Μυστήρια στη Μονμάρτη Μυστήρια στη Μονμάρτη
Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει λογοτεχνικά κείμενα τα οποία, χωρίς απαραίτητα να μπορούν όλα να κατηγοριοποιηθούν ως αστυνομικά, αναφέρονται σε κάποιο μυστήριο. Όλα τα κείμενα εκτυλίσσονται, συνολικά ή κατά ένα μέρος, στη Μονμάρτη. Στη συνοικία αυτή του Παρισιού, έδρα των καλλιτεχνών και της νυχτερινής ζωής, τοποθετούνται συχνά μυστήρια ή αστυνομικές ιστορίες (πολλά από τα εγκλήματα που καλείται να επιλύσει ο Επιθεωρητής Μεγκρέ συμβαίνουν εδώ). Εδώ μας ενδιαφέρει να διερευνηθεί η εικόνα της Μονμάρτρης ως σκηνικού μυστηρίων, όπως αυτή προκύπτει από τα κείμενα και το σύνολο του υλικού που συμπεριλαμβάνεται στην ενότητα.
Το χρηματοκιβώτιο της ...
Στις τρεις η ώρα το πρωί, υπήρχε ακόμη μισή ντουζίνα αμάξια μπροστά σ’ ένα από τα μικρά μέγαρα των ζωγράφων που αποτελούν τη μοναδική πλευρά του βουλεβάρτου Μπερτιέ. Η πόρτα αυτού του μεγάρου άνοιξε. Μια ομάδα από προσκεκλημένους, άνδρες και γυναίκες βγήκαν. Τέσσερα αμάξια πέρασαν γρήγορα από δεξιά και αριστερά και στη λεωφόρο απέμειναν μόνο δυο κύριοι που χώρισαν στη γωνιά της οδού Κουρσέλ, όπου έμενε ο ένας απ’ αυτούς. Ο άλλος αποφάσισε να επιστρέψει με τα πόδια μέχρι την πύλη Μαγιό.
Διέσχισε λοιπόν τη λεωφόρο Βιλλιέ και συνέχισε το δρόμο του στο πεζοδρόμιο απέναντι από τις οχυρώσεις. Αυτήν την ωραία χειμωνιάτικη νύχτα, την καθαρή και παγωμένη, σου έκανε ευχαρίστηση να περπατάς. Ανάπνεε κανείς όμορφα. Ο θόρυβος των βημάτων αντηχούσε εύθυμα.
Αλλά ύστερα από κάποια λεπτά, είχε τη δυσάρεστη εντύπωση πως τον ακολουθούσαν. Πράγματι, γυρνώντας, διέκρινε τη σκιά ενός άνδρα που γλιστρούσε ανάμεσα στα δένδρα. Δεν ήταν φοβιτσιάρης∙ ωστόσο τάχυνε το βήμα ώστε να φτάσει όσον το δυνατόν πιο γρήγορα στα διόδια της Τερν. Αλλά ο άνδρας άρχισε να τρέχει. Αρκετά ανήσυχος, έκρινε πιο φρόνιμο να του αντισταθεί και να τραβήξει το ρεβόλβερ του.
Δεν πρόλαβε να το κάνει, ο άνδρας τού επιτέθηκε βίαια, και αμέσως μια πάλη άρχισε πάνω στο έρημο βουλεβάρτο, μια πάλη σώμα με σώμα όπου αισθάνθηκε αμέσως ότι ήταν σε μειονεκτική θέση. Κάλεσε βοήθεια, πάλεψε, και βρέθηκε αναποδογυρισμένος πάνω σ’ ένα σωρό από χαλίκια, να του σφίγγουν το λαιμό, φιμωμένος μ’ ένα μαντίλι, που ο αντίπαλός του τού το είχε χώσει στο στόμα. Τα μάτια του έκλεισαν, τα αυτιά του βούιζαν, και πήγαινε να λιποθυμήσει, όταν ξαφνικά το σφίξιμο χαλάρωσε, και ο άνδρας που τον έπνιγε με το βάρος του, σηκώθηκε για να αμυνθεί με τη σειρά του ενάντια σε μια απρόβλεπτη επίθεση.
Ένα κτύπημα μπαστουνιού στον καρπό, μια κλοτσιά μπότας στον αστράγαλο… Ο άνδρας έβγαλε δύο γρυλισμούς πόνου και έφυγε κουτσαίνοντας και βρίζοντας.
Χωρίς να καταδεχθεί να τον ακολουθήσει, ο νεοφερμένος έσκυψε και είπε:
- Είστε πληγωμένος, κύριε;
Δεν ήταν πληγωμένος, αλλά φοβερά ζαλισμένος και ανίκανος να σταθεί όρθιος. Ευτυχώς, κάποιος από τους υπαλλήλους των διοδίων, που τον τράβηξαν οι κραυγές, έτρεξε. Επιτάχτηκε ένα αμάξι. Ο κύριος κάθισε μέσα, συνοδευόμενος από το σωτήρα του, και τον οδήγησαν στο μέγαρό του της λεωφόρου Γκράντ-Αρμέ.
Μπροστά στην πόρτα, αφού συνήλθε εντελώς, πολλαπλασίασε τις ευχαριστίες του.
-Σας οφείλω τη ζωή μου, κύριε, πιστέψτε ότι δεν θα το ξεχάσω. Δεν θέλω να τρομάξω τη γυναίκα μου αυτή τη στιγμή, αλλά θέλω πολύ να σας εκφράσει η ίδια, σήμερα κιόλας, όλη μου την ευγνωμοσύνη.
Τον παρακάλεσε να έρθει να γευματίσουν και του είπε το όνομά του: Λουντοβίκ Ιμπέρ, προσθέτοντας:
- Μπορώ να ξέρω σε ποιον έχω την τιμή…
- Μα βέβαια, έκανε ο άλλος.
Και συστήθηκε:
- Αρσέν Λουπέν.
Ο Αρσέν Λουπέν δεν είχε τότε εκείνη τη φήμη που του χάρισαν η υπόθεση Καόρν, η απόδραση του από την Υγεία και τόσα άλλα ηχηρά κατορθώματα. Δεν ονομαζόταν καν Αρσέν Λουπέν. Αυτό το όνομα στο οποίο το μέλλον επεφύλαττε μια τέτοια λαμπρότητα επινοήθηκε ειδικά για να δηλώσει το σωτήρα του κ. Ιμπέρ, και μπορούμε να πούμε πως σ’ αυτήν την υπόθεση είναι που έλαβε το βάπτισμα του πυρός. Έτοιμος για τη μάχη, είν’ η αλήθεια, οπλισμένος με όλα, αλλά χωρίς μέσα, χωρίς το κύρος που δίνει η επιτυχία, ο Αρσέν Λουπέν δεν ήταν παρά ένας μαθητευόμενος σ’ ένα επάγγελμα όπου σύντομα θα γινόταν μαιτρ.
Έτσι λοιπόν τι ρίγος χαράς όταν ξυπνώντας θυμήθηκε την πρόσκληση της νύχτας! Επιτέλους έφτανε στο σκοπό! Επιτέλους αναλάμβανε ένα έργο άξιο των δυνάμεών του και του ταλέντου του! Τα εκατομμύρια των Ιμπέρ, τι θαυμάσια λεία για μια όρεξη σαν την δική του.
Έκανε ειδική τουαλέτα, τριμμένη ρεντικότα, φθαρμένο πανταλόνι, μεταξωτό καπέλο κάπως κοκκινωπό, μανικέτια και φοκόλ ξεφτισμένα, όλα πεντακάθαρα, αλλά που απέπνεαν μιζέρια. Για γραβάτα, μια μαύρη κορδέλα καρφιτσωμένη με ένα ψεύτικο αλλόκοτο διαμάντι. Και έτσι γελοία ντυμένος, κατέβηκε τη σκάλα του διαμερίσματος που κρατούσε στη Μοντμάρτ. Στο τρίτο πάτωμα, χωρίς να σταματήσει, κτύπησε με τη λαβή του μπαστουνιού του το κουδούνι μιας κλειστής πόρτας. Έξω, έφτασε στα εξωτερικά βουλεβάρτα. Ένα τραμ περνούσε. Πήρε μέσα θέση, και κάποιος που περπατούσε πίσω του, ο ένοικος του τρίτου πατώματος, κάθισε δίπλα του.
Ύστερα από ένα λεπτό, ο άνθρωπος αυτός του είπε:
- Λοιπόν, αφεντικό;
- Λοιπόν, έγινε.
- Πώς;
- Θα δειπνήσω εκεί.
- Θα δειπνήσετε εκεί!
- Δεν θα ’θελες, ελπίζω, να διακινδυνεύσω τζάμπα μέρες τόσο πολύτιμες όσο οι δικές μου; Απέσπασα τον κ. Λουντοβίκ Ιμπερ, είναι φύσει ευγνώμων. Με προσκαλεί να γευματίσουμε.
Μια σιωπή, και ο άλλος αποτόλμησε:
- Λοιπόν, δεν παραιτείστε απ’ αυτό;
- Μικρέ μου, έκανε ο Αρσέν, αν μηχανεύτηκα τη μικρή επίθεση εκείνης της νύχτας, αν μπήκα στον κόπο, στις τρεις η ώρα το πρωί, κατά μήκος των οχυρώσεων, να σου δώσω ένα κτύπημα με το μπαστούνι στον καρπό και μια κλοτσιά στο καλάμι του ποδιού, κινδυνεύοντας μ’ αυτόν τον τρόπο να βλάψω το μοναδικό μου φίλο, δεν είναι για να παραιτηθώ από το όφελος μιας διάσωσης τόσο καλά οργανωμένης.
- Αλλά οι κακές φήμες που κυκλοφορούν για την περιουσία…
- Άσε τις να κυκλοφορούν. Πάνε έξι μήνες που παρακολουθώ την υπόθεση, έξι μήνες που μαζεύω πληροφορίες, που μελετώ, που απλώνω τα δίκτυά μου, που ρωτώ τους υπηρέτες, τους δανειστές και τους ασήμαντους ανθρώπους, έξι μήνες που ζω στη σκιά του ανδρογύνου. Κατά συνέπεια, ξέρω που βαδίζω. Είτε η περιουσία προέρχεται από το γέρο-Μπράουφορ, όπως ισχυρίζονται, είτε από άλλη πηγή, βεβαιώνω ότι υπάρχει. Και εφόσον υπάρχει, μου ανήκει.
- Μπράβο, εκατό εκατομμύρια!
- Ας πούμε δέκα, ή και πέντε, δεν έχει σημασία! Υπάρχουν χονδρά πακέτα από τίτλους μέσα στο χρηματοκιβώτιο. Θα είναι σίγουρα απίθανο, αν, αργά ή γρήγορα, δεν βάλω χέρι στο κλειδί.
Το τραμ σταμάτησε στην πλατεία Ετουάλ. Ο άνθρωπος μουρμούρισε:
- Δηλαδή για την ώρα;
- Για την ώρα, δεν υπάρχει τίποτα να κάνουμε. Θα σε ειδοποιήσω. Έχουμε καιρό.
Πέντε λεπτά αργότερα, ο Αρσέν Λουπέν ανέβαινε την πολυτελή σκάλα του μεγάρου Ιμπέρ, και ο Λουντοβίκ τον παρουσίαζε στη γυναίκα του. Η Ζερβαίζ ήταν μια αγαθή κοντούλα κυρία, ολοστρόγγυλη, πολύ φλύαρη. Έκανε στο Λουπέν την καλύτερη υποδοχή.
- Θέλησα να είμαστε μόνοι μας για να τιμήσουμε το σωτήρα μας, είπε αυτή.
