α. Παρουσίαση

Στην "αφήγηση" ανήκουν και οι διηγήσεις και οι μαρτυρίες (προφορικές ή γραπτές) που αναφέρονται σε ένα πρόσωπο. Τέτοιες είναι οι βιογραφίες και οι αυτοβιογραφίες με τις παραλλαγές τους: τη μυθιστορηματική βιογραφία, τους "βίους", τα συναξάρια, το βιογραφικό σημείωμα, τη συστατική επιστολή, το μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα απομνημονεύματα, τα ημερολόγια, το αυτοβιογραφικό σημείωμα κτλ.

Η βιογραφία και η αυτοβιογραφία κινούνται ανάμεσα στη λογοτεχνία και την ιστορία, με έμφαση κυρίως στη λογοτεχνία. Ο βιογράφος/ αφηγητής, ανάλογα με το σκοπό του, καθορίζει την οπτική γωνία της αφήγησής του και συνεπώς προβάλλει, αποσιωπά ή αποκρύπτει ορισμένα στοιχεία της ζωής του βιογραφούμενου. Τα σχόλια σε μια βιογραφία ή αυτοβιογραφία μπορεί να είναι άμεσα ή έμμεσα..

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• Να ασχοληθούν οι μαθητές με ορισμένα βιογραφικά είδη που εξυπηρετούν τις ανάγκες, πνευματικές ή πρακτικές, της καθημερινής επικοινωνίας.
• Να κατανοήσουν ότι σε κάθε βιογραφικό είδος χρησιμοποιείται διαφορετικό ύφος και γλωσσική ποικιλία, ανάλογα με το συγκεκριμένο είδος, το σκοπό του βιογράφου και το δέκτη στον οποίο αυτός απευθύνεται.
• Να διαπιστώσουν, προσεγγίζοντας ποικίλα βιογραφικά είδη, τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη ζωή, το έργο, το χαρακτήρα ενός ατόμου και την εποχή στην οποία ζει.

Ειδικότερα:

• Στόχος της διδασκαλίας του βιογραφικού σημειώματος είναι να βοηθήσει τους μαθητές να επισημαίνουν και να διακρίνουν τα γεγονότα από τα σχόλια σε ένα βιογραφικό σημείωμα, να παρατηρούν τη δομή και το περιεχόμενό του, να συγκρίνουν δύο βιογραφικά σημειώματα και κυρίως να παραγάγουν οι ίδιοι λόγο. Να είναι ,δηλαδή, σε θέση να γράψουν ένα βιογραφικό σημείωμα, λαμβάνοντας υπόψη τους τις βασικές παραμέτρους της επικοινωνίας (σκοπός, δέκτης, οπτική γωνία, κατάλληλη γλωσσική ποικιλία).
• Στόχος της διδασκαλίας του αυτοβιογραφικού σημειώματος είναι να δείξει με συγκριτικό τρόπο τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα και σε ένα βιογραφικό που γράφεται για το ίδιο πρόσωπο. Ενας δεύτερος στόχος είναι να δημιουργήσει ευαίσθητους/υποψιασμένους αναγνώστες ικανούς να αντιλαμβάνονται το έμμεσο σχόλιο σε ένα κείμενο, καθώς και τους λόγους για τους οποίους ένας συγγραφέας αποκαλύπτει ή αποκρύπτει ορισμένα στοιχεία από τη ζωή του.
• Στόχος, τέλος, της διδασκαλίας αυτών των ειδών είναι να συνηθίσουν οι μαθητές να "διαβάζουν" παράλληλα με τα βιογραφικά/αυτοβιογραφικά σημειώματα και το σχετικό εικαστικό υλικό του βιβλίου και να μάθουν να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα που εκπέμπουν οι εικόνες (αυτοπροσωπογραφίες, σκίτσα, φωτογραφίες), στις οποίες αποτυπώνονται σημαντικές στιγμές της ζωής ενός προσώπου.

Διδακτικό υλικό

Βλ. "Εκφραση- Εκθεση" Β'Λυκείου, σ. 69-85 και, κυρίως, σ. 69-75, 79-84.

Επισημάνσεις

Η προσφορότερη μέθοδος για την παρουσίαση ολόκληρης της ενότητας "Βιογραφικά είδη" είναι η σύγκριση και η αντίθεση. Τα βιογραφικά είδη συγκρίνονται διαρκώς μεταξύ τους και επισημαίνονται οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Γι'αυτό άλλωστε και το κεφάλαιο "Οργάνωση του λόγου" αναφέρεται στην ανάπτυξη παραγράφου με σύγκριση και αντίθεση, καθώς και στο ρόλο της αντίθεσης στη συνοχή του κειμένου.

