α. Παρουσίαση

Το μάθημα εξετάζει, με βάση το επικοινωνιακό μοντέλο, τα γενικά χαρακτηριστικά του έντυπου ειδησεογραφικού λόγου, καθώς επίσης και ορισμένα επιμέρους στοιχεία του, όπως τον τίτλο της είδησης και κάποια συντακτικά φαινόμενα που παρουσιάζονται στο κείμενο της είδησης.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές ως αναγνώστες της εφημερίδας εντοπίζοντας τα γενικά χαρακτηριστικά του ειδησεογραφικού λόγου και εξετάζοντας ορισμένα από τα επιμέρους στοιχεία του,
• να κατανοήσουν ότι η "γλώσσα" της είδησης (όπως και κάθε κειμένου) διαμορφώνεται ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση,
• να εξετάσουν τη "γλώσσα" που χρησιμοποιείται στον τίτλο της είδησης και να τη συσχετίσουν με τη λειτουργία του τίτλου και με τον επιδιωκόμενο από το δημοσιογράφο σκοπό,
• να αντιληφθούν τη σχέση της σύνταξης με τη σημασιολογία , εξετάζοντας ορισμένα συντακτικά στοιχεία που παρουσιάζονται στον έντυπο ειδησεογραφικό λόγο,
• να αξιοποιήσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν από την παρατήρηση του ειδησεογραφικού λόγου, για να βελτιώσουν το δικό τους γραπτό λόγο

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία

1. Γενικά χαρακτηριστικά του έντυπου ειδησεογραφικού λόγου

Για να εντοπίσουμε τα γενικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζει η έντυπη είδηση ως είδος λόγου, μπορούμε να βασιστούμε στο επικοινωνιακό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο οι παράμετροι/ παράγοντες που συνιστούν την επικοινωνιακή περίσταση είναι : τα πρόσωπα (πομπός και δέκτης), ο τόπος, ο χρόνος, το μέσο και το κανάλι επικοινωνίας, ο σκοπός, το είδος λόγου και το ύφος. Μπορούμε, λοιπόν, να ξεκινήσουμε το μάθημα υπενθυμίζοντας στους μαθητές το μοντέλο αυτό και τους καλούμε να προσδιορίσουν τους παράγοντες που καθορίζουν "την ανάγνωση" ή τη σύνταξη της έντυπης είδησης. Οι μαθητές εύκολα εντοπίζουν τους παρακάτω παράγοντες:

• πομπός: ο δημοσιογράφος
• δέκτης: ο αναγνώστης της εφημερίδας
• μέσο επικοινωνίας: ο γραπτός λόγος,
• κανάλι επικοινωνίας: η εφημερίδα,
• σκοπός της επικοινωνίας: ο δημοσιογράφος έχει σκοπό να ενημερώσει, να πληροφορήσει και συγχρόνως να κινήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, για να αγοράσει την εφημερίδα.
• είδος λόγου: αφήγηση

Με τις κατάλληλες ερωτήσεις που θέτει ο δάσκαλος , εξάλλου, οι μαθητές επισημαίνουν , όσον αφορά τον αναγνώστη και το χρόνο ανάγνωσης , ότι:

• ο αναγνώστης της εφημερίδας δεν ανήκει σε ένα περιορισμένο, ειδικό αναγνωστικό κοινό, αλλά μπορεί να είναι οποιοδήποτε εγγράμματο άτομο,
• ο αναγνώστης διαθέτει συνήθως περιορισμένο χρόνο για την ανάγνωση της εφημερίδας και επιθυμεί σε αυτόν τον περιορισμένο χρόνο να καλύψει ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα της επικαιρότητας,
• η "ζωή" της είδησης είναι εφήμερη, διαρκεί συνήθως μία ή λίγες ημέρες και μετά παύει να είναι νέο/είδηση , οπότε δεν ενδιαφέρει τον αναγνώστη.