Μωρίς Λεμπλάν, Αρσέν Λουπέν ο αριστοκράτης λωποδύτης, Ερατώ, 1985, σ. 183-187.
Επιθεωρητής Μεγκρέ...
Ο Μεγκρέ συνοφρυώθηκε, πριν ανοίξει καν τα μάτια του, λες και δεν πίστευαν τ’ αυτιά του τη φωνή που ερχόταν να ταράξει το βαθύ ύπνο του:
«Θείε μου!…»
Με τα βλέφαρα πάντα κλειστά, αναστέναξε, ψηλάφησε το σεντόνι, βεβαιώθηκε πως δεν ήταν όνειρο, και πως κάτι ασυνήθιστο συμβαίνει, μια και δε συνάντησε εκεί, στη θέση που έπρεπε, το ζεστό κορμί της κυρίας Μεγκρέ.
Άνοιξε τελικά τα μάτια. Η νύχτα ήταν φωτεινή. Η κυρία Μεγκρέ, όρθια στο παράθυρο, τραβούσε τις κουρτίνες, ενώ κάποιος βροντούσε την πόρτα στο ισόγειο κι ο θόρυβος αντιλαλούσε σε όλο το σπίτι.
«Εγώ είμαι, θείε!…»
Η κυρία Μεγκρέ κοιτούσε πάντα έξω από το παράθυρο και τα μαλλιά της, έτσι που ήταν τυλιγμένα στα ρολά, την πλαισίωναν μ’ ένα αλλόκοτο φωτοστέφανο.
«Ο Φιλίπ είναι» είπε η κυρία Μεγκρέ, ξέροντας πως είχε ξυπνήσει ο άντρας της και πως περίμενε με το κεφάλι στραμμένο προς το μέρος της. «Θα σηκωθείς;»
Ο Μεγκρέ κατέβηκε πρώτος, φορώντας ένα ζευγάρι χνουδωτές παντόφλες στα γυμνά του πόδια. Είχε βάλει όπως όπως το παντελόνι του και τώρα, στη σκάλα, έβαζε το σακάκι. Στο όγδοο σκαλοπάτι έπρεπε να σκύψει το κεφάλι για ν’ αποφύγει το δοκάρι. Το ’κανε πάντα από συνήθεια, ασυνείδητα. Αυτή τη φορά το ξέχασε, χτύπησε στο μπροστινό δοκάρι, τσαντίστηκε, βλαστήμησε, κι απομακρύνθηκε γρήγορα από την παγωμένη σκάλα, για να βρεθεί στην κουζίνα, όπου υπήρχε ακόμη, αυτή την ώρα, κάποια ζεστασιά.
Η εξώπορτα ήταν ασφαλισμένη με σιδερένιες μπάρες. Πίσω της, ο Φιλίπ έλεγε σε κάποιον:
«Δε θ’ αργήσω. Θα ’μαστε στο Παρίσι πριν ξημερώσει».
Η κυρία Μεγκρέ ντυνόταν, την άκουγε να πηγαινοέρχεται στο πάνω πάτωμα. Ο Μεγκρέ άνοιξε την πόρτα, κατσουφιασμένος για την αναστάτωση.
«Α, εσύ είσαι!» μουρμούρισε μεσ’ απ’ τα δόντια του, αντικρίζοντας τον ανιψιό του στημένον στο δρόμο.
Ένα τεράστιο φεγγάρι αρμένιζε πάνω από τις γυμνές λεύκες, και σκορπούσε τέτοια λάμψη, που διαγράφονταν ακόμη και τα μικρότερα κλαδιά, ενώ, πέρα από τη στροφή, ο Λείγηρας σάλευε σα φίδι με ασημένιες φολίδες.
«Λεβάντες!» σκέφτηκε μηχανικά ο Μεγκρέ, κάνοντας την ίδια σκέψη που θα ’κανε κάθε ντόπιος αντικρίζοντας την γκρίζα επιφάνεια του ποταμού.
Συνήθειες που αποκτάς στην εξοχή, σαν τη συνήθεια να στέκεις αμίλητος στο κατώφλι και να κοιτάς τον παρείσακτο περιμένοντας να μιλήσει πρώτος.
«Ξύπνησα και τη θεία;»
Το πρόσωπο του Φιλίπ ήταν μελανιασμένο απ’ το κρύο. Πίσω του, διαγραφόταν ένα ταξί που έσπαγε τη μονοτονία του κατάλευκου χιονισμένου τοπίου.
«Θ’ αφήσεις έξω τον ταξιτζή;»
«Είναι ανάγκη να σας μιλήσω τώρα αμέσως».
«Ελάτε μέσα γρήγορα και οι δυο σας» είπε από την κουζίνα η κυρία Μεγκρέ, που άναβε μια λάμπα πετρελαίου.
«Βλέπεις, δεν ήρθε ακόμη το ηλεκτρικό» πρόσθεσε για τον ανιψιό της. «Δηλαδή, η εγκατάσταση του σπιτιού έχει τελειώσει, αλλά δε μας έδωσαν ακόμα ρεύμα».
Πραγματικά, μια λάμπα κρεμόταν από το ταβάνι. Κάτι τέτοιες λεπτομέρειες τις παρατηρείς έτσι, χωρίς λόγο. Κι όταν είσαι κι εκνευρισμένος, αυτό και μόνο είναι αρκετό για να σου τη δώσει. Στα επόμενα λεπτά, ο Φιλίπ έριξε αρκετές φορές το βλέμμα του στη λάμπα και στο καλώδιό της, που δε χρησίμευε παρά για να υπογραμμίζει κάθε παμπάλαιο στοιχείο αυτού του εξοχικού σπιτιού ή, αν προτιμάτε, την ευπάθεια κάθε σύγχρονης άνεσης.
«Απ’ το Παρίσι έρχεσαι;»
Ο Μεγκρέ, αγουροξυπνημένος, στηριζόταν στο τζάκι. Η παρουσία του ταξί στο δρόμο έκανε την ερώτηση περιττή. Υπάρχουν όμως στιγμές που μιλάς μόνο για να πεις κάτι.
«Θα σας τα διηγηθώ όλα, θείε μου. Βρίσκομαι σε πολύ δύσκολη θέση. Αν δε με βοηθήσετε, αν δεν έρθετε στο Παρίσι μαζί μου, αναρωτιέμαι τι θ’ απογίνω. Κοντεύει να μου στρίψει. Είδατε; Ούτε που φίλησα ακόμα τη θεία».
Άγγιξε τρεις φορές τα μάγουλά της κυρίας Μεγκρέ, που είχε φορέσει μια ρόμπα πάνω από το νυχτικό της. Ο Φιλίπ εκτέλεσε αυτή την ιεροτελεστία σα μικρό παιδί. Αμέσως μετά, κάθισε μπροστά στο τραπέζι κι έχωσε το κεφάλι του στα χέρια του.
Ο Μεγκρέ γέμισε την πίπα του χωρίς να παίρνει το βλέμμα του από τον Φιλίπ, ενώ η γυναίκα του έβαζε κι άλλα ξερόκλαδα στο τζάκι. Κάτι αφύσικο, απειλητικό, απλωνόταν στην ατμόσφαιρα. Από τότε που βγήκε στη σύνταξη, ο Μεγκρέ είχε ξεσυνηθίσει να σηκώνεται άγρια μεσάνυχτα, κι αυτό του θύμιζε τώρα, άθελά του, ξενύχτια στο προσκέφαλο αρρώστου ή πεθαμένου.
«Αναρωτιέμαι πώς στάθηκα τόσο ανόητος!» ξέσπασε ξαφνικά ο Φιλίπ μ’ ένα λυγμό.
Η συγκίνησή του βρήκε μεμιάς διέξοδο. Έκλαιγε τώρα σιωπηλά, χωρίς δάκρυα. Κοίταζε ολόγυρά του σαν κάποιος που ψάχνει να βρει κάτι για να ξεσπάσει τα νεύρα του, ενώ, σαν αντίθεση σ’ αυτή τη μάταιη ταραχή, ο Μεγκρέ βάλθηκε να σηκώσει το φιτίλι της λάμπας πετρελαίου, τη στιγμή ακριβώς που τινάζονταν οι πρώτες φλόγες από το τζάκι.
«Πρώτα απ’ όλα, καλό θα σου ’κανε να πιεις κάτι».
Ο θείος πήρε ένα μπουκάλι τσίπουρο και δυο ποτήρια από ένα ντουλάπι με τρόφιμα, που μύριζε μπαγιάτικο κρέας. Η κυρία Μεγκρέ έβαλε τις γαλότσες της για να πάει να φέρει ξύλα από την αποθήκη.
«Στην υγειά σου! Και προσπάθησε να ηρεμήσεις».
Η μυρωδιά των κλαδιών που φούντωσαν ανακατεύτηκε με τη δυνατή μυρωδιά του τσίπουρου. Ο Φιλίπ, αποχαυνωμένος, έριξε το βλέμμα του στη θεία του, που ξεπρόβαλε αθόρυβα από το σκοτάδι, φορτωμένη ξύλα.
Είχε μυωπία και, αν τον έβλεπες από μια ορισμένη οπτική γωνία, τα μάτια του έδειχναν τεράστια πίσω από τους φακούς των γυαλιών του, πράγμα που του ’δινε ένα ύφος σαστισμένου παιδιού.
«Λαχτάρα κι η αποψινή, θείε μου, πριν από μερικές ώρες! Είχα οδηγίες για μια παρακολούθηση στην οδό Φοντέν…»
«Για στάσου» το διέκοψε ο Μεγκρέ, τράβηξε μια ψάθινη καρέκλα και θρονιάστηκε καβαλικευτά πριν ανάψει την πίπα του. «Με ποιον δουλεύεις;»
«Με τον επιθεωρητή Αμαντιέ».
«Συνέχισε».
Τώρα ο Μεγκρέ ρουφούσε απολαυστικά τον καπνό της πίπας του, και με απλανές βλέμμα έβλεπε εικόνες γνώριμες και αγαπητές πέρα από τον ασβεστωμένο τοίχο και τις χαλκωματένιες κατσαρόλες. Το γραφείο του Αμαντιέ στην Κε Ντεζορφέβρ[1] ήταν το τελευταίο δεξιά, στο βάθος του διαδρόμου. Ο Αμαντιέ ήταν άνθρωπος καχεκτικός και κακομοίρης, που διορίστηκε περιφερειακός επιθεωρητής, όταν πήρε ο Μεγκρέ τη σύνταξή του.
«Τα μακριά μουστάκια τα ’χει πάντα;»
«Πάντα. Είχαμε βγάλει χτες ένταλμα για να πιάσουμε τον Πεπίτο Παλεστρίνο, τον ιδιοκτήτη του Φλοριά, στην οδό Φοντέν».
«Τι νούμερο;»
«Στο 53, δίπλα στα Οπτικά».
«Στα νιάτα μου, εκεί βρισκόταν το Τορεαντόρ. Για υπόθεση κοκαϊνης πρόκειται;»
«Καταρχήν για κοκαΐνη –υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Το αφεντικό είχε ακούσει κάτι φήμες, πως ο Πεπίτο ήταν συνεργός στο φόνο του Μπαρναμπέ, του τύπου που τον καθάρισαν πριν από καμιά δεκαπενταριά μέρες στην πλατεία Μπλάνς. Θα το διαβάσατε στις εφημερίδες».
«Φτιάξε καφέ!» είπε ο Μεγκρέ στη γυναίκα του.
