Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

H έκφραση δυτική ελληνική έχει συχνά χρησιμοποιηθεί ως γενικός όρος για δύο διαφορετικές υποομάδες: τη βορειοδυτική ελληνική και την καθαυτό δωρική. Όμως η διάκριση αυτή δεν είναι επιτυχής. Eκτός από την πρόθεση ἐνς και τις παραλλαγές της (εἰς, ἐς), που συναντώνται και στις περισσότερες μη δωρικές διαλέκτους, οι δωρικές διάλεκτοι δεν έχουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό που να απουσιάζει από τις βορειοδυτικές διαλέκτους. Mόνο μετά την αναχώρηση των προγόνων των Δωριέων για την Πελοπόννησο και τα νησιά ανέπτυξε η βορειοδυτική δωρική τα πιο χαρακτηριστικά διαλεκτικά γνωρίσματά της.

Βορειοδυτικές διάλεκτοι μιλιούνταν στη Φωκίδα, Λοκρίδα, Ήπειρο, Ακαρνανία, Αιτωλία, Μαλίδα, Δωρίδα και στη χώρα των Αινιάνων. Στη διαλεκτική αυτή ομάδα κατατάσσεται και η Ηλειακή (στη ΒΔ Πελοπόννησο), ενδιάμεσος τύπος μεταξύ δωρικών και βορειοδυτικών διαλέκτων.

Ο Όμηρος, από τα φύλα της Στερεάς που μιλούσαν δυτική διάλεκτο, μνημονεύει τους Φωκείς, τους Ανατολικούς Λοκρούς και τους Αιτωλούς ως εγκατεστημένους πριν από τον Τρωϊκό πόλεμο στις περιοχές που κατείχαν στην ιστορική περίοδο.

Η Φωκική είναι γνωστή κυρίως από επιγραφές από τους Δελφούς (6ος αι. π.Χ. - 3ος αι. μ.Χ.), γι' αυτό ονομάζεται και Δελφική. Η διάλεκτος δέχθηκε επίδραση της Αττικής και της Κοινής από τον 4ο αι., και της Αιτωλικής Βορειοδυτικής Κοινής στον 3ο αι.

Οι Λοκροί στην ιστορική περίοδο είναι εγκατεστημένοι σε δύο περιοχές της Στερεάς, που χωρίζονται μεταξύ τους από τη Φωκίδα: την Ανατολική Λοκρίδα, στο Μαλιακό και τον Ευβοϊκό κόλπο (Επικναμίδιοι ή Υποκναμίδιοι και Οπούντιοι Λοκροί), και τη Δυτική Λοκρίδα, στον Κορινθιακό (Οζόλαι Λοκροί). Κείμενα της διαλέκτου έχουμε από τη Δυτική Λοκρίδα. Στον 3ο αι., λόγω της υπαγωγής των Λοκρών στην Αιτωλική Συμπολιτεία, σημειώνεται επίδραση της Βορειοδυτικής Κοινής στη διάλεκτό τους.

Οι Αιτωλοί εμφανίζονται στον 4ο αι. ενωμένοι στην Αιτωλική Συμπολιτεία, το Κοινόν των Αιτωλών. Κατά τον 3ο αι. π.Χ. η πολιτική επιρροή τους απλώνεται σε όλη τη Στερεά βορείως της Αττικής και σε μέρη της Πελοποννήσου. Το επιγραφικό υλικό προέρχεται κυρίως από την εποχή της Αιτωλικής Συμπολιτείας και δεν απεικονίζει την παλιότερη Αιτωλική, αλλά ένα τύπο Βορειοδυτικής Κοινής με περιορισμό των τοπικών ιδιοτυπιών και ανάμιξη αττικών στοιχείων. Η Βορειοδυτική αυτή Κοινή είχε ευρεία χρήση στον 3ο αι. σε όλες τις περιοχές της πολιτικής επιρροής των Αιτωλών.

Στην Ιλιάδα οι κάτοικοι της Ήλιδας ονομάζονται Επειοί. Αιτωλοί, οι οποίοι εισέβαλαν συγχρόνως με τους Δωριείς στην Πελοπόννησο, κατέλαβαν την Ήλιδα υποτάσσοντας τα αχαϊκά φύλα της περιοχής. Σχεδόν όλο το διαλεκτικό υλικό προέρχεται από την Ολυμπία. Στο τέλος του 3ου αι. η Αττική Κοινή υποκαθιστά οριστικά τη διάλεκτο, της οποίας μια τεχνητή αναβίωση σημειώνεται στη ρωμαϊκή περίοδο.

Το επιγραφικό υλικό από τις υπόλοιπες περιοχές -πενιχρό για την αρχαϊκή περίοδο- είναι μεταγενέστερο και σε κάποια μορφή Κοινής είτε Δωρικής είτε Βορειοδυτικής. Είναι φυσικό όμως να υποθέσουμε ότι βορειοδυτικές διάλεκτοι μιλήθηκαν κάποτε και σ' αυτές τις περιοχές από τα δυτικά φύλα που μετανάστευσαν από την Ήπειρο, ενώ αιολικά στοιχεία που εντοπίζονται σε διαλέκτους της Στεράς προϋποθέτουν προγενέστερη εγκατάσταση Αιολέων.

Οι βορειοδυτικές διάλεκτοι έχουν κοινά με τις δωρικές γνωρίσματα: διατήρηση του πρωτογενούς ā, του Ϝ, του -τι (Ϝίκατι)· ā από āο, āω (ἁμερāν: ἡμερῶν)· -ξ- στον αόριστο και μέλλοντα των εις -ζω (ὁρκιξέω: ὁρκίσω)· -μες κατάληξη α' πληθυντικού (ἐκρίνομες)· απαρέμφατο -μεν (εἶμεν: εἶναι)· αἰ: εἰ· κα: ἄν· αποκοπή τελικού φωνήεντος των προθέσεων (κάτ). Ιδιαίτερα βορειοδυτικά: στ αντί σθ (ἑλέσται: ἑλέσθαι)· δοτική πληθυντικού γ' κλίσης -οις (μειόνοις: μείοσι)· ἐν + αιτιατική για δήλωση κατεύθυνσης (ἐν Δελφούς)· αρ από ερ (ματάρα: μητέρα). Η Φωκική εμφανίζει κατάληξη απαρεμφάτου -εν αντί ειν (φάρεν: φέρειν) και η Ηλειακή ψίλωση, δηλαδή αποσιώπηση της δασείας (ἀ: ἡ) και ρωτακισμό (τροπή του τελικού ς σε ρ: τοῖρ: τοῖς).