α. Παρουσίαση

Η άσκηση δραματοποίησης (σελ. 152) που αποτελεί το αντικείμενο του συγκεκριμένου μαθήματος περιλαμβάνεται στην ενότητα "Λόγος" και ειδικότερα στο κεφάλαιο "Ο λογοτεχνικός διάλογος". Σκοπός του κεφαλαίου είναι να παρατηρήσουν οι μαθητές τους τρόπους με τους οποίους αποδίδεται ο διάλογος σε λογοτεχνικά κείμενα , θεατρικά ή αφηγηματικά, έτσι ώστε από τη μία πλευρά να ευαισθητοποιηθούν ως αναγνώστες των κειμένων αυτών , και από την άλλη να ασκηθούν στο δημιουργικό γράψιμο γράφοντας οι ίδιοι ανάλογους διαλόγους. Η άσκηση δραματοποίησης, με την οποία ολοκληρώνεται το κεφάλαιο, προϋποθέτει, επομένως, ότι οι μαθητές έχουν ήδη κατανοήσει τις τεχνικές της λογοτεχνίας με τις οποίες αποδίδεται ο διάλογος, με βάση το σχετικό διδακτικό υλικόπου προτάσσεται στο κεφάλαιο αυτό ( σελ.148-151).

Η διδακτική πρόταση περιλαμβάνει ορισμένες επισημάνσεις που αφορούν γενικότερα τις ασκήσεις δραματοποίησης καθώς επίσης και κάποιες τεχνικές για την προετοιμασία, τη διεύρυνση και τον εμπλουτισμό της συγκεκριμένης άσκησης. Οι τεχνικές αυτές, βέβαια, μπορούν να αξιοποιηθούν και σε άλλες ασκήσεις δραματοποίησης για παρόμοιο σκοπό.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

Βασικοί στόχοι της συγκεκριμένης άσκησης δραματοποίησης είναι : -να διερευνήσουν οι μαθητές μέσω του Δράματος τις ενδεχόμενες συγκρούσεις που εμφανίζονται στις σχέσεις των νέων με τους γονείς τους. Υποδυόμενοι τους ρόλους των μελών της οικογένειας έχουν τη δυνατότητα να βιώσουν τις συγκρούσεις αυτές, να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, να πάρουν αποφάσεις, να δώσουν λύσεις, να προσεγγίσουν το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, και τελικά, μέσω της αλληλόδρασης με τα άλλα μέλη της ομάδας, να διευρύνουν την κατανόησή τους για τις σχέσεις των νέων με τους γονείς τους,

• να ασκηθούν στον επικοινωνιακό λόγο προσαρμόζοντας το λόγο τους ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση και κυρίως ανάλογα με το ρόλο που υποδύονται,
• να εξασκηθούν στην επιχειρηματολογία για να υποστηρίξουν μια άποψη, ένα αίτημα, μια απόφαση,
• να πειραματιστούν με το δημιουργικό γράψιμο και ειδικότερα με την απόδοση του προφορικού λόγου σε γραπτό, γράφοντας σύντομους θεατρικούς διαλόγους και αφηγηματικά κείμενα που περιλαμβάνουν διαλογικά μέρη.

