Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση >

1. Ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία κατανομής των ιδιωμάτων

Τα ιδιώματα αυτά φαίνεται να αποτελούν επιβίωση της ελληνικής διαλέκτου η οποία μιλιόταν στην ευρύτερη περιοχή πριν την άφιξη αλβανόφωνων πληθυσμών κατά τον ύστερο Μεσαίωνα. Ουσιαστικά δηλαδή η Αθήνα, η Κύμη (και τα γύρω της χωριά) και η Αίγινα αποτέλεσαν ελληνόφωνες νησίδες σε μια αλβανόφωνη περιοχή. Ειδικά στην Αίγινα, η παρουσία του ιδιώματος αυτού είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της διαρκούς επαφής και επικοινωνίας της με την Αθήνα, αλλά και της εγκατάστασης αθηναίων εποίκων εκεί μετά την πολιορκία της Αθήνας από τους Βενετούς το 1688.

Τα ιδιώματα αυτά έχουν εξαφανιστεί εδώ και πολλά χρόνια και κυρίως αφότου η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, οπότε συνέρευσαν σε αυτή πληθυσμοί από διαφορετικές περιοχές του τότε ελληνόφωνου κόσμου και τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία της κοινής νεοελληνικής (βλ. σχετικά Newton 1972 Browning 1991, 137 Κοντοσόπουλος 2000, 84).

2. Γλωσσική περιγραφή των ιδιωμάτων

Μολονότι δεν είμαστε σήμερα σε θέση να ερμηνεύσουμε την προέλευση των επιμέρους χαρακτηριστικών των ιδιωμάτων αυτών (Browning 1991, 174-175), τα ιδιώματα αυτά φαίνεται να συγγενεύουν περισσότερο με εκείνα του νοτίου Αιγαίου παρά με εκείνα της ηπειρωτικής Ελλάδας (Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου κλπ.). Ο Trudgill (2003, 59) μάλιστα τα κατατάσσει σε δύο ομάδες, τοποθετώντας στη μια την Αθήνα, την Αίγινα και τα Μέγαρα και στην άλλη την Κύμη.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων αυτών είναι τα εξής:

α. Φωνητική - φωνολογία

• Τα υ και οι δεν προφέρονται ως [i], όπως στις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους, αλλά ως [u]: Κύμη [kúmi], σύκα [súka], συ [sú], βούτυρο [vúturo], γυναίκα [junéka], άχυρα [áçura].
• Παρατηρείται δασύς τσιτακισμός, δηλαδή το /k/ προφέρεται ως [t∫] πριν από [i] και [e]: κοιλιά [t∫ulía], σκύλος [st∫úlos], βάρκες [várt∫es].
• Παρατηρείται απουράνωση των συριστικών: δροσιά [ðrosá], εκκλησία [eklisá], νησιά [nisá], πλούσιος [plúsos], κερασιά [kerasá].
• Απουσιάζει η συνίζηση των ακολουθιών -ια, -εα: γραία, παιδία, καμπαναρείο, φωτία, γροθία, σταλέα.
• Τα [b], [d], [g] προφέρονται χωρίς το έρρινο στοιχείο.

β. Μορφολογία

• Ο ενεργητικός αόριστος σχηματίζεται σε -κα: έλυκα, καβάληκα, άκουκα, έβρακα, αγόρακα.
• Ο παθητικός αόριστος σχηματίζεται σε -να, πάντα με συλλαβική αύξηση: εστάθηνα, ελύθηνα, ελούστηνα, ελυπηθήνα, εγδύθηνα.

Τέλος, τα ιδιώματα αυτά ανήκουν στη ζώνη του είντα, καθώς εμφανίζουν το ντα 'τί' και το γιάντα 'γιατί'.

γ. Λεξιλόγιο

Τα ιδιώματα αυτά διαθέτουν πλήθος ιδιωματικών λέξεων: γλέφαρο ΄κούτελο', δράμη 'τρέξιμο', μερμιρία ΄φόβος', συγκούρταλος 'με όλους τους δικούς του, με όλες τις αποσκευές του' (Αθήνα) αλόχτερας 'κόκορας', νυχτορεύω 'εργάζομαι κατά τη διάρκεια της νύχτας', παλεθύρι 'παράθυρο', αχτίμωτο 'πολύτιμο', αμπωνέ 'αν ίσως' (Αίγινα) λαλούσα 'φωνή', δρέμω 'τρέχω', βάσσω 'γαβγίζω' (Κύμη) πλέος 'πια', γλέπω 'βλέπω', έξυμνος 'έξυπνος', λειδινό 'δειλινό', σκορπαίος 'σκορπιός', μανάφης 'μανάβης' (Μέγαρα) κοκ.

3. Σύγχρονη κοινωνιογλωσσική κατάσταση

Κανένα από τα ιδιώματα αυτά δεν ομιλείται σήμερα (βλ. και ενότητα 1).

Βίλλυ Τσάκωνα

Βιβλιογραφία

1. BROWNING, R. 1991. Η μεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα. 2η έκδ. συμπληρωμένη με την προσθήκη δύο άρθρων του συγγραφέα. Μτφρ. Μ. Ν. Κονομή. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα.
2. ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ, Ν. Γ. 2000. Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής. 3η έκδ. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
3. NEWTON, B. 1972. The Generative Interpretation of Dialect: A Study of Modern Greek Phonology. Cambridge: Cambridge University Press.
4. TRUDGILL, P. 2003. Modern Greek dialects. A preliminary classification. Journal of Greek Linguistics 4:45-64.