Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Λημματολόγιο

Τ
ο ΛΚΝ καταγράφει το σύγχρονο νεοελληνικό λεξιλόγιο του γραπτού και του προφορικού λόγου. Βασικό κριτήριο για τον καταρτισμό του λημματολογίου υπήρξε η χρήση της λέξης. Λέξεις που η χρήση τους είναι αυστηρά περιορισμένη και ειδική δεν περιλαμβάνονται στο ΛΚΝ, που δεν φιλοδοξεί να γίνει "θησαυρός" της νεοελληνικής.

Στο λημματολόγιο ειδικότερα περιλαμβάνονται:

• Από τους ειδικούς επιστημονικούς και τεχνικούς όρους, οι πιο κοινοί, αυτοί που είναι γνωστοί από τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τα εκλαϊκευτικά άρθρα ή βιβλία, καθώς και όροι που είναι κοινοί σε δύο ή σε περισσότερες επιστήμες· παραλείπονται όσοι έχουν αυστηρά εξειδικευμένη και απόλυτα περιορισμένη χρήση.
• Από τα λεξιλόγια επαγγελματικών, κοινωνικών και άλλων ομάδων, όσες λέξεις έχουν ευρύτερη κοινωνική κατανομή.
• Από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται στη λογοτεχνία, αυτές που έχουν περάσει στον κοινό γραπτό ή προφορικό λόγο, π.χ. γοργοτάξιδος, δείλι.
• Από τους νεολογισμούς και τα δάνεια, όσα έχουν ευρύτερη χρήση, π.χ. υπερθέαμα, μάρκετιγκ.
• Από τις λέξεις της μάγκικης γλώσσας καθώς και από τις χυδαίες, οι πιο κοινές, π.χ, λοβιτούρα, τακίμι.
• Από τα εθνικά ουσιαστικά και τα κύρια ονόματα, όσα δίνουν επιπλέον γλωσσικές πληροφορίες, π.χ, Εβραίος, Τούρκος· Γιάννης, Θωμάς.
• Από τις ιδιωματικές λέξεις, οι πολύ γνωστές (με την, ένδειξη ότι είναι λαϊκότροπες), π.χ, γητειά, δημοσιά.
• Λέξεις ιστορικού λεξιλογίου απαραίτητες για την περιγραφή μιας πραγματικότητας που δεν υπάρχει πια, π.χ. δόγης, πελταστής.
• Λέξεις παρωχημένου λεξιλογίου, π.χ, σάκα, γκαζοζέν.
• Ονοματοποιίες, π.χ. γαβ (ηχομιμητικό), γαβγίζω (ηχοποίητο).
• Από τα επίθετα σε -ικός, -ικος που παράγονται από ονόματα χωρών, πόλεων ή από εθνικά ουσιαστικά, (α) όσα δεν έχουν αυτόματη παραγωγή, π.χ. Αγγλία - εγγλέζικος· (β) τα παράγωγα από μεγάλες και/ή γνωστές χώρες, πόλεις, περιοχές κτλ., π.χ. ρωσικός, γαλλικός, αθηναϊκός, θεσσαλικός· (γ) όσα αναφέρονται σε ιδιότητες ενός λαού, χαρακτηριστικά προϊόντα κτλ., π.χ. αγγλικό χιούμορ, δανέζικο έπιπλο.
• Ρηματικοί τύποι με επιφωνηματική χρήση, π.χ. έλα, καθώς και ρηματικοί τύποι ουσιαστικοποιημένοι, π.χ. έμπα το.
• Από τα αριθμητικά, τα μονολεκτικά απόλυτα και τακτικά από το ένα ως το είκοσι, και στη συνέχεια ανά δέκα ως το εκατό και ανά εκατό ως το χίλια.
• Προθήματα (π.χ. αντι-, αμφι-), επιθήματα (π.χ. -άδα, -ισμός), πρώτα και δεύτερα συνθετικά (π.χ. αγαθο-, αγιο-, -αγωγός, -αγορά), όλα συνοδευόμενα από πλούσια παραδείγματα. Με τη συστηματική καταγραφή και την εκτενή ανάλυση των στοιχείων αυτών, επιδιώκεται να δοθούν στο χρήστη όσες πληροφορίες είναι αναγκαίες για την κατανόηση των μηχανισμών σύνθεσης και παραγωγής της κοινής νεοελληνικής. Οι πληροφορίες αυτές όχι μόνο είναι χρήσιμες για την πληρέστερη ανάλυση πολλών λημμάτων που περιλαμβάνονται στο ΛΚΝ, αλλά βοηθούν και στην κατανόηση και αιτιολόγηση λέξεων που δεν έχουν περιληφθεί στο λημματολόγιο. (Οι λέξεις σολωμιστής και παλαμιστής, π.χ., δεν υπάρχουν ως λήμματα στο λεξικό· θα τις συναντήσει όμως ο χρήστης στο λήμμα -ιστής, πράγμα που θα του επιτρέψει να τις ερμηνεύσει σωστά, αλλά και να σχηματίσει και άλλες με το συγκεκριμένο επίθημα, έχοντας κατανοήσει το μηχανισμό παραγωγής τους.)

Δεν εμφανίζονται ως λήμματα:

• Καταλήξεις που συναντώνται αποκλειστικά σε επώνυμα, π.χ. -όγλου, -ογλου. Όταν όμως κάποια παραγωγική κατάληξη λειτουργεί και ως κατάληξη επωνύμων, αυτό δηλώνεται σε ξεχωριστή σημασία, π.χ. -άκης, -άτος.
• Τα παραθετικά των επιθέτων, εκτός από ορισμένα που είναι ανώμαλα ή παρουσιάζουν μεγάλο πλούτο γλωσσικών πληροφοριών, π.χ. μέγιστος, καλύτερος.
• Επιστημονικές ονομασίες φυτών και ζώων· έτσι, έγινε λήμμα το καρδερίνα όχι όμως και το ακαλανθίς.