Φ. Κλεάνθης, Μ. Παπαδοπούλου, Κ. Σταματίου: ΤΑ ΝΕΑ - Γράμματα - Βιβλίο

Μας χρειάζεται μια νέα Γραμματική Δημοτικής

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (της Δημοτικής). Ανατύπωση της έκδοσης του ΟΕΣΒ (1941) με διορθώσεις. Σελίδες 32+448. Έκδοση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).

Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης προέβη σε έκδοση της Νεοελληνικής Γραμματικής της Δημοτικής (Τριανταφυλλίδη), σε φωτοτυπική ανατύπωση της έκδοσης του 1941, με την προσθήκη, ολιγοσέλιδου επιμέτρου, στο οποίο αναφέρονται οι διορθώσεις που έγιναν το 1976 από το ΚΕΜΕ.

Ξεφυλλίζοντας τη «Νεοελληνική Γραμματική», πολύ σύντομα διαπιστώνει κανείς πόσο πίσω βρίσκεται αυτή από το σημερινό γλωσσικό αίσθημα. Όταν ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης και οι συνεργάτες του Κλέαρχος Λάκων (Καρθαίος), Θρ. Σταύρου, Αχ. Τζάρτζανος, Βασ. Φάβης και Ν. Ανδριώτης συνέστησαν τη Νεοελληνική Γραμματική, η δημοτική ήταν δεύτερη γλώσσα -παρακατιανή. Έμοιαζε με φτωχή συγγένισσα που έπρεπε να ντυθεί και να ποδεθεί με τα απομεινάρια της κυρίας, που ήταν η καθαρεύουσα. Έτσι, στη σύνταξή της δεν υπήρχε τόλμη, γιατί δεν έπρεπε να υπάρχει απόσταση μεγάλη από τους τύπους της επίσημης γλώσσας.

Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η καθαρεύουσα σωριάστηκε σε ερείπια, αφού εξετέλεσε τον προορισμό της. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όταν η Ελλάδα αποτίναξε το ζυγό της δουλείας κι έγινε κράτος ανεξάρτητο, υπήρχε ιστορική αναγκαιότητα να καθαριστεί η γλώσσα από τις μύριες όσες επιδράσεις της μακρόχρονης σκλαβιάς. Την αποστολή αυτή έπρεπε να επιτελέσει η καθαρεύουσα. Και την επέτυχε ως ένα σημείο -γιατί υπήρχαν γλωσσικά κατάλοιπα, που καμιά δύναμη δεν μπόρεσε να τα ξερριζώσει. (Ο «μινίστρος» έγινε «υπουργός» κι η «λοκάντα» έγινε «εστιατόριο». Αλλά ο «μπακάλης» έμεινε· η λέξη «παντοπώλης» μπορεί να γράφτηκε, αλλά δεν ειπώθηκε. Και υπάρχουν ακόμα βαθιά ριζωμένες καταλήξεις τουρκικής καταγωγής που τις χρησιμοποιεί και η γενιά μας και τις κολλάει σε λέξεις δυτικής προελεύσεως. Έτσι, λέμε «ταξιτζής» και… «γκολτζής»).

Όμως, η καθαρεύουσα ξεστράτισε από τον σωστό προορισμό της. Πήρε το στραβό δρόμο της προγονομανίας και, συχνά, της γλωσσικής νεκροφιλίας, καθώς ξέθαβε και χρησιμοποιούσε λέξεις, τύπους, κανόνες νεκρούς και σκωληκόβροτους.

Στον αγώνα για την καθιέρωση της γλώσσας του λαού, πρωτοπαλλήκαρα υπήρξαν, πλάι στους φωτισμένους γλωσσολόγους, οι λογοτέχνες. Πολλοί έφθαναν σε ακρότητες. Μα κι αυτές πήγαζαν από την ιστορική ανάγκη. «Για να ισιώσεις μια στραβή βέργα, πρέπει να τη στραβώσεις από την άλλη μεριά», είπε ένας σοφός. Επί δεκαετίες πολλές, οχυρό της καθαρεύουσας ήταν οι εφημερίδες. Μα άρχισε σιγά-σιγά, από μέσα τους, η υπονόμευση. Στην αρχή, από τη λογοτεχνική ύλη: το μυθιστόρημα, το διήγημα δημοσιεύονταν στη γλώσσα του συγγραφέα. Μετά οι χρονογράφοι άρχισαν ν' απλουστεύουν το λεκτικό τους, να το φέρνουν πιο κοντά στη γλώσσα της λογοτεχνίας. Ακολούθησαν οι κριτικοί κι οι συντάκτες της καλλιτεχνικής ειδησεογραφίας. Σήμερα, το οχυρό του Τύπου έχει αλωθεί από τη δημοτική. Ολες οι ελληνικές εφημερίδες, εκτός μιας - δυο υπερσυντηρητικών, γράφονται στη γλώσσα του λαού. Και μάλιστα σε προχωρημένη δημοτική, αφού άρχισαν να χρησιμοποιούν το μονοτονικό σύστημα, που ούτε στα σχολεία έχει εισαχθεί, ούτε όλοι οι λογοτέχνες το μεταχειρίζονται.