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία

Θεωρητικό μέρος

Οι ασκήσεις δραματοποίησης που περιλαμβάνονται στα βιβλία "Έκφραση-Έκθεση" για το Λύκειο χρησιμοποιούν το Δράμα ως μέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για ένα παιχνίδι ρόλων στο οποίο καλούνται οι μαθητές να παραστήσουν τον εαυτό τους ή ένα άλλο πρόσωπο σε μια υποθετική κατάσταση. Επομένως στην άσκηση της δραματοποίησης δημιουργείται με τη συμβολή της ομάδας ένας πλαστός/ φανταστικός κόσμος μέσα στον οποίο οι συμμετέχοντες υποδυόμενοι κάποιο ρόλο καλούνται να βιώσουν μια κατάσταση, να δράσουν και να παραγάγουν λόγο προφορικό ή ορισμένες φορές και γραπτό.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση. Οι ασκήσεις δραματοποίησης δεν ταυτίζονται απολύτως με το Δράμα και ειδικότερα με το λεγόμενο Εκπαιδευτικό Δράμα. Το Εκπαιδευτικό Δράμα, που αναπτύχθηκε κυρίως στην Αγγλία, διδάσκεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης ως μάθημα τέχνης και παράλληλα χρησιμοποιείται ως μέσο για τη διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων και φυσικά και της γλώσσας. Το Εκπαιδευτικό Δράμα χρησιμοποιεί μια σύνθετη μέθοδο διδασκαλίας η οποία απαιτεί συστηματική επιμόρφωση, για να την κατακτήσει ο καθηγητής. Για αυτούς τους λόγους θεωρήθηκε σκόπιμο να εισαγάγουμε στα βιβλία της Γλωσσικής Διδασκαλίας ορισμένες απλές μορφές δραματικών ασκήσεων, τις ασκήσεις δραματοποίησης, τις οποίες πιστεύουμε ότι μπορεί να εφαρμόσει ο καθηγητής που διαθέτει το ανάλογο ενδιαφέρον και επιθυμεί να πειραματιστεί με νέους τρόπους διδασκαλίας. Στο συγκεκριμένο σχέδιο μαθήματος γίνονται, άλλωστε, ορισμένες προτάσεις για την προετοιμασία, τη διεύρυνση και τον εμπλουτισμό της δραματοποίησης που περιλαμβάνεται στο βιβλίο.

Η χρήση των ασκήσεων δραματοποίησης για τη διδασκαλία της γλώσσας στηρίζεται στις ίδιες παιδαγωγικές αρχές στις οποίες στηρίζεται γενικότερα η χρήση του Δράματος ως μέσου μάθησης:

1. Οι ασκήσεις αυτές προωθούν τον εμπειρικό / βιωματικό τρόπο μάθησης. Το Δράμα είναι πράξη και βίωση. Στις ασκήσεις δραματοποίησης ο μαθητής υποδυόμενος ένα ρόλο εμπλέκεται σε μια κατάσταση όχι μόνο διανοητικά αλλά και συναισθηματικά , συμμετέχει ολόκληρος και εκφράζεται με το σύνολο των εκφραστικών του μέσων.
2. Οι ασκήσεις δραματοποίησης αποσκοπούν στην ενεργητική μάθηση. Ο δάσκαλος δε διδάσκει από την έδρα, αλλά δίνει ευκαιρίες στο μαθητή να ανακαλύψει μόνος του τα πράγματα.
3. Οι ασκήσεις δραματοποίησης προωθούν το συλλογικό τρόπο μάθησης που βασίζεται στην αλληλόδραση. Οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις εμπειρίες τους και μέσα από τη δράση και την αντίδραση οι προσωπικές αντιλήψεις μετασχηματίζονται, διευρύνονται. Η ομάδα δίνει , εξάλλου, τη δυνατότητα στους μαθητές να απαλλαγούν από τον ανταγωνισμό, να αισθανθούν ασφαλείς και τελικά να μάθουν μέσα από τη συμμετοχή στην κοινή δράση, στη συλλογική δημιουργία.

Από την άλλη πλευρά η χρήση των ασκήσεων δραματοποίησης για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στηρίζεται στην επικοινωνιακή προσέγγιση. Είναι γνωστό ότι ο επικοινωνιακός λόγος λαμβάνει υπόψη τις παραμέτρους που συνιστούν την επικοινωνιακή περίσταση (πρόσωπα, χώρο, χρόνο, σκοπό, μέσο/ κανάλι επικοινωνίας, είδος λόγου, ύφος). Η άσκηση των μαθητών στον επικοινωνιακό λόγο διευκολύνεται ιδιαίτερα με τις ασκήσεις δραματοποίησης, αφού οι ασκήσεις αυτές δίνουν στο μαθητή την ευκαιρία να υποδυθεί ένα συγκεκριμένο ρόλο σε μια συγκεκριμένη περίσταση και να παραγαγάγει λόγο προφορικό ή γραπτό προσαρμοσμένο στην περίσταση αυτή.