  τη συνέχεια καλούνται οι μαθητές να εξετάσουν πώς οι παραπάνω παράγοντες επιδρούν στη διαμόρφωση της είδησης. Μπορούν , λοπόν, να συμπεράνουν ότι η είδηση ως είδος λόγου παρουσιάζει τα εξής γενικά χαρακτηριστικά :είναι μια αφήγηση σύντομη αλλά πυκνή σε πληροφορίες, εύληπτη και κατανοητή στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, Ως προς το ύφος ο ειδησεογραφικός λόγος είναι (οφείλει να είιναι) σαφής, ακριβής, αντικειμενικός και ελκυστικός.

2. Επιμέρους στοιχεία του ειδησεογραφικού λόγου

α) Ο τίτλος της είδησης

το μέρος αυτό οι μαθητές, με τις ασκήσεις των σ.51-53, εξετάζουν τη γλώσσα του τίτλου της είδησης (λεξιλόγιο, σύνταξη, στίξη, ύφος) και τη συσχετίζουν με τη λειτουργία του να συνοψίζει με λίγες λέξεις το περιεχόμενο της είδησης και συγχρόνως να ελκύει τον αναγνώστη, για να διαβάσει την είδηση.

Οι μαθητές διαπιστώνουν ότι:

• στον τίτλο συχνά παραλείπονται χάρη συντομίας οι λέξεις που υπονοούνται εύκολα (άρθρα, προθέσεις, σύνδεσμοι κτλ.),
• όταν υπάρχει ρήμα , αυτό βρίσκεται συνήθως σε ενεργητική διάθεση, χρόνο αόριστο, ιστορικό ενεστώτα ή ενεστώτα, στο τρίτο πρόσωπο,
• συχνά χρησιμοποιούνται τα αποσιωπητικά και το θαυμαστικό ως μέσα , για να δοθεί έμφαση στην είδηση,
• συνηθίζεται η συγκινησιακή /ποιητική λειτουργία της γλώσσας με διάφορα σχήματα λόγου, όπως πχ.μεταφορά, παρομοίωση, λογοπαίγνιο, παρήχηση κτλ., Με αυτόν τον τρόπο ο δημοσιογράφος προσπαθεί να ελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
• το ύφος του τίτλου είναι γενικά ανάλογο με το περιεχόμενο της ειδήσης. Συμβαίνει, ωστόσο, συχνά μια σχετικά ασήμαντη είδηση να αποσπά την προσοχή του αναγνώστη με έναν τίτλο δραματικό, πρωτότυπο ή χιουμοριστικό.

Με βάση τις παρατηρήσεις που έκαναν οι μαθητές σχετικά με τη γλώσσα του τίτλου της είδησης, καλούνται στη συνέχεια, με την άσκηση των σ.53-54, να δώσουν τίτλους σε κάποιες ειδήσεις. Η άσκηση αυτή είναι πολύ χρήσιμη, γιατί δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να αναπτύξουν ταυτόχρονα την εκφραστική και την κριτική τους ικανότητα, αφού, για να δώσουν έναν πετυχημένο τίτλο, πρέπει αναγκαστικά να διακρίνουν την ουσία της είδησης και να την αποδώσουν με πυκνό και ελκυστικό λόγο.

Πρέπει να τονιστεί ότι είναι σκόπιμο να μην περιορίζεται ο δάσκαλος στα παραδείγματα του βιβλίου, αλλά να ανανεώνει το υλικό αυτής της ενότητας με καινούρια παραδείγματα από την πρόσφατη επικαιρότητα. Έτσι προτείνουμε, πχ. .σχετικά με την άσκηση των σελ.51-53 τους παρακάτω τίτλους για παρατήρηση:

• "ΧΡΥΣΑ"' ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Τζίρος που ξεπερνά τα 6,3 δισ. δολάρια το χρόνο

