Βαγιακάκος Δίκαιος Β., Μοναχικός Βίος και Γλώσσα (σχεδίασμα), ανατύπωση από τον ΜΑ΄ τόμ. της Επετηρίδας της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών (1974), Αθήνα 1975, 243-258.

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 15 σελίδες.
• Η ύλη κατανέμεται σε κεφάλαια με συνεχή αρίθμηση.
• Οι τίτλοι των κεφαλαίων τυπώνονται με έντονους πλάγιους χαρακτήρες. Με πλάγια στοιχεία τυπώνονται οι λέξεις-όροι που ενδιαφέρουν.
• Βιβλιογραφικές παραπομπές σε υποσελίδιες σημειώσεις.

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Ο Βαγιακάκος στο σχεδίασμά του αυτό, θεωρώντας πως κάθε ειδικό λεξιλόγιο είναι ανάγκη να μελετηθεί ιδιαιτέρως για να δώσει «σαφή εικόνα του γλωσσικού πλάτους εκάστου επιμέρους θέματος, της γλωσσοπλαστικής ικανότητος του λαού, της ευκαμψίας και της εκφραστικής δυνατότητος της γλώσσης», καταγράφει ένα μέρος του λεξιλογίου που σχετίζεται με τη θρησκεία και συγκεκριμένα με τη μοναχική ζωή˙ προηγείται μια σύντομη ιστορική αναδρομή για την εμφάνιση και πορεία του μοναχικού βίου.

Στη συνέχεια αναφέρει ως βασικούς άξονες «περιστροφής» του μοναχικού λεξιλογίου το μοναχό και τη μονή τονίζοντας παράλληλα πως οι μοναχοί παρέλαβαν σημαντικό αριθμό λέξεων από το λεξιλόγιο της εκκλησίας (ναός & λατρεία) και σ' αυτό πρόσθεσαν λέξεις που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της μοναστηριακής ζωής.

Πηγές για τη συγκρότηση του μοναχικού λεξιλογίου του είναι: α) οι χρονογράφοι, οι ιστορικοί, τα έγγραφα των μοναστηριών, τα συναξάρια, οι βίοι αγίων, τα προσκυνητάρια, οι νομοκανόνες κ.ά. (γραπτές πηγές) και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους οι μοναχοί στο Άγιο Όρος ή αλλού (προφορική παράδοση).

Ακολουθεί ένα «διάγραμμα του μοναχικού λεξιλογίου» που αφορά: 1) στην ονομασία της μονής ανάλογα με τον τρόπο ίδρυσής της ή τη μορφή και τη χρήση της (βασιλική, πατριαρχική, σπηλαία, έγκλειστρον, ασκητήριον κά.), 2) στην αρχιτεκτονική της μονής (μοναστηριακός ναός, πυλώνες, βορδωναρεία κά.), 3) στα αντικείμενα και τα σκεύη (μασαρία, πινάκια, σκουτέλλια, βικία κ.ά.), 4) στην κουρά και την περιβολή του μοναχικού σχήματος (μοναχική κουρά, τριχοκουρία, ξενόκουρος κ.ά.), 5) στο ονοματολόγιο μοναχών, ανδρών και γυναικών (αναχωρητής, ασκητής, σπηλαιώτης, μονάζων, μονάστρια, νόννα κ.ά.), 6) στην ενδυμασία των μοναχών και των ειδών της «κλινοστρωμνής» (ράσον, τρίχινον, ιμάτιον, παλλίον, κουκούλιον, ζώνη κ.ά.), 7) στο ονοματολόγιο μοναχών που είχαν εξουσία ή ασκούσαν διακόνημα (πρώτος, γέρων, ηγούμενος, κοινοβιάρχης, οικονόμος, εκκλησιάρχισσα κ.ά.), 8) στους πόρους της μονής και τη διατροφή των μοναχών (αποταγή, βρέβιον, ψυχικά, δοσίματα, αγιοζούμιν, λαχανόγουλα, ξηροφαγία, μάγειρος, οψοποιός κ.ά.), 9) στην εργασία των μοναχών εκτός της μονής (αλιεύς, αμπελικός, κτηνίτης, κηπουρός, ναυπηγός, σκαλιέρης, στράτωρ κ.ά.), 10) στα έργα (εργόχειρα) των μοναχών εντός της μονής (ζωγράφος, στορίζω, στάμπα, κοντύλι, εγκόλπιον, κομποσχοίνιον, σφραγίς άρτου, γραφικά, δέλτος, σταχώνω κ.ά.), 11) στο ονοματολόγιο που σχετίζεται με την υμνογραφία και τη μουσική και το οποίο διακρίνεται σε λειτουργικούς και μουσικούς όρους (αίνοι, αναστάσιμα, αντίφωνα, κοινωνικόν, κοντάκιον, μελουργός, μουσουργικόν βιβλίον κ.ά.).

Στο τελευταίο μέρος της μελέτης του καταπιάνεται με την επίδραση που άσκησε η μοναχική ορολογία στις σλαβικές γλώσσες και τη Ρουμανική.

Τέλος, ο Βαγιακάκος υποστηρίζει πως η μελέτη του ειδικού λεξιλογίου των μοναχών θα μας δώσει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη χρήση και τη σημασιολογική εξέλιξη παραδεδομένων λέξεων της ελληνικής γλώσσας από τις οποίες κάποιες έχασαν την πρωταρχική τους σημασία και διατήρησαν μόνο εκείνη που απέκτησαν «εν τω μοναχικώ βίω».

3. Αξιλολογικές Παρατηρήσεις

Πηγή σημαντική τόσο για τη μελέτη των γλωσσοπλαστικών δυνατοτήτων της ελληνικής γλώσσας, όσο και για την καταγραφή της σημασιολογικής εξέλιξης του μοναχικού λεξιλογίου. Βοήθημα στην ερμηνευτική προσέγγιση όρων που αφορούν στη μοναχική ζωή σε κείμενα της μεσαιωνικής-βυζαντινής περιόδου.

Παρουσίαση: Άννα Δεληγιαννοπούλου