Και με τον αναστεναγμό του ευτυχισμένου σκύλου, που βρίσκει επιτέλους γωνιά να ξαποστάσει μετά την περιπλάνησή του, στήριξε τους αγκώνες του στη ράχη της καρέκλας κι ακούμπησε το πηγούνι του στα σταυρωμένα του χέρια. Ο Φιλίπ έβγαλε κάμποσες φορές τα γυαλιά του για να σκουπίσει, και για μια στιγμή θα μπορούσες να τον περάσεις για τυφλό. Ήταν ένας λεβέντης μπρατσωμένος και κοκκινομάλλης, με μια επιδερμίδα ροδαλή σαν τριαντάφυλλο.
«Ξέρετε πως δεν μπορούμε πια να κάνουμε ό,τι μας αρέσει. Στον καιρό σας δε θα δίσταζαν να πιάσουν τον Πεπίτο νυχτιάτικα. Σήμερα πρέπει να τηρείς το νόμο κατά γράμμα. Έτσι, τ’ αφεντικό αποφάσισε να γίνει η σύλληψη στις οχτώ το πρωί. Στο μεταξύ έπεσε σε μένα ο κλήρος να φυλάω το πουλί…»
Ο Φιλίπ βυθίστηκε στην απόλυτη ησυχία του δωματίου, κι έπειτα ξαφνικά, μ’ ένα τίναγμα, κοίταξε ολόγυρα αλαφιασμένος, ξαναζώντας την τραγωδία του.
Ο Μεγκρέ, πάλι, απελευθερωνόταν σιγά σιγά με τις φράσεις του Φιλίπ, όπως απελευθερώνονταν και σκορπούσαν στον αέρα οι μυρωδιές του Παρισιού. Φανταζόταν τη φωτεινή επιγραφή του Φλοριά, το θυρωρό, που έκανε τον κράχτη στ’ αυτοκίνητα, και τον ανιψιό του να κόβει βόλτες έξω από το ύποπτο κέντρο μέσα στο σκοτάδι.
«Βγάλε την καμπαρντίνα σου, Φιλίπ» τον συμβούλεψε η κυρία Μεγκρέ. «Θα κρυολογήσεις άμα βγεις έξω».
Φορούσε σμόκιν. Παράταιρη εμφάνιση, μέσα στη χαμαλοτάβανη κουζίνα, με τα χοντρά, ξύλινα δοκάρια και τα κόκκινα πλακάκια.
«Πιες λίγο ακόμα…»
Ο Φιλίπ όμως σηκώθηκε απότομα, έσφιξε τα χέρια του σα να ’θελε να τα τσακίσει, από έναν καινούριο παροξυσμό.
«Αν ξέρατε, θείε μου…»
Του ’ρχόταν να κλάψει, και δεν το άντεχε. Το βλέμμα του έπεσε για μιαν ακόμη φορά στην ηλεκτρική λάμπα. Χτύπησε το πόδι του στο πάτωμα οργισμένος.
«Στοιχηματίζω πως θα ’ρθουν να με πιάσουν, όπου να ’ναι!»
Η κυρία Μεγκρέ, που ζεμάτιζε με καυτό νερό τον καφέ, γύρισε προς το μέρος του, με το κατσαρολάκι στο χέρι.
«Τι ’ναι αυτά που λες;»
Και ο Μεγκρέ, καπνίζοντας πάντα, άνοιξε το γιακά της πιτζάμας του με τα κοκκινωπά σχεδιάκια.
«Ήσουν λοιπόν στημένος απέναντι στο Φλοριά…»
«Όχι απέναντι. Μπήκα στο μαγαζί» διευκρίνισε ο Φιλίπ χωρίς να ξανακαθίσει. «Ο Πεπίτο έχει βάλει ένα ράντζο στο βάθος του καμπαρέ, σ’ ένα μικρό γραφείο, και κοιμάται εκεί πέρα τις περισσότερες φορές μετά το κλείσιμο του μαγαζιού».
Ένα φορτηγό πέρασε απ’ το δρόμο. Το εκκρεμές είχε σταματήσει. Ο Μεγκρέ κοίταξε το ρολόι του, που ήταν κρεμασμένο στο καρφί πάνω από το τζάκι. Έδειχνε τέσσερις και μισή. Στα βουστάσια άρχιζαν το άρμεγμα και τα κάρα έπαιρναν το δρόμο για τις αγορές της Ορλεάνης. Το ταξί βρισκόταν πάντα έξω, μπροστά απ’ το σπίτι.
«Θέλησα να κάνω τον πονηρό, βλέπετε» ομολόγησε ο Φιλίπ. «Την προηγούμενη εβδομάδα με κατσάδιασε το αφεντικό και…»
Έγινε κόκκινος σαν αστακός, σώπασε, προσπάθησε να καρφώσει το βλέμμα του κάπου.
«Τι σου ’πε ακριβώς;»
«Δε θυμάμαι πια…»
«Θυμάμαι όμως εγώ! Αφού πρόκειται για τον Αμαντιέ, θα πέταξε κάτι: ‘’Είστε ονειροπαρμένος, κύριε, ονειροπαρμένος σαν το θείο σας!’’»
Ο Φιλίπ δεν είπε ούτε ναι ούτε όχι.
«Θέλησα λοιπόν να κάνω τον πονηρό» βιάστηκε να συνεχίσει. Ήταν γύρω στη μία και μισή που έφευγαν οι τελευταίοι πελάτες κι εγώ τρύπωσα και κρύφτηκα στις τουαλέτες. Έκανα τη σκέψη πως, αν ο Πεπίτο ήταν μπλεγμένος σε κάποια βρωμοδουλειά, μάλλον θα επιχειρούσε να εξαφανίσει το εμπόρευμα. Ξέρετε τι έγινε τελικά;»
Ο Μεγκρέ κούνησε αργά και σοβαρά το κεφάλι.
«Ο Πεπίτο ήταν μονάχος. Είχα βεβαιωθεί γι’ αυτό! Κάποια στιγμή, όμως, ακούστηκε πυροβολισμός. Μου χρειάστηκαν κάμποσα δευτερόλεπτα για να καταλάβω κι ακόμα μερικά δευτερόλεπτα για να τρέξω στην αίθουσα. Τη νύχτα έδειχνε τεράστια. Φωτιζόταν από μια λάμπα μόνο. Ο Πεπίτο ήταν σωριασμένος ανάμεσα σε δυο σειρές τραπέζια κι είχε πάρει σβάρνα και τις καρέκλες πέφτοντας. Τον είχαν καθαρίσει…»
Ο Μεγκρέ σηκώθηκε και κατέβασε μια γουλιά τσίπουρο αγνοώντας τη γυναίκα του, που του έγνεφε να μην παραπίνει.
«Τέλειωσες;»
Ο Φιλίπ βημάτιζε πάνω κάτω. Κι ενώ ήταν άνθρωπος που δυσκολευόταν συνήθως να εκφραστεί, βάλθηκε να μιλάει ακατάσχετα, στεγνά και κακόφωνα.
«Όχι, δεν τέλειωσα! Εδώ είναι που στάθηκα ανόητος! Μ’ έπιασε σύγκρυο. Έχασα τα λογικά μου. Η άδεια αίθουσα ήταν φρικιαστική. Από τα τραπέζια κρέμονταν σερπαντίνες και σέρνονταν στο πάτωμα. Ο Πεπίτο είχε σωριαστεί στο πλευρό σε μια αφύσικη στάση, με το χέρι κοντά στην πληγή, κι ήταν σα να με κοιτούσε. Τι θέλετε να σας πω; Τράβηξα το πιστόλι μου από την τσέπη κι έβαλα τις φωνές. Λόγια ακατάληπτα, που ο αντίλαλός τους τα έκανε πιο τρομαχτικά. Έβλεπα παντού σκιές και παραπετάσματα που σάλευαν. Επιστράτευσα όλες μου τις δυνάμεις. Πήγα να δω. Άνοιξα ξαφνικά μια πόρτα και βρέθηκα να τραβώ μια βελούδινη κουρτίνα. Από πίσω ήταν ο πίνακας του ηλεκτρικού και θέλησα ν’ ανάψω τα φώτα. Έπιασα τους μοχλούς στην τύχη. Και τότε ήταν που αποτρελάθηκα. Ένας προβολέας με κόκκινο φως με στράβωσε. Παντού άρχισαν να δουλεύουν με θόρυβο οι ανεμιστήρες».
«Ποιος είναι κει κάτω;» φώναξα πάλι.
Δάγκωσε τα χείλη. Η θεία του τον κοιτούσε με την ίδια συγκίνηση που συγκλόνιζε και τον ίδιο. Ήταν γιος της αδερφής της. Είχε γεννηθεί εκεί κάτω, στην Αλσατία, και ο Μεγκρέ είχε φροντίσει να μπει στην Κε Ντεζορφέβρ.
«Προτιμώ να τον βάλεις στη διοίκηση» είχε πει η μητέρα του.
Και, αυτή τη στιγμή, ο Φιλίπ μιλούσε με κομμένη την ανάσα:
«Μην τα βάλετε μαζί μου, θείε μου. Ούτε εγώ ο ίδιος δεν ξέρω πώς έγινε. Ούτε καν θυμάμαι. Όπως και να ’χει, πυροβόλησα, γιατί νόμισα πως είδα κάτι να κουνιέται. Ξαφνικά όρμησα μπροστά, και μετά πάλι στάθηκα. Μου φαινόταν πως άκουγα βήματα, ψιθύρους. Κι όμως το κενό με τύλιγε. Ποτέ δε θα πίστευα πως ήταν τόσο πελώριο το καμπαρέ και με τόσα εμπόδια. Τελικά βρέθηκα στο γραφείο. Στο τραπέζι υπήρχε ένα πιστόλι. Το πήρα στα χέρια μου μηχανικά. Η κάνη του έκαιγε ακόμα. Έβγαλα το γεμιστήρα και είδα πως έλειπε μια σφαίρα».
«Ηλίθιε!» τον στόλισε ο Μεγκρέ.
Ο καφές άχνιζε στα φλιτζάνια και η κυρία Μεγκρέ, με τη ζαχαριέρα στο χέρι, στεκόταν σαστισμένη, μην ξέροντας τι να κάνει.
«Είχα χάσει τα λογικά μου. Και πάλι μου φάνηκε πως άκουσα θόρυβο από τη μεριά της πόρτας. Το ’βαλα στα πόδια. Πολύ αργότερα αντιλήφθηκα πως κράταγα ένα όπλο σε κάθε χέρι»
«Πού έβαλες το περίστροφο;»
Η φωνή του Μεγκρέ ακούστηκε αμείλικτη. Ο Φιλίπ χαμήλωσε τα μάτια.
«Ένα σωρό ιδέες περνούσαν από το μυαλό μου. Αν πίστευαν πως ήταν έγκλημα, θα σχημάτιζαν την εντύπωση πως, μια και ήμουν μόνος με τον Πεπίτο…»
«Θεέ μου!» έκανε ο Μεγκρέ. «Αυτή η σκέψη δεν κράτησε παρά δευτερόλεπτα. Ακούμπησα το περίστροφο δίπλα στο χέρι του πεθαμένου για να τους κάνω να πιστέψουν πως ήταν αυτοκτονία, έπειτα…»
Ο Μεγκρέ σηκώθηκε, έπλεξε τα χέρια πίσω από την πλάτη, και στήθηκε μπροστά στο τζάκι, παίρνοντας την αγαπημένη του στάση. Ήταν αξύριστος. Είχε πάρει μερικά κιλά από τότε που συνήθιζε να κάνει το ίδιο μπροστά στη σόμπα της Κε Ντεζορφέβρ.
«Βγαίνοντας, έπεσες πάνω σε κάποιον, ψέματα;»
Έκοβε το μυαλό του.