Οι ασκήσεις δραματοποίησης αποβλέπουν στην άσκηση τόσο του προφορικού όσο και του γραπτού λόγου. Η άσκηση στον προφορικό λόγο είναι ομαδική , ενώ η άσκηση στο γραπτό λόγο, που συνήθως έπεται, είναι τις περισσότερες φορές ατομική εργασία. Στη δραματοποίηση ο μαθητής έχει την ευκαιρία, υποδυόμενος ένα ρόλο, να χρησιμοποιήσει τα παραγλωσσικά και τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας, για να ζωντανέψει το περιεχόμενο των λόγων του και να επικοινωνήσει με το συνομιλητή του. Μέσα από την αλληλόδραση με την ομάδα, εξάλλου, ο μαθητής εμπλουτίζεται σε ερεθίσματα, σε βιώματα και σε προβληματισμό, και έτσι είναι έτοιμος πια, ύστερα από αυτή τη γόνιμη διεργασία, να οργανώσει το υλικό του , να το επεξεργαστεί και να συνθέσει το γραπτό κείμενο που του ζητάει η γραπτή άσκηση που ακολουθεί.

Πρέπει, πάντως, να τονιστεί ότι οι ασκήσεις δραματοποίησης δεν είναι απλώς γλωσσικές ασκήσεις, τουλάχιστον με τη στενή έννοια του όρου. Παράλληλα με την εκφραστική ικανότητα ενεργοποιούν όλες τις ψυχοπνευματικές δυνάμεις του μαθητή, όπως εξάλλου, συμβαίνει και με κάθε είδους δραματική/ θεατρική δραστηριότητα.Οξύνουν την παρατηρητικότητά του, διεγείρουν τη φαντασία του, τον παρακινούν να αναλάβει πρωτοβουλίες, και τον προετοιμάζουν για τους κοινωνικούς ρόλους που πρόκειται να αναλάβει, τον ευαισθητοποιούν σε διάφορα κοινωνικά θέματα και του επιτρέπουν να κατανοήσει καλύτερα τις ανθρώπινες σχέσεις. Με λίγα λόγια τον βοηθούν να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους, ώστε να δράσει αποτελεσματικότερα μέσα στον κόσμο. Έτσι, εφόσον δεχόμαστε ότι γλώσσα, σκέψη και πράξη συνδέονται με μια διαλεκτική σχέση αλληλεπίδρασης, μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε γλωσσικές ασκήσεις, θεωρώντας τη γλωσσική άσκηση ταυτόχρονα ως άσκηση της σκέψης και ως άσκηση για δράση.

Διδακτική πορεία

Ο καθηγητής εισάγει τους μαθητές στο μάθημα δίνοντας κάποιες ενημερωτικές πληροφορίες (στόχοι, μέθοδος, αναμενόμενα αποτελέσματα κτλ), Η ενημέρωση κρίνεται απαραίτητη, αν οι μαθητές δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία από δραματοποίηση.

Πριν προχωρήσουμε στη δραματοποίηση, μπορούμε να καλέσουμε τους μαθητές να συμμετάσχουν σε κάποιο παιχνίδι, που συνήθως τους χαλαρώνει, τους κάνει να αισθάνονται άνετα. Με το παιχνίδι έρχονται, εξάλλου, σε μια πρώτη επαφή τα μέλη της ομάδας και δημιουργείται ευνοϊκό κλίμα, για να περάσουν στην καθεαυτό δραματοποίηση στην οποία θα αρχίσουν υποδυόμενοι κάποιους ρόλους να "εκτίθενται" σε κάποιο κοινό, δηλαδή στους υπόλοιπους συμμαθητές τους.

Φροντίζουμε το παιχνίδι να είναι σχετικό με το θέμα της δραματοποίησης. Στην προκειμένη περίπτωση όπου κεντρικό θέμα της δραματοποίησης είναι η σύγκρουση ανάμεσα σε φιλικά πρόσωπα προτείνεται ενδεικτικά το παρακάτω παιχνίδι.

Παιχνίδι προθέρμανσης : "Ο φίλος μου και ο εχθρός μου".

Όλοι καθορίζουν νοερά, χωρίς να το φανερώσουν, ένα πρόσωπο της ομάδας που το θεωρούν "φίλο". Με το παράγγελμα του δασκάλου αρχίζουν όλοι να περπατούν, με το ρυθμό που δίνει ο δάσκαλος, προσπαθώντας συνεχώς να βρίσκονται κοντά στο "φίλο τους". Ύστερα από λίγα λεπτά ο δάσκαλος δίνει το σύνθημα να σταματήσουν και εισάγει ένα καινούριο στοιχείο στην άσκηση. Όλοι πρέπει να καθορίσουν, επίσης νοερά, ένα πρόσωπο που το θεωρούν για την περίσταση "εχθρό". Αρχίζουν πάλι όλοι να περπατούν, προσπαθώντας αυτή τη φορά να βρίσκονται συγχρόνως κοντά στο "φίλο" και μακριά από τον "εχθρό". Η άσκηση διαρκεί περίπου 5'.

