ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Albert Debrunner
O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική
ΙΙ. Από τα σχόλια στο Διονύσιο το Θράκα
(Grammatici GraeciI 3 A. εκδ. Hilgard [σ. 149])
Γίνονται δὲ αἱ συνθέσεις ἢ τῶν δύο λέξεων οὐσῶν ἰδίᾳ ῥητῶν, ἢ τῆς μὲν μιᾶς ἰδίᾳ ῥητῆς, τῆς δὲ ἑτέρας ἰδίᾳ νοητῆς. Καὶ τὰς δύο μὲν ῥητὰς ἔχει ἡ σύνθεσις αὕτη, Φιλόδημος ἀρχιστράτηγος· λέγεται γὰρ καὶ τὸ φίλος ἰδίᾳ καὶ τὸ δῆμος, καὶ τὸ ἀρχὴ καὶ τὸ στρατηγός· τὴν δὲ μίαν ῥητὴν καὶ τὴν μίαν νοητὴν τὸ ζάκοτος καὶ τὸ ἄλοχος καὶ τὸ ἐρίτιμος καὶ τὰ ὅμοια· τούτων γὰρ αἱ πρότεραι λέξεις οὐδέποτε κατ' ἰδίαν ῥηταί, ἀλλὰ καθ' αὑτὰς νοούμεναι καὶ σημαίνουσαί τι· καὶ γὰρ τὸ μὲν ζ̅α̅ καὶ τὸ ε̅ρ̅ι̅ ἐπίτασιν < σημαίνει >, τὸ δὲ ᾱ τὸ ὁμοῦ. Καὶ ἔστιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἡ σύνθεσις ἐκ δύο λέξεων, γίνεται δὲ καὶ ἐκ τριῶν, ὡς δυσαριστοτόκεια (Σ 54), παρὰ δὲ τοῖς κωμικοῖς καὶ ἐκ πλειόνων, ὡς παρὰ Ἀριστοφάνει σφραγιδονυχαργοκομῆται (Νεφ. 333) οἱ φιλόσοφοι διὰ τὸ ἀργοὶ διατελεῖν < καὶ τῶν ὀνύχων ἐπιμελεῖσθαι > καὶ κομῆται εἶναι, ἔτι καὶ σφραγῖδας ἐν τοῖς δακτυλίοις φορεῖν. Καὶ παρ' Εὐπόλιδι ἀμφιπτολεμοπηδησίστρατος (απόσπ. 393 Kock).
Μετάφραση
Στις συνθέσεις είτε μπορούν να ειπωθούν μόνες τους και οι δύο λέξεις (να χρησιμοποιηθούν σαν αυτόνομη λέξη), είτε η μία μπορεί να ειπωθεί μόνη της και η άλλη μόνο να εννοείται. Η σύνθεση Φιλόδημος και ἀρχιστράτηγος έχει δύο λέξεις που μπορούν να ειπωθούν μόνες τους, διότι τα φίλος και δῆμος και τα ἀρχή και στρατηγός λέγονται ανεξάρτητα· τα ζάκοτος, ἄλοχος, ἐρίτιμος κτλ. έχουν μία χρησιμοποιούμενη και μία νοητή λέξη, διότι τα α΄ συνθετικά τους δεν λέγονται ποτέ μόνα τους, τα ίδια όμως είναι νοητά και σημαίνουν κάτι· τα ζα- και ἐρι- δηλώνουν επίταση, το ἀ-κάτι κοινό.
Συνήθως το σύνθετο αποτελείται από δύο λέξεις, σχηματίζεται όμως και από τρεις, π.χ. δυσ-αριστο-τόκεια ('η δυστυχής μητέρα του καλύτερου'), στους κωμωδιογράφους από ακόμη περισσότερες, π.χ. στον Αριστοφάνη οι φιλόσοφοι ονομάζονται σφραγιδ-ονυχ-αργο-κομῆται, επειδή είναι πάντα άεργοι και περιποιούνται τα νύχια τους και αφήνουν μακριά μαλλιά και φορούν σφραγιδόλιθους στα δάχτυλά τους. Και στον Εύπολη απαντά η λέξη ἀμφιπτολεμοπηδησίστρατος.