«Τη στιγμή ακριβώς που πήγαινα να ξανακλείσω την πόρτα πίσω μου, έπεσα σε κάποιον που περνούσε από το πεζοδρόμιο. Ζήτησα συγνώμη. Το πρόσωπό μου άγγιξε σχεδόν το δικό του. Τελικά, δεν ξέρω αν έκλεισα πίσω μου την πόρτα. Προχώρησα μέχρι την πλατεία Κλισύ. Πήρα ένα ταξί και έδωσα τη διεύθυνσή σας».
«Η κυρία Μεγκρέ ακούμπησε τη ζαχαριέρα στο τραπέζι και ρώτησε ψύχραιμα τον άντρα της:
«Ποιο κουστούμι θα φορέσεις;»
Για μισή ώρα επικράτησε χάος.
Περίμεναν τον Μεγκρέ που ξυριζόταν και ντυνόταν στο δωμάτιό του. Η κυρία Μεγκρέ τηγάνιζε αυγά και ψιλοκουβέντιαζε με τον Φιλίπ.
«Τι νέα απ’ τη μητέρα σου;»
«Είναι μια χαρά. Την περιμένω στο Παρίσι για το Πάσχα».
Έβαλαν στην κουζίνα τον ταξιτζή, που αρνήθηκε να βγάλει τη βαριά καφετιά καμπαρντίνα του. Στα μουστάκια του γυάλιζαν σταγόνες νερού. Κάθισε σε μια γωνιά και δεν κουνήθηκε ξανά από τη θέση του.
«Πού είναι οι τιράντες μου;» φώναξε ο Μεγκρέ από πάνω.
«Στο πρώτο συρτάρι του κομού».
Αντίκρισαν τον Μεγκρέ να κατεβαίνει φορώντας το παλτό του με το βελούδινο γιακά και το μελόν καπέλο του. Έκανε πέρα τα αυγά που είχαν σερβιριστεί και, παρά τις διαμαρτυρίες της γυναίκας του, κατέβασε το τέταρτο ποτήρι τσίπουρο.
Ήταν πεντέμισι πια όταν άνοιξε η πόρτα και οι τρεις άντρες τράβηξαν για το ταξί. Η μηχανή άργησε να πάρει μπρος. Η κυρία Μεγκρέ τουρτούριζε στη μισάνοιχτη πόρτα, ενώ η λάμπα πετρελαίου έστελνε κοκκινωπές ανταύγειες στα τετράγωνα τζάμια.
Νόμιζες πως ξημέρωνε, τόσο καθαρή ήταν η ατμόσφαιρα. Βρισκόμαστε όμως στο Φλεβάρη και ήταν η ίδια η νύχτα που είχε μια ασημένια απόχρωση. Κάθε κλωνάρι, κάθε χόρτο, είχε πάνω του σταγόνες πάχνης. Οι μηλιές του γειτονικού περιβολιού ήταν τόσο ασπρισμένες από τον παγετό που έδειχναν λεπτεπίλεπτες σαν επεξεργασμένο γυαλί.
«Σε δυο τρεις μέρες πάλι!» φώναξε ο Μεγκρέ αποχαιρετώντας τη γυναίκα του.
Ο Φιλίπ, αμήχανος, φώναξε με τη σειρά του:
«Θα τα ξαναπούμε, θεία!»
Ο ταξιτζής ξανάκλεισε την πόρτα του αυτοκινήτου και βάλθηκε να δοκιμάζει της ταχύτητές του.
«Συγνώμη, θείε μου…»
«Για ποιο πράγμα;»
Για ποιο πράγμα; Ο Φιλίπ δεν τολμούσε να το κατονομάσει. Ζητούσε συγγνώμη γιατί ένιωθε πως αυτό το ξαφνικό φευγιό μέσα στη νύχτα είχε κάτι το δραματικό. Μπροστά στα μάτια του είχε την εικόνα του θείου του, όπως ήταν πριν από λίγη ώρα, κοντά στο τζάκι, με το παλιό του παντελόνι, με το σακάκι της πιτζάμας του, τις παντόφλες του.
Και τώρα, μόλις που τολμούσε να τον αντικρίσει. Ήταν οπωσδήποτε ο Μεγκρέ αυτός που καθόταν δίπλα του, καπνίζοντας την πίπα του, με το βελούδινο γιακά ανασηκωμένο και το καπέλο ριγμένο μπροστά στο μέτωπο. Δεν ήταν όμως ένας ενθουσιασμένος Μεγκρέ. Δεν ήταν καν ένας Μεγκρέ σίγουρος για τον εαυτό του. Είχε γυρίσει κιόλας δυο φορές το κεφάλι για να ξαναδεί το σπιτάκι του, που χανόταν από τα μάτια τους.
«Στις οχτώ πηγαίνει ο Αμαντιέ στην οδό Φοντέν;» ρώτησε.
«Στις οχτώ».
Είχαν χρόνο μπροστά τους. Το ταξί πήγαινε αρκετά γρήγορα. Διέσχιζαν τώρα την Ορλεάνη, όπου άρχιζε η κυκλοφορία των πρώτων τραμ. Μισή ώρα αργότερα βρίσκονταν στην αγορά της Αρπαζόν.
«Τι σκέφτεστε, θείε μου;»
Ρεύματα αέρα κυκλοφορούσαν στο βάθος του αυτοκινήτου. Ο ουρανός ήταν ολοκάθαρος. Στην ανατολή, άρχιζε να χρυσίζει.
«Μα πώς μπόρεσαν να σκοτώσουν τον Πεπίτο;» αναστέναξε ο Φιλίπ και δεν πήρε απάντηση.
Σταμάτησαν έξω από την Αρπαζόν για να πιουν κάτι να ζεσταθούν σε κάποιο μπιστρό και, σχεδόν αμέσως, ξημέρωσε, με έναν ήλιο χλωμό που σηκωνόταν σιγά σιγά πέρα από τα χωράφια.
«Ήμασταν μονάχα εμείς οι δυο στο…»
«Κόφ’ το!» έκανε κουρασμένα ο Μεγκρέ.
Ο ανιψιός του, με ύφος παιδιού που πιάστηκε να κάνει κάποια σκανταλιά, μαζεύτηκε στη γωνιά του και δεν ξανατόλμησε να πάρει το βλέμμα του από την πόρτα.
Η πρωινή κίνηση είχε κιόλας αρχίσει μόλις έμπαιναν στο Παρίσι. Πέρασαν το Λιοντάρι της Μπελφόρ, τη λεωφόρο Ρασπάιγ, την πον Νεφ…
Η πόλη έδινε την εντύπωση πως μόλις είχε ξεπλυθεί με καθαρό νερό, τόσο ζωηρά φάνταζαν τα χρώματα. Μια σειρά ποταμόπλοια ανέβαιναν αργά το Σηκουάνα και το ρυμουλκό σφύριζε, εκτοξεύοντας συντριβάνια ακηλίδωτου ατμού για να αναγγείλει το στολίσκο του.
«Πόσοι ήταν οι περαστικοί στην οδό Φοντέν όταν βγήκες;»
«Δεν είδα παρά μόνο αυτόν που ’πεσα πάνω του».
Ο Μεγκρέ αναστέναξε και άδειασε την πίπα του χτυπώντας την ελαφρά στο τακούνι του.
«Πού θέλετε να πάτε;» ρώτησε ο ταξιτζής, ανοίγοντας το τζάμι που τον χώριζε απ’ τους επιβάτες.
Σταμάτησαν για μια στιγμή μπροστά σε κάποιο ξενοδοχείο για να αφήσει ο Μεγκρέ τη βαλίτσα του και μετά ξαναπήραν τη θέση τους στο ταξί, που τους οδήγησε στην οδό Φοντέν.
«Δε μ’ ανησυχεί τόσο αυτό που έγινε στο Φλοριά, όσο ο άνθρωπος που συνάντησες».
«Τι νομίζετε;»
«Δε νομίζω τίποτα!»
Ήταν από τις αγαπημένες του εκφράσεις, που συνήθιζε να χρησιμοποιεί παλιά, και την ξεστόμισε μάλιστα τη στιγμή που γύριζε το κεφάλι να δει τον τόσο γνώριμο όγκο του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
«Για μια στιγμή, μου ’ρθε η ιδέα να πάω να τα πω όλα στο μεγάλο αφεντικό» μουρμούρισε ο Φιλίπ.
Ο Μεγκρέ δεν έδωσε απάντηση. Και, μέχρι την οδό Φοντέν, κράτησε στα μάτια του το όραμα του Σηκουάνα, που κυλούσε μέσα σε μια λεπτή, κυανόχρυση ομίχλη.
Σταμάτησαν σε απόσταση εκατό μέτρων από το νούμερο 53. Ο Φιλίπ σήκωσε το γιακά της καμπαρντίνας του για να μη φαίνεται το σμόκιν, ωστόσο μερικοί περαστικοί γύρισαν να δουν τα λουστρινένια του παπούτσια.
Ήταν μόνο επτά παρά δέκα ακόμα. Έπλεναν τα τζάμια του γωνιακού μπιστρό, του Ταμπάκ Φοντέν, που μένει ανοιχτό όλη νύχτα. Οι πελάτες κατέβαζαν βιαστικά έναν καφέ με κρέμα και ένα κρουασάν, πριν πάνε στη δουλειά τους. Ένα γκαρσόνι σερβίριζε ένα μελαχρινό παλικάρι από την Οβέρνη, μια που ο ιδιοκτήτης δεν πήγαινε για ύπνο πριν απ’ τις πέντε ή έξι το πρωί, και ξυπνούσε μεσημέρι.
Ο Μεγκρέ αγόρασε ένα πακέτο καπνό και παράγγειλε ένα σάντουιτς, ενώ δίπλα του ο Φιλίπ καθόταν στα καρφιά.
«Τι έγινε απόψε;» ρώτησε ο συνταξιούχος επιθεωρητής, με το στόμα μπουκωμένο ψωμί και ζαμπόν.
Και το γκαρσόνι, μαζεύοντας τα κέρματα, απάντησε ατάραχο:
«Λένε πως καθάρισαν το αφεντικό του Φλοριά».
«Τον Παλεστρίνο;»
«Δεν ξέρω. Εγώ είμαι πρωινός. Και, τα πρωινά, δεν ασχολείται κανείς με τα καμπαρέ».
Βγήκαν. Ο Φιλίπ δεν τολμούσε να ξεστομίσει λέξη.
«Βλέπεις;» γκρίνιαξε ο Μεγκρέ.
Όρθιος στην άκρη του πεζοδρομίου, πρόσθεσε:
«Είναι δουλειά του τύπου που τσουγκριστήκατε, καταλαβαίνεις; Λογικά, δε θα ’πρεπε να ’χει μαθευτεί τίποτα πριν απ’ τις οχτώ.
Προχώρησαν προς το Φλοριά, σταμάτησαν όμως στα πενήντα μέτρα. Διέκριναν το πηλήκιο ενός αστυνομικού μπροστά στην πόρτα. Στο απέναντι πεζοδρόμιο είχαν μαζευτεί περίεργοι.
«Και τώρα, τι κάνω;»
«Το αφεντικό σου βρίσκεται σίγουρα επιτόπου. Πήγαινε να το βρεις και πέσ’ του…»
«Εσείς, όμως, θείε μου;»
Ο Μεγκρέ σήκωσε τους ώμους και συνέχισε:
«Πες του την αλήθεια…»
«Κι αν με ρωτήσει πού πήγα μετά;»
«Θα απαντήσεις πως ήρθες να με βρεις».
Ο τόνος του δε σήκωνε αντίρρηση. Είχαν ξεκινήσει στραβά τη μέρα τους, αυτό ήταν! Η ιστορία ήταν τόσο γελοία, που ο Μεγκρέ είχε γίνει έξαλλος.
