την περιγραφή των όρων ορυκτά, πετρώματα, μετάλλευμα και λατομικά ορυκτά, καθώς και με τα χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν, στη συνέχεια παρουσιάζει τη γεωλογική δομή της Κρήτης από τους νεότερους στους παλαιότερους σχηματισμούς της. Έπειτα, αναφερόμενος στον Κατάλογο με τα δημώδη ονόματα των ορυκτών και πετρωμάτων της Κρήτης, τα οποία η συγκεκριμένη μελέτη καταγράφει, τονίζει πως το υλικό του το αντλεί βέβαια από μεσαιωνικά Κρητικά κείμενα, από Κρητικά δημοτικά τραγούδια, από Λεξικά και γενικά από γραπτές πηγές, αλλά κυρίως από επιτόπια έρευνα δική του ή από πληροφορίες που συγκέντρωσε από Γραμματείς Κοινοτήτων και κατοίκους των διάφορων περιοχών της Κρήτης.

Στις σσ. 117 -118 της μελέτης διαβάζουμε πως η καταχώρηση των ονομάτων γίνεται με αλφαβητική σειρά και όχι κατά λήμματα «γιατί σε πολλές περιπτώσεις ο αρχικός τύπος της λέξεως είναι (για μένα) δυσδιάκριτος». Επίσης αναφέρεται πως σε κάθε όνομα σημειώνονται τα συνώνυμα (όπου υπάρχουν ) και ο τόπος προέλευσης του ονόματος, λ.χ. μπλαβόπετρα^[1].

Στις περιπτώσεις που το όνομα είναι γνωστό σε όλες τις περιοχές γίνεται ειδική μνεία, λ.χ. άσπρουγας^[2] ή πυροβολόπετρα^[3].

Ο Πλατάκης προσπαθεί σε κάθε περίπτωση να προσδιορίσει το είδος του ορυκτού ή του πετρώματος. Ο προσδιορισμός αυτός, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, «παρουσιάζει πολλές δυσχέρειες, γιατί το ίδιο όνομα δηλώνει κατά τόπους διάφορο πέτρωμα ή ορυκτό (π.χ. κούσκουρας^[4]) και ακόμη γιατί πολλές φορές το δηλούμενο με το δημώδες όνομα υλικό δεν μπορεί να υπαχθεί εύκολα σε κάποιο ορυκτολογικό ή πετρολογικό είδος από τα γνωστά (π.χ. αγκαθόπετρα)». Παράλληλα, κάνει σαφές πως «τα (…) 340 δημώδη ονόματα δεν αντιστοιχούν σε ισάριθμα ορυκτά ή πετρώματα εξαιτίας των συνωνύμων» και πως «δεν καλύπτουν όλα τα γνωστά στους επιστήμονες ορυκτά και πετρώματα της νήσου». Τονίζει ακόμα πως τα ονόματα δεν ετυμολογούνται.

Στις σσ. 121-158, και αφού έχουν προηγηθεί η Βιβλιογραφία συντομογραφημένη αλλά και πλήρης, δίνεται ο κατάλογος των ονομάτων αρχίζοντας με τη λ. αγκαθόπετρα και τελειώνοντας με τη λ. ώχρα. Ακολουθεί Παράρτημα (σσ. 158-161), όπου καταχωρούνται 32 δημώδη ονόματα, τα οποία δε δηλώνουν ορυκτά ή πετρώματα, αλλά έχουν σχέση μ' αυτά, όπως αμμουδαρότοπος, γυραλωνίτης, ροδοκάντινο, χωματίστρα.

Η μελέτη ολοκληρώνεται με έναν Κατάλογο - Προσθήκη ο οποίος περιλαμβάνει 9 επιπλέον δημώδη ονόματα. Στο κείμενο που προηγείται του Καταλόγου ο Πλατάκης πληροφορεί πως τα 8 από αυτά τα ονόματα (αρκαλιάς, ασημόχωμα, γλυκόγης, γλυκογόπετρα, όνυχας, ρουσσόγη, φιλιορημόγης, φιλιορημόπετρα ) τα αντλεί από έναν κατάλογο με 28 δημώδη ονόματα που του έστειλε ο Χρ. Χαραλαμπάκης۠ μαζί με αυτά καταχωρεί και το όνομα μαυροχαλέπα.

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Μελέτη που ανταποκρίνεται στο στόχο του μελετητή - ερευνητή ο οποίος με την έκδοση του Καταλόγου προσδοκούσε η «συναγωγή» αυτή των δημωδών ονομάτων να αποτελέσει χρήσιμη πηγή, όχι μόνο για τους γλωσσολόγους , φιλολόγους και λαογράφους, αλλά και για τους «ορυκτολόγους-πετρολόγους». Για το μελετητή της μεσαιωνικής-βυζαντινής περιόδου το έργο του Πλατάκη αποτελεί βοήθημα στην όποια προσπάθεια του για ερμηνευτική προσέγγιση μεσαιωνικών-βυζαντινών κειμένων, καθώς -εκτός των άλλων- αντλεί το υλικό του από μεσαιωνικά Κρητικά κείμενα.

Παρουσίαση: Άννα Δεληγιαννοπούλου