Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

Γενικά

§ 166. Από τη σκοπιά της κάθε γλώσσας βρίσκονται στο προσκήνιο εκείνα τα παράγωγα ρήματα που διατηρούν το επίθημα σε όλους τους χρόνους. Αντίθετα, τύποι με επίθημα περιορισμένο σε ένα μόνο χρόνο υποχωρούν εντελώς. Και μάλιστα από τους χρόνους ουσιαστικά ενδιαφέρει μόνον ο ενεστώτας. Ο παρακείμενος από πολύ παλιά δεν χαρακτηρίζεται από επιθήματα (το κ του βεβούλευκα είναι στοιχείο κλιτικό και όχι σχηματισμού λέξης, αφού σε σχέση με τον παρακείμενο χωρίς κ, όπως πέπομφα, δεν προσθέτει τίποτε καινούριο από άποψη περιεχομένου)· ο μέλλοντας είναι μόνον ένας τροπικός σχηματισμός που έγινε χρόνος, δηλαδή μια λειτουργία του ενεστώτα, είτε είναι αρχικά η υποτακτική του αορίστου με sείτε ένας ενεστωτικός σχηματισμός με το -s i ̯- ή και τα δύο. Και ο αόριστος έχει βέβαια μορφολογικά χαρακτηριστικά, όχι όμως επιθήματα (σχετικά με το -θ- στον αόριστο δες παρακάτω § 174)· ο σιγματικός αόριστος με το σχηματιστικό στοιχείο σ είναι, ακριβώς όπως ο θεματικός ή ο ριζικός αόριστος, μόνο μέρος ενός σταθερού κλιτικού συστήματος.

§ 167. Έτσι απομένει μόνον ο ενεστώτας. Αυτός ο χρόνος ήδη κατά την περίοδο της ινδοευρωπαϊκής διέθετε μεγάλο πλούτο επιθημάτων. Στην ελληνική η κατάσταση αυτή διατηρείται, αλλά στους σχηματισμούς παρουσιάζονται σοβαρές μετατοπίσεις. Οι περισσότεροι από τους παλιούς συρρικνώνονται σε πενιχρά λείψανα· οι σημαντικότεροι παρουσιάζονται παρακάτω στην § 168 κεξ. Σ' αντίθεση, ένα επίθημα διαμορφωμένο από παλιά με χαρακτηριστικό τρόπο, συγκεκριμένα το -i̯o-, που εξυπηρετούσε κυρίως την παραγωγή ενεστώτων από ουσιαστικά, διασπάστηκε σε μια ολόκληρη σειρά εν μέρει εξαιρετικά ζωντανών σχηματισμών. Ταυτόχρονα αυτές οι νέες μετονοματικές συνενώσεις επιθημάτων, σε συνδυασμό με μη μετονοματικά ρήματα με ίδια κατάληξη, μεταφέρθηκαν από τον ενεστώτα στους υπόλοιπους χρόνους (-άω --ήσω κτλ., -αίνω - -ανῶ κτλ.)· μόνο το -i ̯- παρέμεινε περιορισμένο στον ενεστώτα, πράγμα που διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι λόγω φθογγολογικών διαδικασιών είχε παραμεριστεί ή είχε γίνει ασαφές και έτσι είχε χάσει την αρχική του εκφραστική ικανότητα. Κατεξοχήν λοιπόν επιθήματα για το σχηματισμό ρηματικών θεμάτων πρέπει να θεωρούνται μόνον αυτοί οι απόγονοι του παλιού -i̯o-· παρ' όλα αυτά η ιδιαίτερη θέση του ενεστώτα, που προαναφέρθηκε, δικαιολογεί να συμπεριλάβουμε στην εξέταση τα ενεστωτικά επιθήματα.

Μόνον όμως τα ενεστωτικά επιθήματα· ριζικοί τύποι όπως ἔσ-τι, τί-θη-μι, ή με θεματικό φωνήεν λύ-ο-μεν κτλ., που μπορούν να σχηματίζουν και αοριστικά θέματα (ἔ-στη-ν, ἐ-γέν-ε-το), αδυνατούν να εξελιχθούν περισσότερο.