«Συγγνώμη, θείε μου!»
«Να λείπουν οι σκηνές αδυναμίας στη μέση του δρόμου. Αν σ’ αφήσουν ελεύθερο, ραντεβού στη Συνάντηση. Αν δε με βρεις εκεί, θα σου ’χω αφήσει κάποιο σημείωμα.
Δεν έσφιξαν καν τα χέρια. Ο Φιλίπ τράβηξε αποφασιστικά για το Φλοριά και έπεσε πάνω στον αστυνομικό, που δεν τον γνώριζε και θέλησε να του κόψει το δρόμο. Ο επιθεωρητής αναγκάστηκε να του δείξει την ταυτότητά του, πριν εξαφανιστεί στο βάθος.
Όσο για τον Μεγκρέ, έμεινε να κοιτάζει από μακριά με τα χέρια στις τσέπες, σαν αργόσχολος. Περίμενε. Περίμενε ένα μισάωρο σχεδόν, χωρίς να έχει ιδέα για το τι συνέβαινε μέσα στο καμπαρέ.
Ο επιθεωρητής Αμαντιέ βγήκε πρώτος, έχοντας πίσω του έναν κοντούλη ασήμαντο τύπο, που έδειχνε γκαρσόνι.
Ο Μεγκρέ δεν είχε ανάγκη από εξηγήσεις. Ήξερε πως ήταν ο περαστικός που είχε βρει μπροστά του ο Φιλίπ. Μάντεψε κιόλας την ερώτηση του Αμαντιέ:
«Εδώ ακριβώς έπεσε πάνω σας;»
Καταφατικό γνέψιμο του γκαρσονιού. Χειρονομία του επιθεωρητή Αμαντιέ για να καλέσει τον Φιλίπ, που είχε μείνει στο εσωτερικό του μαγαζιού και εμφανίστηκε ταραγμένος σα μαθητής, λες κι όλοι οι περίεργοι περαστικοί ήταν ενημερωμένοι για τις υποψίες που θα ’πεφταν σε λίγο πάνω του.
«Αυτός ήταν ο κύριος που είδες να βγαίνει από δω;» θα έπρεπε να λέει τώρα ο Αμαντιέ, χαϊδεύοντας το καστανό μουστάκι του.
Το γκαρσόνι απάντησε και πάλι καταφατικά.
Ήταν κι άλλοι δυο επιθεωρητές. Ο περιφερειακός επιθεωρητής κοίταξε το ρολόι του, και, μετά από ένα σύντομο ψιθυριστό συμβούλιο, το γκαρσόνι τράβηξε για το γωνιακό μπιστρό, ενώ οι αστυνομικοί επέστρεψαν στο Φλοριά. Ένα τέταρτο αργότερα κατάφτασαν δυο αυτοκίνητα, το ένα μετά το άλλο. Ήταν της εισαγγελίας.
«Με περιμένουν να καταθέσω πάλι» είπε εμπιστευτικά το γκαρσόνι στη σερβιτόρα του Ταμπάκ. «Ένα ποτήρι ακόμα στα γρήγορα!»
Και, ενοχλημένος από το βαρύ βλέμμα του Μεγκρέ, που στεκόταν με ένα μεγάλο ποτήρι μπίρα δίπλα του, ρώτησε σε χαμηλότερο τόνο:
«Ποιος είναι αυτός ο τύπος εκεί πέρα;»
Ο Μεγκρέ, προσηλωμένος σα μαθητούδι, σχεδίαζε ένα τρίγωνο σ’ ένα φύλλο χαρτί και, κάπου στη μέση του τριγώνου, έβαλε ένα μικρό σταυρό. Με το κεφάλι του ελαφρά σκυμμένο, βάλθηκε να παρατηρεί το έργο του, και στο πρόσωπό του φάνηκε μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας. Το τρίγωνο αντιπροσώπευε το καμπαρέ Φλοριά και ο σταυρός ήταν ο Πεπίτο. Στην άκρη του τριγώνου, ο Μεγκρέ έβαλε έναν ακόμα πιο μικρό σταυρό, το γραφείο. Και μέσα στο γραφείο, τέλος, μια τελεία αντιστοιχούσε στο περίστροφο.
Όλα αυτά δε χρησίμευαν σε τίποτα. Δεν έλεγαν τίποτα. Η υπόθεση δεν ήταν πρόβλημα γεωμετρίας. Ο Μεγκρέ εντούτοις επέμενε, έκανε μια μπάλα το χαρτί του, το πέταξε και ξανάρχισε το σχέδιο σε ένα δεύτερο χαρτί.
Μόνο που τώρα δεν έδινε δεκάρα για το τι αντιπροσώπευαν το τρίγωνο και οι σταυροί. Με το κεφάλι κάτω, με ύφος πολυάσχολο και σοβαρό, προσπαθούσε ν’ αρπάξει από δω κι από κει ένα κομμάτι από μια φράση, ένα βλέμμα, μια χειρονομία.
Βρισκόταν μόνος στο παλιό του στέκι, στο βάθος του μπιστρό η Συνάντηση. Και ήταν πολύ αργά για να αναρωτηθεί αν είχε δίκιο ή άδικο που πάτησε το πόδι του εκεί μέσα. Τον είχαν δει όλοι. Το αφεντικό του είχε σφίξει το χέρι.
«Πώς πάνε οι κότες και τα κουνέλια;»
Ο Μεγκρέ ήταν κοντά στο παράθυρο κι έβλεπε τώρα την Πόν Νεφ, που είχε πάρει μια ροζ απόχρωση απ’ τον ήλιο, τη μεγάλη σκάλα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, την πόρτα του Ντεπό. Με μια λευκή πετσέτα, κρεμασμένη στο μπράτσο και πρόσωπο κατευχαριστημένο, το αφεντικό του μπιστρό πρόσθεσε πιστεύοντας ότι γινόταν ευχάριστος:
«Ποιος στη χάρη σας! Να ’στε πάλι εδώ πέρα, για να ξαναδείτε τα φιλαράκια!»
Οι επιθεωρητές της τροχαίας και των περιπολικών δεν είχαν χάσει τη συνήθεια να παίζουν μια παρτίδα χαρτιά στη Συνάντηση, πριν πάρουν πάλι τους δρόμους. Υπήρχαν μερικοί καινούριοι που δεν τους γνώριζε ο Μεγκρέ, οι άλλοι όμως τον χαιρετούσαν κι έδιναν μουρμουριστές εξηγήσεις στους συναδέλφους τους.
Τότε ήταν που σχεδίασε το πρώτο του τρίγωνο, τον πρώτο του σταυρό. Οι ώρες κύλησαν. Την ώρα του απεριτίφ, υπήρχαν καμιά ντουζίνα του συναφιού στην αίθουσα. Το λεβεντόπαιδο ο Λούκας, που είχε συνεργαστεί εκατοντάδες φορές με τον Μεγκρέ, τον πλησίασε κάπως μουδιασμένα.
«Τι χαμπάρια, αφεντικό; Ήρθατε στο Παρίσι για ν’ αλλάξετε αέρα;»
Κι ο Μεγκρέ, ανάμεσα σε δυο ρουφηξιές καπνού, αρκέστηκε να γρυλίσει:
«Τι λέει ο Αμαντιέ;»
Ήταν ανώφελο να του αραδιάσει ψέματα. Ο Μεγκρέ έβλεπε καλά τους παρισταμένους και γνώριζε τη νοοτροπία τους, για να μαντεύει αυτά που διαδραματίζονταν. Ήταν κιόλας μεσημέρι και ο Φιλίπ δεν είχε εμφανιστεί ακόμα στη Συνάντηση.
«Ξέρετε τώρα τον επιθεωρητή Αμαντιέ. Το καμπαρέ μας δημιούργησε τελευταία μερικά προβλήματα. Δεν τα πάμε καλά με την Εισαγγελία. Έτσι λοιπόν…»
«Τι είπε;»
«Πως ήσασταν ήδη εδώ πέρα, βέβαια. Πως επιχειρήσατε…»
«Ξέρω το λεξιλόγιό του: είπε, σίγουρα “να κάνω τον πονηρό”».
«Πρέπει να πηγαίνω» ψέλλισε τώρα ο Λούκας, που είχε χάσει την αυτοπεποίθησή του.
Κι ο Μεγκρέ παράγγειλε άλλο ένα ποτήρι και βυθίστηκε στην κατασκευή άλλης μιας παρτίδας τριγώνων, ενώ στα περισσότερα τραπέζια ψιθύριζαν το όνομά του.
Γευμάτισε μάλιστα εκεί, στη θέση του, που την είχε πιάσει τώρα ο ήλιος. Ο φωτογράφος της Σήμανσης έτρωγε πιο πέρα. Πίνοντας τον καφέ του, ο Μεγκρέ έλεγε και ξανάλεγε, με το μολύβι στο χέρι:
«Ο Πεπίτο ήταν εδώ πέρα, ανάμεσα στις δυο σειρές τραπέζια. Ο δολοφόνος μπορεί να κρυβόταν οπουδήποτε. Δε λείπουν δα οι κρυψώνες. Πυροβόλησε, αγνοώντας την παρουσία του ηλίθιου του Φιλίπ κι έπειτα τράβηξε για το γραφείο με σκοπό να πάρει κάτι. Ακούμπησε το περίστροφο στο έπιπλο αλλά άκουσε θόρυβο και ξανακρύφτηκε. Από κείνη τη στιγμή, έπαιζαν και οι δυο το κρυφτούλι…»
Ήταν απλό. Ανώφελο να ψάξει για άλλη εξήγηση. Ο δολοφόνος κατάφερε να φτάσει στην πόρτα και να βγει στο δρόμο, χωρίς να τον πάρει είδηση ο Φιλίπ, που έμεινε πίσω.
Τίποτα το εξαιρετικό μέχρι εδώ. Ο πρώτος τυχών βλάκας θα είχε κάνει το ίδιο. Η συνέχεια ήταν που είχε το ζουμί: η ιδέα να στήσει ένα σκηνικό με την παρουσία ενός μάρτυρα, που θα αναγνώριζε τον Φιλίπ και θα κατέθετε εναντίον του.
Και λίγα λεπτά αργότερα η σκηνή πραγματοποιούνταν. Ο δολοφόνος είχε βρει τον άνθρωπό του, μέσα στη νύχτα, στον έρημο δρόμο. Εκείνος έπεσε πάνω στον αστυνομικό που έβγαινε και βιάστηκε να τρέξει στον αστυφύλακα που έκανε βάρδια στην πλατεία Μπλανς.
«Ξέρετε, κύριε αστυφύλακα, είδα ένα τύπο να βγαίνει απ’ το Φλοριά με ένοχο ύφος. Βιαζόταν τόσο πολύ, που δεν έκανε τον κόπο να ξανακλείσει την πόρτα πίσω του».
Ο Μεγκρέ, χωρίς να ρίξει καν το βλέμμα του στους συναδέλφους του που κατέβαζαν τα ποτήρια τους στην αίθουσα, μάντευε τι ψιθύριζαν οι παλιοί στους νεότερους:
«Έχεις ακούσει για τον επιθεωρητή Μεγκρέ; Αυτός είναι, εκεί κάτω!»
Και ο Αμαντιέ, που δεν τον χώνευε, θα πρέπει να ανάγγειλε στους διαδρόμους της Δικαστικής Αστυνομίας:
«Θα επιχειρήσει να κάνει τον πονηρό. Θα την πάθει, όμως».