Η διδασκαλία μπορεί να ξεκινήσει από το εικαστικό υλικό που προτάσσεται στην ενότητα και παρουσιάζει τρεις αυτοπροσωπογραφίες του Βαν Γκογκ που απεικονίζουν το ζωγράφο σε τρεις διαφορετικές χρονικές στιγμές της ζωής του. Ο καθηγητής μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές του, αφού παρατηρήσουν προσεκτικά τις αυτοπροσωπογραφίες, να τις σχολιάσουν είτε απευθείας είτε αφού προηγουμένως τους δώσει κάποια βασικά βιογραφικά στοιχεία του καλλιτέχνη. Θα διαπιστώσουν έτσι οι μαθητές, μέσα από τη διεισδυτική εξέταση και αποκωδικοποίηση της εικόνας, ότι η αυτοπροσωπογραφία είναι ένα είδος αυτοβιογραφίας, εφόσον μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε σταδιακά τις μεταβολές στην έκφραση του εικονιζόμενου προσώπου. Προς ενίσχυση των προηγουμένων, μπορεί να δοθεί στους μαθητές ένα απόσπασμα από εφημερίδα που σχολιάζει με τον ίδιο τρόπο τις αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ, οι οποίες εκτίθενται στην Εθνική πινακοθήκη του Λονδίνο (βλ. σχετικά στο υποστηρικτικό υλικό για το διδάσκοντα)..

Τέλος, αφού διδαχτεί η ενότητα "Βιογραφικά είδη", μπορεί να δοθεί στους μαθητές μια άσκηση, όπως η παρακάτω:

• Στην ενότητα που εξετάσαμε φιλοξενούνται σκίτσα και φωτογραφίες των Α. Παπαδιαμάντη, Γ. Ψυχάρη, Γ. Θεοτοκά, Γ. Σεφέρη, Γ. Ιωάννου. Να σχολιάσετε τις εικόνες αυτές με βάση και τις γνώσεις που έχετε γύρω από τη ζωή και το έργο των εικονιζόμενων προσώπων.

Ως αξιόλογες εργασίες επισημαίνουμε επίσης: τη μετασχηματιστική άσκηση της σ. 80 "Να συγκεντρώσεις… της περιοχής σου", καθώς και την έρευνα που ακολουθεί..

γ. Υποστηρικτικό υλικό για το διδάσκοντα

• "Εκφραση - Εκθεση" για το Λύκειο, βιβλίο καθηγητή, Β' τεύχ., σ. 45-50, 56-64.
• Alan Shelston, Βιογραφία, εκδ. Ερμής, σειρά "Η γλώσσα της κριτικής", Αθήνα, 1982.
• περιοδ. "Διαβάζω", τεύχ. 155, Αφιέρωμα στην Αυτοβιογραφία
• Παν. Μουλλά, Α. Παπαδιαμάντης Αυτοβιογραφούμενος, εκδ. Ερμής, Αθήνα, 1981.

Παρακάτω δίνονται κάποια αποσπάσματα από συνέντευξη του Ρέι Μονκ, βιογράφου του διάσημου φιλοσόφου Λούντβιχ Βιτγκεστάιν, που συνοψίζουν τις απόψεις του για τη βιογραφία..

[…]
Εχω την αίσθηση ότι το να καταλαβαίνει κανείς έναν άνθρωπο είναι σαν να καταλαβαίνει ένα μουσικό κομμάτι, μια ποιητική σύνθεση.
[…]
Από τη μια πλευρά η βιογραφία προυποθέτει ένα είδος ενόρασης, από την άλλη ο βιογράφος πρέπει να διαθέτει κάποιες εκλεκτικές συγγένειες με τον βιογραφούμενο. Πολλές βιογραφίες αποτυγχάνουν είτε γιατί δεν υπάρχει αυτή η συγγένεια - που τη θεωρώ κινητήρια δύναμη της βιογραφικής προσπάθειας- είτε γιατί ο βιογράφος αδυνατεί να καταλάβει τη σκέψη του βιογραφούμενου και τον πολιτισμό μέσα στον οποίο αναπτύχτηκε και δημιούργησε.
[…]
Φυσικά, μία από τις κρυφές αρετές της βιογραφίας είναι να αφήνεις το βιογραφούμενο να μιλάει και να μην ενδίδεις στον πειρασμό να εξηγείς ή να ερμηνεύεις τα λεγόμενά του, όταν δε χρειάζεται. Αλλο είναι να αφηγείσαι ένα ανέκδοτο και άλλο να το εξηγείς. Αν το εξηγήσεις, η χάρη του χάνεται.
[…]
Πιστεύω ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από έντονη αποπροσωποποίηση ίσως, λοιπόν, το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για τις βιογραφίες να φανερώνει την ανάγκη των ανθρώπων να ανακαλύψουν κάτι βαθύτερο στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αλλο όμως βιογραφία και άλλο εισβολή στην ιδιωτική ζωή.
[…]
Η βιογραφία αποκαλύπτει, φανερώνεται αλλά δεν ορίζεται. Γι'αυτό και είναι στη φύση της να μην κατορθώνει ποτέ να συλλάβει το αντικείμενό της πλήρως".
 
(από τον ημερήσιο τύπο, 28-5-1999)