• ΕΘΝΙΚΗ ΝΤΡΟΠΗ, Η ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Σε ακατάλληλο κτίριο, με αναχρονιστικό πλαίσιο λειτουργίας, εκτός από σκουριασμένους "θησαυρούς" έχει αναρίθμητα διοικητικά προβλήματα

• ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ "ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΝ"

Παιδιά κατά παραγγελίαν και στη χώρα μας, καθώς οι γονείς μπορούν πλέον να επιλέγουν το φύλο του παιδιού τους, ενώ οι γιατροί επιλέγουν τα βιολογικά χαρακτηριστικά που θα τους προστατέψουν από διά φορες ασθένειες

• ΤΟ ΦΑΓΟΠΟΤΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Από τις "τρελές"αγελάδες στα καρκινογόνα κοτόπουλα

• ΔΡΟΜΟ…ΛΟΓΙΑ ΑΣΤΕΓΩΝ

Ένα διαφορετικό περιοδικό κυκλοφορεί από το Σεπτέμβριο στην Αθήνα. Τα "Δρομολόγια" δίνουν τη δυνατότητα στους άστεγους, στους ανθρώπους που ζουν στο δρόμο της πόλης, να αισθανθούν χρήσιμοι, κερδίζοντας έστω το ελάχιστο ποσό των 200 δρχ. που κοστίζει το κάθε τεύχος του περιοδικού.

• ΕΝΑ ΥΠΟΣΤΕΓΟ ΓΙΑ ΖΩΕΣ "ΠΡΟΣ ΕΠΙΣΚΕΥΗΝ"

Το υπόστεγο του αεροδρομίου "Μακεδονία", που φιλοξενούσε μέχρι χθες τα προς επισκευήν αεροσκάφη της Ολυμπιακής, από σήμερα θα στεγάσει τις "προς επισκευήν" ζωές χιλιάδων Κοσοβάρων προσφύγων που επελέγησαν να μεταναστεύσουν σε Ευρώπη, Αυστραλία και Η,Π,Α.

Σχετικά με την άσκηση της σελ.53 προτείνουμε πχ, τα παρακάτω αποσπάσματα πρόσφατων ειδήσεων, για να δώσουν τίτλους οι μαθητές:

• Από τότε που ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί στη Γιουγκοσλαβία , το Ίντερνετ έγινε για πολλούς Σέρβους πολίτες ένας δίαυλος επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, ένα μέσο για να σπάσουν την απομόνωση που βλέπουν να τους επιβάλλεται από τα ΜΜΕ της Δύσης σε αυτόν τον ακήρυχτο πόλεμο. Στέλνουν μηνύματα σε ιστοσελίδες εφημερίδων και περιοδικών, ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, πολιτικών κομμάτων και ανθρωπιστικών οργανώσεων, μιλώντας για τη ζωή τους κάτω από τις βόμβες, για την αγανάκτηση που αισθάνονται , για την προσπάθεια να μην τους καταβάλει ο τρόμος και η απόγνωση. .
• Επιστήμονες του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) επινόησαν έναν ηλεκτρονικό τόμο που μπορεί να σας προσφέρει για ανάγνωση χιλιάδες διαφορετικά βιβλία. Το επαναστατικό αυτό βιβλίο χρησιμοποιεί "ηλεκτρονικό μελάνι" που βρίσκεται τοποθετημένο μέσα στις σελίδες του, έτσι ώστε να εμφανίζει "τυπωμένο" όποιο κείμενο θέλετε να φορτώσετε εσείς στο βιβλίο σας από ηλεκτρονικό υπολογιστή ή από το Ιντερνετ. Ο τόμος έχει το σχήμα και το μέγεθος ενός κανονικού βιβλίου και αριθμεί γύρω στις 200 σελίδες.Οι εμπνευστές του πιστεύουν ότι θα είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει στην αγορά μέσα σε τρία χρόνια.
• Το φθινόπωρο θα γίνει στο Ολυμπιακό Στάδιο η Πρώτη Εθνική Μαθητική Διάσκεψη 1700 εκπροσώπων των μαθητικών κοινοτήτων. Οι μαθητές θα συζητήσουν, θα αποφασίσουν, θα συμμετάσχουν σε συναυλίες και θα παίξουν μπάλα μεταξύ τους. Συγχρόνως ετοιμάζεται το "γουέμπ σάιτ"της Γραμματείας της Νέας Γενιάς που θα οργανώνει όλο το χρόνο "ηλεκτρονικό διάλογο"με 25000 μαθητές, με όλα δηλαδή τα μέλη των μαθητικών συμβουλίων σε όλη τη χώρα.