Στις τέσσερις, ο Φιλίπ δεν είχε παρουσιαστεί ακόμα. Οι εφημερίδες κυκλοφόρησαν μ’ ένα σωρό λεπτομέρειες πάνω στην υπόθεση, χωρίς να παραλείψουν ούτε την ομολογία του Φιλίπ. Μια ακόμα δουλειά του Αμαντιέ.
Στη Κε Ντεζορφέβρ επικρατούσε μεγάλη αναταραχή, έκαναν αράδα τα τηλεφωνήματα, ανατρέχανε σε φακέλους, εξέταζαν μάρτυρες και χαφιέδες.
Ο Μεγκρέ, με τα ρουθούνια του να τρεμουλιάζουν, διπλωμένος πάνω στον πάγκο, εξακολουθούσε να σχεδιάζει με ανεξάντλητη υπομονή.
Έπρεπε να ανακαλύψει το δολοφόνο του Πεπίτο πάση θυσία. Έλα όμως που δεν ένιωθε καμιά αυτοπεποίηθηση, που φοβόταν, που αναρωτιόταν αν θα τα καταφέρει. Παραφύλαγε τους νεότερους επιθεωρητές και προσπαθούσε να μάθει τη γνώμη που είχαν για το άτομό του.
Στις έξι παρά τέταρτο, επιτέλους, έφτασε ο Φιλίπ και στάθηκε για μια στιγμή όρθιος στην αίθουσα, σαν θαμπωμένος από το φως. Τράβηξε ένα κάθισμα δίπλα στον Μεγκρέ και, με βεβιασμένο χαμόγελο, ψέλλισε:
«Πήρε πολλή ώρα!»
Ήταν τόσο εξουθενωμένος, που σκούπισε το μέτωπό του με το χέρι του, σα να προσπαθούσε να συγκεντρώσει τις σκέψεις του.
«Μόλις βγήκα από την Εισαγγελία. Ο ανακριτής με ξεσκόνιζε μιάμισι ώρα. Μ’ άφησε να περιμένω προηγουμένως δυο ώρες στο διάδρομο».
Τους παρατηρούσαν. Κι ενώ ο Φιλίπ μιλούσε, ο Μεγκρέ κοίταζε τους θαμώνες του μπιστρό κατάφατσα.
«Ξέρετε, θείε μου, τα πράγματα είναι πολύ δυσκολότερα απ’ όσο φανταζόμαστε».
Κάθε λέξη του σήμαινε πολλά για τον επιθεωρητή. Γνώριζε τον ανακριτή Γκάσταμπιντ, έναν κοντούλη Βάσκο, λεπτολόγο, που σου φερόταν περιφρονητικά και ζύγιαζε τις λέξεις του, κι ενώ αναμασούσε κάμποσα λεπτά την επόμενη φράση, σου την εκτόξευε τελικά με ύφος που σήμαινε:
«Και τώρα να δω τι θα μου απαντήσεις!»
Ήξερε επίσης το διάδρομο στον πάνω όροφο, όπου συνωστίζονταν όλοι όσοι είχαν κληθεί «δι’ υπόθεσίν των», οι αστυφύλακες, οι ανυπόμονοι μάρτυρες, που περίμεναν να καταθέσουν, οι δακρυσμένες γυναίκες. Αν είχαν αφήσει τον Φιλίπ να περιμένει, ήταν σκόπιμο.
«Ο ανακριτής με παρακάλεσε να μην ασχοληθώ με καμιά υπόθεση, να μην προχωρήσω σε κανένα διάβημα πριν τελειώσει η ανάκριση. Παίρνω άδεια επ’ αόριστον και βρίσκομαι σε διαθεσιμότητα».
Το μπιστρό της Συνάντησης ζούσε τώρα την πιο λαμπρή του ώρα, την ώρα του βραδινού απεριτίφ. Όλα τα τραπέζια ήταν γεμάτα. Η κάπνα απ’ τα τσιγάρα και τα πούρα ανέβαινε μέχρι το ταβάνι. Κάθε τόσο κάποιος νεοφερμένος χαιρετούσε τον Μεγκρέ από μακριά.
Ο Φιλίπ δεν τολμούσε να αντικρίσει κανένα, ούτε καν το σύντροφό του.
«Είμαι πολύ στενοχωρημένος, θείε μου».
«Τι άλλο έγινε;»
«Θα περίμενε κανείς, βέβαια, πως θα έκλεινε το Φλοριά, τουλάχιστον για μερικές μέρες. Κι όμως, σήμερα έγιναν απανωτά τηλεφωνήματα και μυστηριώδεις παρεμβάσεις. Φαίνεται πως το πούλησαν πριν από δυο μέρες και ο Πεπίτο δεν ήταν πια ο ιδιοκτήτης. Το καινούριο, λοιπόν, αφεντικό έβαλε τα μεγάλα μέσα και το καμπαρέ θ’ ανοίξει, απόψε μάλιστα, όπως πάντα».
Ο Μεγκρέ σκυθρώπασε. Από την πληροφορία άραγε που μόλις άκουσε ή από το γεγονός πως εκείνη τη στιγμή έμπαινε ο επιθεωρητής Αμαντιέ μαζί με κάποιον άλλο συνάδελφο κι έπαιρνε θέση στην άλλη άκρη της αίθουσας;
«Γκοντέ!» φώναξε ξαφνικά ο Μεγκρέ.
Ο Γκοντέ ήταν ένας επιθεωρητής της Δίωξης Ναρκωτικών κι έπαιζε χαρτιά τρία τραπέζια παραπέρα. Γύρισε το κεφάλι διστακτικά, με τα χαρτιά στο χέρι.
«Όταν τελειώσεις την παρτίδα σου!»
Κι ο πρώην επιθεωρητής τσαλάκωσε όλα τα χαρτάκια του και τα πέταξε καταγής. Κατέβασε μονορούφι την μπίρα του και σκούπισε τα χείλη, κοιτάζοντας προς το μέρος του Αμαντιέ.
Εκείνος είχε ακούσει. Παρατηρούσε τη σκηνή από μακριά, νερώνοντας το Περνό του. Ο Γκοντέ πλησίασε τελικά, παραξενεμένος.
«Με θέλετε, κύριε επιθεωρητά;»
«Καλημέρα, φίλε μου!» τον χαιρέτησε ο Μεγκρέ, σφίγγοντάς του το χέρι. «Μια πληροφορία μόνο. Πάντα στη Δίωξη; Θαυμάσια! Μπορείς να μου πεις αν κάλεσαν σήμερα τον Καζό στο Τμήμα;»
«Μια στιγμή. Νομίζω πως μας ήρθε γύρω στις έντεκα».
«Ευχαριστώ, φίλε μου».
Αυτό ήταν όλο. Ο Μεγκρέ κοίταζε τον Αμαντιέ. Ο Αμαντιέ κοίταζε τον Μεκγκρέ. Και τώρα, βρισκόταν ο Αμαντιέ σε αμηχανία και ο Μεγκρέ έσκαγε ένα χαμόγελο.
Ο Φιλίπ δεν τολμούσε να επέμβει. Η υπόθεση ανέβαινε στις ανώτερες βαθμίδες. Το παιχνίδι ξέφευγε απ’ τις δυνατότητές του, δε γνώριζε, εξάλλου, και τους όρους.
«Γκοντέ!» ακούστηκε μια φωνή.
Αυτή τη φορά, όλοι οι παρευρισκόμενοι που ανήκαν στο Σώμα ανατρίχιασαν, βλέποντας τον επιθεωρητή να ξεσηκώνεται, με τα χαρτιά στο χέρι, και να κατευθύνεται προς τον Αμαντιέ.
Δεν ήταν ανάγκη ν’ ακούσουν το διάλογο. Ήταν φως φανάρι. Ο Αμαντιέ έλεγε:
«Τι σε ρώτησε;»
«Αν είδα τον Καζό το πρωί».
Ο Μεγκρέ άναψε την πίπα του, άφησε το σπίρτο να καεί μέχρι το τέλος, και τελικά σηκώθηκε και φώναξε:
«Γκαρσόν!»
Όρθιος, περίμενε τα ρέστα, κοιτάζοντας ράθυμα γύρω του.
«Πού πάμε;» ρώτησε ο Φιλίπ μόλις βγήκαν έξω.
Ο Μεγκρέ γύρισε προς το μέρος του, λες και ξαφνιάστηκε με την παρουσία του.
«Εσύ, για ύπνο» είπε.
«Και σεις, θείε μου;»
Ο Μεγκρέ σήκωσε τους ώμους, έχωσε τα χέρια στις τσέπες κι απομακρύνθηκε χωρίς απάντηση. Είχε περάσει μια από τις χειρότερες μέρες της ζωής του. Ώρες ολόκληρες σε μια γωνιά, νιώθοντας γέρος κι άχρηστος, χωρίς ενεργητικότητα, χωρίς ιδέες.
Ο καθαρός αέρας έκανε το θαύμα του. Μια φλογίτσα τρεμόπαιξε μέσα του. Έπρεπε όμως να επωφεληθεί αμέσως.
«Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά!» μουρμούρισε για να θρέψει με το τελευταίο ψίχουλο αυτοπεποίθησης το κλονισμένο ηθικό του.
Τέτοια ώρα τις άλλες μέρες, διάβαζε την εφημερίδα του, με τα πόδια απλωμένα μπροστά στο τζάκι.
[1]Κε Ντεζορφέβρ: Ο δρόμος που βρίσκεται το αρχηγείο της Γαλλικής Αστυνομίας.
Το θεώρημα του Παπαγάλ...
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Ο ΑΜΕΛΛΩΝ
Όπως κάθε Σάββατο, ο Μαξ έκανε τη βόλτα του στα παλιατζίδικα που βρίσκονται κοντά στην πύλη Κλινιανκούρ. Είχε πάει με τα πόδια από το βόρειο μέρος του λόφου της Μονμάρτρης. Τριγύρισε για λίγο στο εμπορικό όπου η Λέα είχε αναταλλάξει τα λεκιασμένα παπούτσia Νike που της χάρισε η Περέτ την περασμένη εβδομάδα, και μετά μπήκε στο μεγάλο υπόστεγο με στοκ εμπορευμάτων από τις παλιές αποικίες. Είχε αρχίσει να ψάχνει έναν μεγάλο σωρό από ετερόκλιτα αντικείμενα, όταν στο βάθος της αίθουσας παρατήρησε δυο καλοβαλμένους τύπους φανερά εκνευρισμένους. Σκέφτηκε ότι τσακώνονται. Το θέμα δεν τον αφορούσε. Τότε αντιλήφθηκε τον παπαγάλο∙ οι δυο τύποι προσπαθούσαν να τον τσακώσουν.
Το θέμα άρχισε να τον αφορά.
Ο παπαγάλος αμυνόταν με δυνατά ραμφίσματα. Ο πιο μικρός από τους δυο τύπους τού άρπαξε την άκρη του φτερού. Γρήγορος σαν αστραπή ο παπαγάλος γύρισε και του δάγκωσε το δάχτυλο μέχρι να ματώσει. Ο Μαξ είδε το στόμα του τυπάκου να ανοίγει για ν’ αφήσει μια πονεμένη κραυγή. Ο άλλος, ο μεγαλόσωμος, έξαλλος από θυμό κατάφερε μια τρομακτική γροθιά στο κεφάλι του παπαγάλου. Ο Μαξ πλησίασε. Νόμισε πως άκουσε τον παπαγάλο, μισολιπόθυμο, να ουρλιάζει: «Δολοφό…Δολοφό…». Ένας από τους δύο άντρες έβγαλε ένα φίμωτρο. Ε, όχι και να φιμώνουμε τους παπαγάλους! Ο Μαξ όρμησε.