Καθορισμός και ανάλυση των στοιχείων της διαλογικής σκηνής

Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των 5-6 ατόμων και διαβάζουν την άσκηση δραματοποίησης (σ.152), που προτείνει να παρουσιάσουν στην τάξη μια σκηνή που διαδραματίζεται ανάμεσα σε έναν έφηβο και τους γονείς του .Η άσκηση προτείνει επίσης ορισμένες φράσεις με μία από τις οποίες θα μπορούσε να αρχίσει ο διάλογος. Οι φράσεις αυτές, ωστόσο, είναι απλώς ενδεικτικές Κάθε ομάδα θα καθορίσει το θέμα του διαλόγου , και επομένως την εναρκτήρια φράση, τα πρόσωπα (όνομα, φύλο, ηλικία, επάγγελμα/ ασχολία, ιδιότητα, επιθυμίες, ιδαίτερα χαρακτηριστικά κτλ.) που θα πάρουν μέρος στη σκηνή, το χρόνο και τον τόπο, όπου εκτυλίσσεται ο διάλογος, τη δράση των προσώπων και την πιθανή κατάληξη της ενδεχόμενης σύγκρουσης..

Θεωρούμε σκόπιμο να προετοιμάσουμε τους μαθητές για τη σκηνή της σύγκρουσης με κάποιες ασκήσεις που θα τους διευκολύνουν να περάσουν από τον πραγματικό κόσμο στον πλαστό κόσμο του Δράματος και να "μπουν" σταδιακά στους ρόλους τους. Προτείνονται ενδεικτικά οι παρακάτω ασκήσεις.

• α) Τα πρόσωπα μάς μιλούν για τον εαυτό τους :

  Κάθε μαθητής/τρια υποδυόμενος/η το ρόλο που επέλεξε αυτοπαρουσιάζεται φροντίζοντας να δώσει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του ρόλου του/ της. Οι υπόλοποι μαθητές μπορούν , αν θέλουν, να κάνουν διευκρινιστικές ερωτήσεις.
  Ένας εναλλακτικός τρόπος παρουσίασης των προσώπων είναι ο εξής: κάθε μαθητής υποδυόμενος το ρόλο του περιγράφει τι έκανε την προηγούμενη μέρα από το πρωί ως το βράδυ. Μέσα από την περιγραφή της καθημερινότητας αναδύεται ο τρόπος που ζει , οι επιθυμίες, τα ενδιαφέροντά του και ενδεχομένως οι σχέσεις του με τα άλλα μέλη της οικογένειας.

