Κανελλόπουλος Η. Φ., Ονοματολόγιον Ιστιοφόρων 1890. Επιμέλεια-Πρόλογος-Ευρετήριο Α. Ι. Τζαμτζής, 1987, Εκδόσεις Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου.

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 226 σελίδες.
• Η ύλη κατανέμεται σε κεφάλαια χωρίς αρίθμηση. Οι τίτλοι των κεφαλαίων τυπώνονται με κεφαλαία γράμματα.
• Οι όροι τυπώνονται με έντονους χαρακτήρες.
• Συμπληρωματικό υλικό: Πίνακες Ονοματολογίου - Σχέδια.

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Στην εισαγωγή της έκδοσης του βιβλίου του, βοήθημα για τους αξιωματικούς του ιστιοφόρου ναυτικού, ο Κανελλόπουλος δηλώνει: «ως βάσιν της διδασκαλίας του ναυτικού ονοματολογίου θα λάβωμεν πλοίον πολεμικόν τρίστηλον … θα δώσωμεν δ' εν πρώτοις την ελληνικήν λέξιν, κατόπιν την κοινοβάρβαρον και μετά ταύτην την αντίστοιχον γαλλικήν, διορθούντες …, προστιθέντες …και παραλείποντες όσα αν κρίνωμεν περιττά επί του παρόντος».

Αναλυτικότερα, το βιβλίο διαιρείται σε 14 κεφάλαια στα οποία καταγράφονται και ερμηνεύονται (ή περιγράφονται) ναυτικοί όροι που αφορούν στο σώμα του πλοίου, τη ναυπήγηση και την καθέλκυσή του, το εσωτερικό του πλοίου, τα κατάρτια και τα άρμπουρα, τα σχοινιά, την τροχαλία, τα ιστία, το πηδάλιο κ.ά.

Σε κάθε επιμέρους ενότητα ο Κανελλόπουλος συνήθως δίνει δύο ελληνικούς ναυτικούς όρους·«πρώτα τον επίσημο [η εξελληνισμένη ονομασία] … μετά ένα δεύτερο της κοινής που ήταν τότε σε καθημερινή χρήση [ονομασία που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί]» (Πρόλογος της έκδοσης, σ. 8) και ακολουθεί ο όρος στα γαλλικά. Λ.χ. η κορώνη, το καλκάνι, le couronnement/ ο κρόταφος, το στενό πρόσωπο, le can/ η αντηρίς, το γιοστέκι, le poulain ή poulin/ oτρόχιλος, ο μακαράς ή η τάλια, la poulie/ η μεγίστη, η μαΐστρα, la grandvoile/ ο κερκόπους, το παλάγκο της ράντας, l' écoutedugui κ.ά. Υπάρχουν και περιπτώσεις που καταγράφεται είτε ο ένας ελληνικός όρος μαζί με τον αντίστοιχο γαλλικό, όπως το αλυσσέλικτρον, la couronne/ αι κλιμακίδες, les échelles, είτε μόνο ο ελληνικός, λ.χ. ο κορακοδέτης.

Οι σελίδες 149-209 καλύπτονται από Πίνακες - Σχέδια που στόχο έχουν την πληρέστερη κατανόηση των προηγούμενων κεφαλαίων.

Το έργο ολοκληρώνεται με Ευρετήριο των όρων˙ καταγράφεται ξεχωριστά και ο τύπος της κοινής και ο «επίσημος»-εξελληνισμένος.

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Πηγή σημαντική για την καταγραφή (και ερμηνεία) ναυτικών όρων κυρίως ιταλικών, βενετικών, γενουάτικων, ισπανικών, αλλά και τούρκικων οι οποίοι αφομοιώθηκαν από τους έλληνες ναυτικούς και αποτελούν δείγμα της ζωντανής - κοινής- γλώσσας.

Για λέξεις -ναυτικούς όρους που συναντάμε σε μεσαιωνικά ελληνικά κείμενα -

βέντους των ασπών και βέντους του λόβου στον Eξοπλισμό καραβέλας (A. Delatte), γούμενεςτης μεντζάναςστον Eξοπλισμό καραβέλας (A. Delatte), Τρία κάτεργα το δέσαν (ενν. το κάτεργο) να το πάρουν με γούμενες διά να το ρεμουρκιάρουν στη Λεηλασία της Παροικίας της Πάρου (Ε. Κριαράς), κάβον τ' αργάνου˙οργίες πενήντα στον Eξοπλισμό καραβέλας (A. Delatte), ανέλα της άγκουρας στον Eξοπλισμό καραβέλας (A. Delatte) κ.ά.- το Ονοματολόγιον Ιστιοφόρων 1890 του Κανελλόπουλου μας δίνει πλούσιες πληροφορίες: Οι ορθωτήρες της κέρκου,τα βέντα της ράντας, lebalancinsdugui˙σχοινιά, δι' ων […] / Ο κάλως ή η κάμιλος, η γούμενα, lecȃble˙τόνος (σχοινί)περιφερείας άνω των 340 χιλιοστομέτρων χρησιμεύων εις όρμισιν του πλοίου […] / Ο ονίσκος, το αργανέλο, levirevautή lesinge˙μικρόν βαρούλκον. Ονομάζομεν επίσης ονίσκον και το μηχάνημα […], εφ' ου σύρεται ο τόνος ή η άλυσις αγκύρας,ανασπωμένης δι' αυτής.

Η ευρύτερη σημασία του έργου διαφαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από τον Πρόλογο της έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου: « Το Ναυτικό Μουσείο του Αιγαίου πήρε την απόφαση να επανεκδόσει το σπάνιο και δυσεύρετο πια σήμερα αυτό βιβλίο του Ηλία Φ. Κανελλόπουλου πιστεύοντας πως συνεισφέρει με τον τρόπο αυτό θετικά στη διευκόλυνση της μελέτης της ναυτικής μας παραδόσεως και ιστορίας που αποτελεί έναν από τους σκοπούς του. […]. Τα ελληνικά τεχνικά βιβλία που γράφτηκαν για την ιστιοφόρο ναυτιλία είναι λιγοστά και σήμερα εξαιρετικά δυσεύρετα. […] Αποτέλεσμα: όσοι μελετητές, εραστές της εποχής του πανιού, […] θελήσουν μέσα απ΄ την προσιτή ελληνική βιβλιογραφία να βρουν κάποιο δρόμο για να μπορέσουν να πλοηγηθούν στο πραγματικά πολυδαίδαλο […] ναυτικό ονοματολόγιο να τους είναι αδύνατο να προχωρήσουν». Το βιβλίο του Κανελλόπουλου «φιλοδοξεί να ρίξει κάποιο φως στον ξεχασμένο αυτό τομέα της ναυτιλίας […] (Α. Ι. Τζαμτζής, σ. 7).

Παρουσίαση: Άννα Δεληγιαννοπούλου