[…]
Η οδός Ραβινιάν είναι ανηφορική. Φαρδιά και κοντή. Στη μια άκρη της, η πλατεία Εμίλ-Γκουντώ με μια βρύση, δυο πάγκους και το Μπατό-Λαβουάρ, το παλιό ατελιέ των ζωγράφων της Μοναμάρτρης. Μια πλατεία κεκλιμένη! Στην άλλη άκρη, ένα σταυροδρόμι που δημιουργείται από τις οδούς Αμπές και ντ’ Ορσάν.
Αγκυροβολημένο στη μέση της ανηφόρας, το «Χίλια και Ένα Φύλλα», το βιβλιοπωλείο του κ. Ρυς.
Αν λάβει κανείς υπόψη του πόσο μικροσκοπικά είναι τα μαγαζιά στη Μονμάρτρη, θα θεωρήσει το «Χίλια και Ένα Φύλλα» ευρύχωρο. Έτσι το θέλησε ο Πιερ Ρυς. Τα στοιβαγμένα βιβλία πάνω σε στενά ράφια ήταν από τα πράγματα που τον εξόργιζαν περισσότερο. Δεν άντεχε, από την άλλη, να τα βλέπει σκόρπια σε μια προθήκη. Τα βιβλία είναι σαν τους ανθρώπους, συνήθιζε να λέει. Απομονωμένοι δεν αντέχουν, στοιβαγμένοι δεν αντέχονται. Ούτε το μετρό στις έξι η ώρα, ούτε η πλατεία Κονκόρντ το μεσημέρι του Δεκαπενταύγουστου.
«Τα βιβλία πρέπει να αναπνέουν», ήταν μια από τις αρχές που είχε επιβάλει στην Περέτ Λιάρ, την εύθραυστη νεαρή γυναίκα που δούλευε στο πλευρό του. Η Περέτ την τηρούσε απαρέγκλιτα, κυρίως από τότε που είχε την αποκλειστική ευθύνη του βιβλιοπωλείου, μετά το τρομερό ατύχημα του κ. Ρυς. Από τα χαράματα μέχρι αργά το βράδυ, κατασκήνωνε στο πόστο της: πελάτες, προμηθευτές, παραγγελίες, πωλήσεις, συγυρίσματα, λογαριασμοί, επιστροφές. Τα έκανε όλα και τα έκανε καλά.
Ο Μαξ, γδαρμένη μύτη, ματωμένο αυτί, μωλωπισμένο μάγουλο, σκισμένο παντελόνι, έσπρωξε την πόρτα της σαλοτραπεζαρίας. Έντεκα χρονών ο Μαξ, και είχε ήδη αναπτύξει συνείδηση παλαιοπώλη. Από τις βόλτες του στα παλιατζίδικα, επέστρεφε πάντοτε με ένα ασυνήθιστο αντικείμενο αξίας. Αυτή τη φορά το αντικείμενο είχε φτερά και βρομούσε.
Ένας κακοπαθιασμένος παπαγάλος ήταν κουρνιασμένος στο ανέπαφο χέρι του. Ο Μαξ ακούμπησε το πουλί στη ράχη μιας καρέκλας, κοντά στο χαμηλό τραπέζι όπου οι Ιωνάθαν-και-Λέα, τα αδέλφια του, τελείωναν το πρωινό τους. Έριξαν μια ματιά προς τον παπαγάλο.
Περίπου σαράντα εκατοστά ψηλός, ταλαντευόταν πάνω στις σκούρες πατούσες του. Τα πράσινα φτερά του ήταν λεκιασμένα∙ κάτω από τη σκόνη, μάντευε κανείς ότι οι άκρες των φτερών του ήταν κατακόκκινες. Το πιο εντυπωσιακό όμως ήταν το μπλε στο μέτωπό του. Στο μέσο του μπλε λεκέ υπήρχε μια άσχημη πληγή. Το πουλί δυσκολευόταν να κρατήσει τα μάτια του ανοιχτά. Δύσκολα διέκρινε κανείς δυο κατάμαυρες κόρες κυκλωμένες από κίτρινο.
Προτεραιότητα στο πλύσιμο! Το πουλί αφέθηκε, αδιάφορο. Ένα ολόκληρο πακέτο μπαμπάκι ξοδεύτηκε γι’ αυτόν το σκοπό. Ο Μαξ καθάρισε τα φτερά και στη συνέχεια τα πόδια. Όταν ασχολήθηκε με το ράμφος, παραλίγο να τα βρει σκούρα. Τα μάτια του παπαγάλου για μια στιγμή άστραψαν, στη συνέχεια όμως η φλόγα έσβησε. Θα ’λεγε κανείς ότι ετοιμαζόταν να καταρρεύσει. Βρήκε τη δύναμη να χτυπήσει τα φτερά του και απογειώθηκε. Πετώντας με δυσκολία, προσγειώθηκε στη γύψινη κόχη του τζακιού και αποκοιμήθηκε αμέσως, με το κεφάλι διπλωμένο προς τα πίσω, χωμένο στα φτερά της πλάτης.
Το οίκημα εκτεινόταν δέκα μέτρα κατά μήκος της οδού Ραβινιάν. Ισόγειο κι ένας όροφος υπερηψωμένος μ’ ένα μικρό πατάρι. Στην πρόσοψη, το βιβλιοπωλείο και το γκαράζ χωρισμένα από ένα διάδρομο που οδηγούσε σε μια εσωτερική αυλή. Στη μέση της αυλής μια γέρικη δάφνη. Στο βάθος της δυο ατελιέ.
Πάνω από τη βιβλιοθήκη και το γκαράζ, το διαμέρισμα κάλυπτε ολόκληρο τον όροφο. Μια μικρή κουζίνα αμερικάνικου στυλ έβλεπε προς τη σαλοτραπεζαρία. Ολόκληρος ο ένας τοίχος της είχε καταληφθεί από ένα τεράστιο τζάκι. Η Περέτ έμενε στο παλιό δωμάτιο τού κ. Ρυς. Ο Μαξ, ο νεότερος γυιος της, βασίλευε σ’ ένα μικρό δωμάτιο σφηνωμένο ανάμεσα σ’ ένα μικροσκοπικό αποχωρητήριο και ένα τεράστιο μπάνιο.
Το ισόγειο είχε πόρτα στο δρόμο, ενώ ο πρώτος όροφος είχε πρόσβαση προς την εσωτερική αυλή, όπου και κυριαρχούσε χάρη σε ένα μπαλκόνι προβηγκιανού στυλ. Από την αυλή ανέβαινες στο διαμέρισμα με μια στενή σκάλα. Η κατανομή του χώρου θύμιζε λίγο μαυριτανική αρχιτεκτονική. Στον δυτικό τοίχο μια κρήνη. Η παλιακή, μολυβένια βρύση της δεν μπόρεσε ποτέ να εμποδίσει το νερό να στάζει μέσα σε μια στέρνα διακοσμημένη με ανατολίτικα μοτίβα.
Το πατάρι ήταν χωρισμένο σε δυο συμμετρικά δωμάτια που μοιράζονταν οι Ιωνάθαν-και-Λέα, τα δίδυμα. Η ύπαρξη μιας μικροσκοπικής τουαλέτας στην κορυφή της σκάλας, σε υποχρέωνε να κάνεις έναν ελιγμό για να μπεις στα δωμάτια. Τη στέγη από σχιστόλιθο διαπερνούσαν δυο πανοραμικοί φεγγίτες που άφηναν το φως να μπαίνει τη μέρα, και το σχετικό σκοτάδι των μεγαλουπόλεων τη νύχτα.
Αστροναύτες του παταριού, μόλις έμπαιναν στα δωμάτιά τους οι Ιωνάθαν-και-Λέα ενώνονταν με τον ουρανό και τα σύννεφα, με το φεγγάρι και τ’ άστρα. Μ’ άλλα λόγια, χάρη σ’ αυτά τα δυο κομμάτια γυαλιού, μετείχαν στην απεραντοσύνη του σύμπαντος.
Μέσα στην αυλή υπήρχε και ο «ανελκυστήρας-Ρυς»! Ο κ. Ρυς τον είχε εγκαταστήσει μετά το ατύχημα που τον είχε αφήσει παράλυτο και από τα δύο πόδια πριν δέκα χρόνια. Ήταν εμπνευσμένος από τους ανελκυστήρες εμπορευμάτων που συναντά κανείς στα περισσότερα παρισινά καφενεία. Συνήθως τοποθετημένοι πίσω από το μπαρ, κρυμμένοι κάτω από μια καταπακτή, χρησιμεύουν για να ανεβάζουν τα κιβώτια με τα μπουκάλια και τα βαρέλια με την μπύρα που αποθηκεύονται στα υπόγεια. Στην αυλή της οδού Ραβινιάν, αντί για τα βαρέλια ο «ανελκυστήρας-Ρυς» ανέβαζε τον ίδιο τον κ. Ρυς, από την αυλή ως το μπαλκόνι του πρώτου ορόφου. Ο κ. Ρυς κυλούσε μόνος του την πολυθρόνα του στην πλατφόρμα, μπλοκάριζε τις ρόδες και ενεργοποιούσε τον ανελκυστήρα με τη βοήθεια ενός ηλεκτρικού χειριστηρίου. Μια μεγαλοπρεπής ομπρέλα, στερεωμένη στην πλατφόρμα, στεφάνωνε το σύνολο. Άξιζε τον κόπο να τον δει κανείς να ανυψώνεται αργά αργά στους αιθέρες, βασιλικά θρονιασμένο στην πολυθρόνα του κάτω από την πολύχρωμη ομπρέλα!
Μετά το ατύχημα, ο κ. Ρυς είχε κάνει κι άλλες διευθετήσεις. Είχε δημιουργήσει ένα δωμάτιο προσαρμοσμένο στις ανάγκες του.
Το παλιό του αυτοκίνητο τού ήταν πια άχρηστο. Παρκαρισμένο κάτω από τα μάτια του, θα του θύμιζε συνέχεια τον παλιό καλό καιρό, που του χρησίμευε για να διασχίζει τα δρομάκια της Ιλ ντε Φρανς[1]. Έτσι λοιπόν προτίμησε να το πουλήσει. Και στο ελεύθερο πια γκαράζ είχε φτιάξει το δωμάτιό του. Καθώς βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με το δρόμο, είχε τη δυνατότητα να βγαίνει κατευθείαν, κυλώντας την αναπηρική του πολυθρόνα, για τη συνηθισμένη του βόλτα. Αυτή τη βόλτα δεν θα μπορούσε να τη στερηθεί για τίποτα στον κόσμο. Με τις δυο αυτές ρυθμίσεις είχε πετύχει την αυτονομία του τόσο για τις οριζόντιες όσο και για τις κατακόρυφες μετακινήσεις του.
Καμιά φορά, όταν έκανε ζέστη, μια μυρωδιά μηχανέλαιου ανέβαινε απ’ το έδαφος. Και μαζί μ’ αυτήν κι οι αναμνήσεις…
Στην επιλογή της επίπλωσης, είχε επιτρέψει στον εαυτό του ένα καπρίτσιο. Ένα κρεβάτι με ουρανό. Από το κρεβάτι με ουρανό μέχρι τα παπούτσια, η απόσταση είναι μικρότερη από ένα βήμα, ένα βήμα όμως που ο κ. Ρυς δυσκολευόταν τρομερά να ξεπεράσει. Σε μια γωνιά του δωματίου υπήρχε ένα ντουλάπι. Το ντουλάπι ήταν γεμάτο παπούτσια. Στην πόρτα του ένα αυτοκόλλητο δήλωνε:
«Δεν μπορεί να καταλάβει τη γνώση των υποδημάτων εκείνος ο οποίος δεν γνωρίζει τι είναι γνώση (Πλάτων, Θεαίτητος)[2].»