β) Συντακτικά στοιχεία στην είδηση

Στο μέρος αυτό οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν ορισμένα συντακτικά φαινόμενα που χαρακτηρίζουν το λόγο της είδησης. Συγκεκριμένα καλούνται να παρατηρήσουν τη διαφορετική χροιά που μπορεί να πάρει ο λόγος ανάλογα με τις επιλογές του πομπού ως προς τη σειρά των λεκτικών συνόλων, την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη, και τη χρήση ονομάτων και ονοματικών προσδιορισμών. Είναι σημαντικό να κατανοήσει ο μαθητής ότι οι επιλογές αυτές εξαρτώνται από το σκοπό του πομπού και επηρεάζουν το νόημα και το ύφος του κειμένου. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι με τις ασκήσεις που περιλαμβάνονται στο μέρος αυτό επιχειρείται ουσιαστικά η σύνδεση της διδασκαλίας των μορφοσυντακτικών φαινομένων με τη σημασιολογία.

Ως προς τη σειρά των λεκτικών συνόλων διαπιστώνεται, με τις ασκήσεις των σ. 55-56, ότι ο δημοσιογράφος προτάσσει ,συνήθως, σε μια περίοδο το πιο ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη του, στοιχείο της είδησης, για να το τονίσει.

Το στοιχείο αυτό, ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να είναι : μια πράξη, το πρόσωπο που δρα ή παθαίνει κάτι, ο τόπος, ο χρόνος, ο τρόπος, η αιτία κτλ. Έτσι μια είδηση μπορεί να αρχίζει , ανάλογα με την περίπτωση με ΟΣ-υποκείμενο, ΟΣ-αντικείμενο, με το ΟΣ-κατηγορούμενο, με το ΡΣ κτλ..

Ως προς την επιλογή της ενεργητικής ή της παθητικής σύνταξης διαπιστώνεται, με τις ασκήσεις των σ.56-57, ότι ο δημοσιογράφος επιλέγει την ενεργητική σύνταξη, όταν θέλει να δώσει έμφαση στο υποκείμενο που ενεργεί, ενώ επιλέγει την παθητική σύνταξη, όταν θέλει να τονίσει την πράξη του υποκειμένου. Η παθητική σύνταξη, εξάλλου, χρησιμοποιείται συχνά στις ειδήσεις, όταν ο δημοσιογράφος δεν ξέρει ποιος έκανε την πράξη ή θέλει να αποφύγει να φανερώσει το δράστη.

Ως προς τη χρήση των ονοματικών προσδιορισμών, με τις ασκήσεις των σ. 57-9, διαπιστώνεται : α) ότι χαρακτηριστική για την ειδησεογραφική γλώσσα είναι

η χρήση των παραθέσεων με τις οποίες ο δημοσιογράφος μπορεί με συντομία να αποδώσει τα βασικά χαρακτηριστικά των προσώπων που συμμετέχουν στα γεγονότα, β) ότι ο καλός δημοσιογράφος ,προκειμένου να μεταδώσει στον αναγνώστη συγκεκριμένες και όσο το δυνατόν "αντικειμενικές"πληροφορίες, επιλέγει τη διατύπωση με τα κατάλληλα ουσιαστικά και ρήματα και αποφεύγει τη χρήση των στερεότυπων ή διακοσμητικών επιθέτων που προδίδουν ελλιπές ρεπορτάζ. Ο δημοσιογράφος πρέπει, εξάλλου, να χρησιμοποιεί τα επίθετα με φειδώ, γιατί μπορεί να θεωρηθεί λιβελογράφος.