• β) Περιγράφω το δραματικό χώρο
  Ο χώρος παίζει ιδαίτερο ρόλο στη δραματική σκηνή. Καθορίζει τις κινήσεις των προσώπων και ορισμένες φορές ακόμα και την εξέλιξη της δράσης. Ειδικότερα ο εσωτερικός χώρος, ανάλογα με τη διαμόρφωση και το ύφος του, είναι ενδεικτικός για τα πρόσωπα που τον κατοικούν. Μπορεί να δείξει την οικονομική κατάσταση, το γούστο, τις προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντά τους κτλ. Η άσκηση που ακολουθεί, λοιπόν, έχει ως στόχο να βοηθήσει τους μαθητές να φανταστούν το χώρο, όπου ζουν τα πρόσωπα τα οποία θα υποδυθούν, ώστε να διεισδύσουν ευκολότερα στους ρόλους τους.
  Κάθε ομάδα προσπαθεί να φανταστεί και να καθορίσει το χώρο όπου θα εκτυλιχτεί η σκηνή της σύγκρουσης. Τα μέλη της ομάδας σε συνεργασία μεταξύ τους καταγράφουν σε ένα χαρτί τα χαρακτηριστικά έπιπλα ή αντικείμενα που οριοθετούν και αποδίδουν τη φυσιογνωμία του χώρου. Δεν πρόκειται για απλή καταγραφή αλλά για μια όσο το δυνατόν λεπτομερειακή περιγραφή ορισμένων χαρακτηριστικών αντικειμένων, πχ. στενόμακρο πλαστικό τραπέζι σκεπασμένο με ένα λουλουδάτο τραπεζομάντηλο στο κέντρο της τραπεζαρίας. Όταν τελειώσει η εργασία αυτή, οι ομάδες διαβάζουν τις περιγραφές που ετοίμασαν. Είναι σαφές ότι η άσκηση αυτή δεν εισάγει απλώς τους μαθητές στο "δραματικό" χώρο, αλλά παράλληλα τους παρέχει τη δυνατότητα να ασκήσουν την περιγραφική τους ικανότητα.
• γ) Τρεις οικογενειακές φωτογραφίες
  Στην άσκηση αυτή ζητούμε από κάθε ομάδα να φανταστεί και να παραστήσει τρεις οικογενειακές φωτογραφίες που δείχνουν στιγμιότυπα από τη ζωή και τις σχέσεις των μελών της οικογένειας. Κάθε ομάδα επινοεί τις φωτογραφίες της και τις παρουσιάζει στις υπόλοιπες ομάδες σαν tableau vivant . Oι εκάστοτε θεατές των φωτογραφιών επιχειρούν να "διαβάσουν " τις φωτογραφίες, να κατανοήσουν δηλαδή το νόημα /μήνυμα της φωτογραφίας, και δίνουν έναν κατάλληλο τίτλο.

Η παραγωγή μιας τέτοιας "δραματικής" φωτογραφίας είναι μια ιδαίτερα χρήσιμη τεχνική που χρησιμοποιείται στο Δράμα, γιατί αναπτύσσει την ικανότητα των μαθητών να συμπυκνώνουν μια "δραματική" κατάσταση και να την αποδίδουν με μια εικόνα που ορισμένες φορές μπορεί να αντικαταστήσει χιλιάδες λέξεις. Εξίσου χρήσιμη είναι, εξάλλου, και η "ανάγνωση" της εικόνας που αναπτύσσει την ικανότητα των μαθητών να "διαβάζουν" τα οπτικά σύμβολα / σημεία που χρησιμοποιούνται στο Δράμα. Η τιτλοφόρηση των φωτογραφιών, με την οποία ολοκληρώνεται η ανάγνωση, παροτρύνει, άλλωστε, τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν πυκνό και ελκυστικό λόγο, για να συνοψίσουν με λίγες λέξεις το νόημα της εικόνας.

Η σκηνή της σύγκρουσης σε αυτοσχεδιασμό.

Κάθε ομάδα οργανώνει το χώρο όπου θα παιχτεί η σκηνή. Ύστερα τα πρόσωπα παίρνουν τις καθορισμένες θέσεις και ακινητοποιούνται. Με το σύνθημα του καθηγητή αρχίζει η σκηνή της σύγκρουσης με αυτοσχεδιασμό. Όταν τελειώσει η δράση, τα πρόσωπα μένουν ακίνητα. Η ακινησία είναι μια σύμβαση που σηματοδοτεί την αρχή και το τέλος της σκηνής.

Θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να προσθέσουμε μια ακόμη άσκηση που ονομάζεται " ακούω τις σκέψεις των προσώπων ". Ο καθηγητής πλησιάζει κάθε ένα από τα ακίνητα πρόσωπα της σκηνής και το αγγίζει απαλά.Όταν το πρόσωπο δέχεται το άγγιγμα, λέει φωναχτά τη σκέψη/ πρόβλεψη που κάνει για τις σχέσεις της οικογένειας στο μέλλον. Με την άσκηση αυτή οι ήρωες του διαλόγου μπορούν να εκφράσουν τις πιο απόκρυφες σκέψεις τους, τα ενδόμυχα συναισθήματά τους, που δεν τόλμησαν ενδεχομένως να εκφράσουν στο διάλογο που προηγήθηκε.