Μέσα στα σαράντα χρόνια που πέρασαν από τη σύσταση της επιτροπής για τη σύνταξη της Νεοελληνικής Γραμματικής και κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια, η δημοτική έχει […] βάλει σε τάξη τη γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε. (Κι οι εφημερίδες, κυρίως, τα μαζικά μέσα ενημερώσεως και τα περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας να πειθαρχήσουν στους κανόνες της, ώστε να πάψει το φαινόμενο του να ακολουθεί καθένας που γράφει τη δική του Γραμματική).

Μας χρειάζεται μια Γραμματική που να καθαρίσει τη γραφόμενη γλώσσα από τους αδόκιμους δημοτικοποιημένους τύπους της καθαρεύουσας. (Πολλοί βάζουν ένα «κε» στον αόριστο της καθαρεύουσας και νομίζουν πως τον κάνουν δημοτικό: «εξετράπηκε»). Να βάλει κανόνες για τις ξένες λέξεις που εισάγονται κάθε μέρα στη δική μας, θεσπίζοντας πως δεν πρέπει, από ξενομανία, να τις κλίνουμε σύμφωνα με τη γραμματική της δικής τους γλώσσας, γράφοντας «ο ρεπόρτερ - οι ρεπόρτερς», «το φίλμ - τα φίλμς», αλλά να διατηρούμε τον ίδιο τύπο στον ένικο και στον πληθυντικό. (Γιατί τάχα να εφαρμόζεται η Γραμματική μόνο της αγγλικής κι όχι της ρωσικής -ας πούμε; Οπότε όταν θα πάμε να αγοράσουμε δύο πιροσκί θα τα λέμε «πιροσκί», αλλά όταν θα ζητήσουμε ένα, θα πρέπει να πούμε «δόστε μου ένα πιροζόκ» -γιατί έτσι κάνει στον ενικό. Και όταν η λέξη είναι γιαπωνέζικη ή κινέζικη πώς θα μάθουμε πώς κλίνεται;) Το λαϊκό αισθητήριο δεν ακολουθεί την κλίση σύμφωνα με την ξένη Γραμματική. Όταν η λέξη μοιάζει σαν να έχει ελληνική κατάληξη, ο λαός την κλίνει σύμφωνα με τη δική μας Γραμματική: το ταξί - τα ταξιά, το ρεπό - τα ρεπά (έχω ακούσει και «ο στυλός - οι στυλοί»). Όταν δεν ταιριάζει, χρησιμοποιεί τον ίδιο τύπο στον ενικό και πληθυντικό: «το τάνκς - τα τάνκς». Και σε επίμετρο, θυμίζω πως συχνά στις εφημερίδες δημοσιεύονται μικρές αγγελίες, που γράφουν: «Ζητούνται κοπέλλες διά μπάρμαν». Το θέμα των ξένων λέξεων δεν είναι παρονυχίδα. Γιατί με τη σύγχρονη συχνή, πυκνή και πολύτροπη επικοινωνία των λαών συντελείται μια ώσμωση ανάμεσα στις γλώσσες, μια συνεχώς ευρυνόμενη διαπίδυση λέξεων από τη μια στην άλλη.

Είναι, ακόμα, ανάγκη να ασχοληθεί η Γραμματική με την προφορά του «ιώτα», που πολλοί τείνουν να το μεταβάλλουν σε ημίφωνο, σε όλες τις περιπτώσεις. Και το κυριότερο: πρέπει να απλουστευθεί πιο πολύ η ορθογραφία. Αλλά δεν χρειάζεται να υποδείξουμε εμείς τι πρέπει να προσέξουν και με τι ν' ασχοληθούν οι συντάκτες της νέας Γραμματικής. Έχουμε γλωσσολόγους ικανούς, που έχουν εγκύψει στο θέμα. Εκείνο που πρέπει να τονίσουμε, είναι πως μας χρειάζεται μια καινούρια Γραμματική - η Γραμματική του '80. Η «Νεοελληνική» του Τριανταφυλλίδη θα πρέπει να χρησιμεύσει ως αφετήρια για την αναμόρφωση των κανόνων της γλώσσας σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα.

Φ. Ν. Κ.