Εργασία για το σπίτι

Ως εργασία για το σπίτι μπορεί να δοθεί η παρακάτω άσκηση σ.61.

Εργαστείτε σε ομάδες, για να συγκρίνετε την ειδησεογραφία μιας ημέρας , όπως δίνεται : α) από τον τύπο, β) από το ραδιόφωνο, γ) από την τηλεόραση. Παρατηρήστε πώς επιδρά το επικοινωνιακό μέσο (προφορικός, γραπτός λόγος) και το κανάλι/ δίαυλος επικοινωνίας ( εφημερίδα, ραδιόφωνο, τηλεόραση) στη διαμόρφωση της είδησης. Συνθέστε ένα κείμενο με τα συμπεράσματά σας και παρουσιάστε το στην τάξη.

Για να γίνει η άσκηση πιο αποδοτική, προτείνουμε τα εξής:

• να κατανεμηθεί η εργασία : άλλες ομάδες να συγκρίνουν την έντυπη ειδησεογραφία με τη ραδιοφωνική ειδησεογραφία και άλλες να συγκρίνουν την έντυπη ειδησεογραφία με την τηλεοπτική ειδησεογραφία,
• οι ομάδες. ανάλογα με το αντικείμενο τους, θα χρειαστεί να ηχογραφήσουν το δελτίο ειδήσεων από το ραδιόφωνο ή να βιντεοσκοπήσουν το δελτίο ειδήσεων από την τηλεόραση.
• ο καθηγητής μπορεί να διευκολύνει την εργασία των ομάδων καλώντας τους μαθητές να συγκρίνουν την εφημερίδα με το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση πχ. ως προς:
  • τη γλώσσα που χρησιμοποιούν (απλή πιο σύνθετη), λαμβάνοντας υπόψη ότι στην εφημερίδα έχουμε γραπτό λόγο που τον διαβάζει ο αναγνώστης, στο ραδιόφωνο γραπτό λόγο τον οποίο διαβάζει ο εκφωνητής και τον ακούει ο ακροατής, στην τηλεόραση εικόνα και γραπτό κείμενο που το παρουσιάζει προφορικά ο τηλεπαρουσιαστής τον οποίο βλέπει και ακούει ο τηλεθεατής, Στην τηλεόραση υπάρχουν βέβαια και άλλες δυνατότητες, όπως πχ. ανταποκρίσεις σε προσχεδιασμένο προφορικό λόγο από δημοσιογράφους που παρίστανται στο χώρο των γεγονότων, συνεντεύξεις με τα πρόσωπα που συμμετέχουν στα γεγονότα κτλ.
  • το πλήθος των ειδήσεων που προσφέρουν,
  • την έκταση που δίνουν στην ίδια είδηση,
  • την ταχύτητα αναμετάδοσης των ειδήσεων,
  • την ανάλυση ή και το σχολιασμό των ειδήσεων,
  • τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που παρουσιάζουν σχετικά με τη μετάδοση των ειδήσεων.

Διδακτικό υλικό

Το διδακτικό υλικό στο οποίο αναφερθήκαμε προέρχεται από το βιβλίο; Eκφραση-Έκθεση" της Β' Λυκείου, σ.51-59 και 61.

γ. Υποστηρικτικό υλικό

Για τη σύγκριση της ειδησεογραφίας όπως δίνεται από τον Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση βλ. τα σχετικά κείμενα στο βιβλίο του καθηγητή σ.33-38

Λέξεις κλειδιά: είδηση, επικοινωνιακό μοντέλο