Ανάλυση/ αξιολόγηση

Μετά την παρουσίαση κάθε σκηνής γίνεται συζήτηση στην οποία όλοι μπορούν να καταθέσουν τις εντυπώσεις τους, τις αντιδράσεις τους, τον προβληματισμό τους για τη σκηνή που παρακολούθησαν. Μπορούν ακόμη να καταθέσουν και τις προτάσεις τους για ενδεχόμενες αλλαγές που θα βελτίωναν τη σκηνή, Ο καθηγητής μπορεί να συντονίζει και να εμπλουτίζει τη συζήτηση θέτοντας ανάλογα με την περίπτωση διάφορα ερωτήματα. πχ. Σε ποιο βαθμό κατάφεραν οι μαθητές να προσαρμόσουν το λόγο τους στο ρόλο που υποδύθηκαν ; Ποιο πρόσωπο υποστήριξε την άποψή του με πιο ισχυρά επιχειρήματα ; Ποιο πρόσωπο προκάλεσε τη σύγκρουση ; Ποιες είναι οι βαθύτερες επιθυμίες των προσώπων που συγκρούονται ; Πώς μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τα πρόσωπα από τη συμπεριφορά τους ; Ποιες εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν για τη λύση του προβλήματος ; κτλ.

Εργασία για το σπίτι.

Προτείνεται η άσκηση (σελ152) που καλεί τους μαθητές : α) να γράψουν σε θεατρική μορφή το διάλογο που παρουσίασαν και β) να αφηγηθούν τη σκηνή σε ένα γράμμα που απευθύνεται σε ένα φίλο από την οπτική γωνία του εφήβου ή από την οπτική γωνία του πατέρα/ της μητέρας. Θα πρότεινα να ανατεθεί ως ομαδική εργασία η γραφή του θεατρικού διαλόγου. Κάθε ομάδα θα γράψει το διάλογο που παρουσίασε λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις των υπολοίπων για τη βελτίωση της σκηνής. Το δεύτερο σκέλος της άσκησης είναι προτιμότερο να δοθεί ως ατομική εργασία.

Από τις ασκήσεις δραματοποίησης στο σχολικό θέατρο

Οι θεατρικοί διάλογοι που έγραψαν οι μαθητές μπορούν να αποτελέσουν το πρώτο υλικό για μια ενδεχόμενη σχολική παράσταση. Οι μαθητές, εφόσον ενδιαφέρονται, μπορούν να επεξεργαστούν και να βελτιώσουν τους διαλόγους που έγραψαν με τη συνεργασία των υπολοίπων και του καθηγητή κάνοντας αλλεπάλληλες πρόβες. Για την αξία των έργων αυτών που γράφουν οι μαθητές ο Μ.Κουντουράς γράφει :"Έργα μεγάλα δε θα είναι, ούτε καλλιτεχνικά. Όμως θα περιέχουν κάτι από φωτιά και μεγαλοφυϊα. Τη μεγαλοφυϊα και τη φωτιά της παιδικής ψυχής "

γ. Υποστηρικτικό υλικό

Σχετικά με τις ασκήσεις δραματοποίησης στη Γλωσσική Διδασκαλία βλ.

1. Α.Αυδή, "Ασκήσεις δραματοποίησης. Η χρήση του Δράματος στη Γλωσσική Διδασκαλία", Φιλόλογος, τ. 55, σ. 70-79.

Γενικότερα για τη Δραματοποίηση βλ.

1. Άλκηστις , Το βιβιλίο της Δραματοποίησης. Η Δραματοποίηση ως παιδαγωγική και θεραπευτική διαδικασία., Αθήνα 1989
2. Τ.Ε..Μουδατσάκις, Η θεωρία του Δράματος στη σχολική πράξη. Το θεατρικό παιχνίδι.,Η Δραματοποίηση, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1994

Σχετικά με "το παιχνίδι ρόλων " στη διδασκαλία της γλώσσας βλ.

1. G,Porter Ladousse, Role Play, Oxford University Press 1987

Σχετικά με τη χρήση του Εκπαιδευτικού Δράματος στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος βλ.

1. Τ.Evans, Drama in English teaching, Croom Helm, 1984
2. K.Byron, Drama in the English classroom, Methuen 1986

Γενικά για το Εκπαιδευτικό Δράμα ως μέσο μάθησης βλ.

1. D.Heathcote and G.Bolton, Drama for learning, Heinemann 1995
2. John Somers, Drama in the Curriculum, Cassel 1994

Λέξεις κλειδιά: δραματοποίηση, λογοτεχνικός διάλογος