[…]
- Μυρίζει κάτουρο γάτας εδώ μέσα! Είπε η Περέτ εξαιρετικά κακοδιάθετη.
Είχε καταφθάσει ως συνήθως, χωρίς να κάνει θόρυβο. Μπορούσε να μετακινείται σαν να πατούσε σ’ ένα ιπτάμενο χαλί, με κινήσεις άνετες και το σώμα χαλαρό. Έδινε την εντύπωση ότι δεν ανεχόταν να της εμποδίζουν τις κινήσεις της. Επέστρεφε από το κομμωτήριο με τα μαλλιά της κατσαρωμένα και πιο κοντά από το συνηθισμένο. Στο πρόσωπο, ένα αδιόρατο μακιγιάζ. Ήταν όμορφη. Προφανώς αυτό την άφηνε τελείως αδιάφορη.
- Ένας παπαγάλος, έστω και αηδιαστικός, δεν μυρίζει ποτέ κάτουρο γάτας, μητέρα, τη διόρθωσε ο Ιωνάθαν.
-Το πολύ πολύ να μυρίζει κάτουρο παπαγάλου, συμπλήρωσε η Λέα.
-Ένας παπαγάλος;
Η Περέτ έψαξε με το βλέμμα. Της τον έδειξαν. Εκεί ψηλά, κουρνιασμένο στην κόχη του τζακιού.
- Πετάξτε τον έξω!
- Κοιμάται, μαμά, είπε ο Μάξ επιτιμητικά.
- Ας περιμένουμε τουλάχιστον να ξυπνήσει, πρότεινε η Λέα που δεν είχε ιδιαίτερη επιθυμία να κρατήσει τον παπαγάλο.
- Σαν να μη μας έφταναν μέσα στο σπίτι δυο δίδυμοι, ένας κουφός κι ένας ημιπληγικός! ξέσπασε η Περέτ. Χρειαζόμαστε και παπαγάλο;
Μέσα στην οργή της, δεν είχε ακούσει το τρίξιμο της αναπηρικής πολυθρόνας. Χλώμιασε. Η πολυθρόνα ακινητοποιήθηκε μπροστά στο τζάκι. Η Περέτ κατόρθωσε στο τέλος να συλλαβίσει:
- Συγνώμη, κ. Ρυς.
- Γιατί, Περέτ; Δεν είπατε παρά την αλήθεια. Πρόκειται για μια αντικειμενική περιγραφή των κατοίκων του σπιτιού.
Ήταν έτοιμη να δακρύσει. Ο κ. Ρυς είχε παρατηρήσει ότι εδώ και μερικές μέρες ήταν σφιγμένη.
-Σας πάνε πολύ τα μαλλιά σας, παρατήρησε κάνοντας μικρούς κύκλους με τα δάχτυλά του.
Τον κοίταζε σαν χαμένη.
-Τα μαλλιά μου (έψαξε με το χέρι το κρανίο της); Α, ναι. Το παράκαναν λίγο στα μπουκλάκια.
- Να σου πω τι έγινε, μητέρα.
Ο Ιωνάθαν αποφάσισε να αναφέρει στην Περέτ τις συνθήκες της άφιξης του παπαγάλου. Μόνο όταν της περιέγραψε την ηρωική συμπεριφορά του Μαξ, η Περέτ παρατήρησε τα σημάδια στο πρόσωπο του γιου της. Αφού τα εξέτασε προσεκτικά, εκτίμησε ότι μάλλον ο Μάξ θα απέφευγε τις ουλές.
- Τι σκέφτεστε, κ. Ρυς; ρώτησε.
- Πιστεύω ότι θα αποφύγει τις ουλές.
- Όχι. Για τον παπαγάλο εννοώ.
- Νομίζω ότι αυτός θα έχει μια ουλή.
- Όχι. Να τον κρατήσουμε ή…
- Α, μάλιστα. Αν τον πετάξουμε έξω μετά από όσα ακούσαμε, σίγουρα θα πρόκειται για άρνηση συνδρομής σε παπαγάλο εν κινδύνω!
Σκάσανε στα γέλια.
Εκτός από τον Μαξ.
Εδώ και λίγη ώρα, παρατηρούσε τη μητέρα του. Με ήρεμη φωνή ρώτησε:
- Αλήθεια θα αρνιόσουν να δεχτείς κάποιον που χρειάζεται βοήθεια, μαμά;
Η Περέτ κούνησε το κεφάλι της ενοχλημένη. Η σκέψη που τη βασάνιζε εδώ και αρκετές μέρες ήρθε πάλι στο προσκήνιο. «Θα πρέπει να τους το πω. Γιατί να περιμένω;» αναρωτήθηκε. Κι ύστερα:
- Μιλάει;
- Ούτε λέξη… από την ώρα που είναι εδώ, τη διαβεβαίωσε ο Μαξ.
- Τότε μπορούμε να του χορηγήσουμε μια προσωρινή άδεια παραμονής.
Ο καθένας κάτω από το φεγγίτη του, ξαπλωμένοι στα κρεβάτια τους. Οι Ιωνάθαν-και-Λέα συζητούσαν από το ένα δωμάτιο στο άλλο μέσα από τη μισάνοιχτη πόρτα.
- Γιατί δυο «καλοβαλμένοι» άνδρες, όπως διευκρίνισε ο Μαξ, λύσσαξαν να περάσουν φίμωτρο σ’ έναν παπαγάλο, στο βάθος ενός υπόστεγου με στοκ εμπορευμάτων από τις παλιές αποικίες; Ρώτησε ο Ιωνάθαν.
- Για να τον εμποδίσουν να μιλήσει, απάντησε η Λέα.
- Να μιλήσει ή να δαγκώσει;
Τριάντα τρία χρόνια αριθμούσαν και οι δυο μαζί, και τρία μέτρα σαράντα εκατοστά συνολικό ύψος. Ο Ιωνάθαν, ο πρεσβύτερος, και η Λέα, η νεώτερη (κατά δυόμισυ λεπτά περίπου), όφειλαν σ’ αυτή τη σειρά αφίξεως –ή αναχωρήσεως- το διπλό όνομά τους: Ιωνάθαν-και-Λέα, «Ι&Λ».
Αυτά τα δυόμισυ λεπτά καθυστέρησης που την είχαν κάνει «δεύτερη», η Λέα δεν σταματούσε να προσπαθεί να τα καλύψει. Σε κάθε ευκαιρία ήθελε να είναι πρώτη. Συνήθως τα κατάφερνε. Όσο για τον Ιωνάθαν, που δεν είχε ζητήσει αυτός να είναι πρώτος, έδειχνε να ικανοποιήσει από αυτό το αρχικό πλεονέκτημα. Η μπουκιά ερχόταν πάντα μασημένη στο στόμα του.
Οι Ιωνάθαν-και-Λέα έμοιαζαν σαν δυο σταγόνες νερό, δηλαδή, όπως κι αυτές, δεν είχαν καμιά ομοιότητα μεταξύ τους. Τόσο όμοιοι και ταυτόχρονα τόσο διαφορετικοί. Ήταν «ίδιοι», αλλά σε διαφορετική συσκευασία ο καθένας. Μόνο τα μάτια τους ήταν ολόιδια. Κανείς δεν θα μπορούσε να πει ποιο ζευγάρι ανήκε στον αδελφό και ποιο στην αδελφή. Είχαν και οι δυο μάτια τεράστια στο ανοιχτό μπλε του ξεπλυμένου τζην.
Η Λέα, πάντα κοντοκουρεμένη, τζην και φούτερ, ζιλεδάκι και μακό, παπούτσια του τέννις, Nike ή Doc Martens. Στήθη μικρά και σκληρά. Ποτέ μακιγιαρισμένη αλλά πάντα με βαμμένα μαλλιά. Η Περέτ δεν σταματούσε να της λέει ότι η βαφή σκοτώνει τα μαλλιά. Αυτό δεν την εμπόδιζε να δοκιμάζει κάθε βδομάδα κι από μια καινούργια απόχρωση όλο και πιο εξεζητημένη. Ανάλαφρη σαν κλιματόβεργα, λεπτή σαν πετονιά. Όπως θα ’λεγε ο Ευκλείδης ήταν «ένα μήκος χωρίς πλάτος».
Ο Ιωνάθαν είχε τα μακριά κατσαρά μαλλιά των σιξτις, φαρδιά ρούχα κι ένα χρυσό σκουλαρίκι στο δεξί αυτί. Δεν κρύωνε ποτέ, δεν ήταν ούτε μικροκαμωμένος ούτε εύθραυστος. Κάποτε είχε σπυράκια στο πρόσωπο, αλλά τώρα είχαν φύγει. Όλα εκτός από ένα, κάτω από το πηγούνι του, που το κακοποιούσε όταν κάτι δεν πήγαινε καλά. Χέρια περιποιημένα, καθόλου περιφέρειες, ίσια πλάτη. Δεν ήταν παχύς αλλά φαρδύς, με ένα στέρνο σαν οθόνη 24 ιντσών. Ο Ευκλείδης θα ’λεγε γι’ αυτόν ότι ήταν μια επιφάνεια, γιατί είχε «μόνο μήκος και πλάτος».
Και το βάθος;
Η οικογένεια Λιάρ όφειλε το βάθος στον Μάξ. Όλο στρογγυλάδες, μέτωπο πλατύ σαν λεωφόρος, στεφανωμένο από πυκνές μπούκλες στο χρώμα του χαλκού. Ο Μαξ ήταν κοκκινομάλλης με δυο μικρά μάυρα μάτια, δυο μπαλίτσες από ανθρακίτη. Μια ρυτίδα στο μέτωπο τα εξαφάνιζε σχεδόν τελείως. Ωστόσο δεν εξαφανιζόταν ποτέ η λάμψη τους. εντυπωσιακά μυώδης για την ηλικία του, πράγμα που θα τον εμπόδιζε να ψηλώσει, όπως γνωμάτευαν οι ασθματικές Πυθίες της Μονμάρτρης όταν διασταυρώνοταν μαζί του στην οδό Λεπίκ.
Ωστόσο, αυτός ο συμπαγής όγκος χαρακτηριζόταν από μια εντπωσιακή σοβαρότητα που συχνά έφερνε σε δύσκολη θέση τους άλλους, γιατί τους έκανε να αναλογίζονται τις δικές τους επιφανειακές ενατενίσεις. Η αυτοπεποίθησή του συχνά τρόμαζε τον περίγυρό του.
Κι ο Ευκλείδης πώς θα τον χαρακτήριζε; Θα τον ονόμαζε ίσως στερεό. Αφού είχε ταυτόχρονα, «μήκος, πλάτος και βάθος» ήταν στερεός. Αλλά ταυτόχρονα αέρινος.
Πως μπόρεσε ο Μαξ να διαβάσει το ράμφος του παπαγάλου όταν αυτός φώναζε «Δολοφό..». Δεν διάβασε το ράμφος. Αλλά κατάλαβε.
Για τον Μαξ, οι ήχοι ήταν σαν τα παγόβουνα. Αυτό που άκουγε δεν ήταν παρά το μέρος που εξείχε. Το κυρίως μέρος της λέξης δεν μπορούσε να το ακούσει. Είχε λοιπόν αναπτύξει μια έβδομη αίσθηση. Ολόκληρο το σώμα του συμμετείχε στην υποδοχή του ήχου και συνελάμβανε ό, τι ξέφευγε από το αυτί. Ο κ. Ρυς, έχοντας ανακαλύψει αυτή την εντυπωσιακή ικανότητα, τον είχε ονομάσει Μαξ ο Αιολικός. Είχε μαντέψει ότι ο Μαξ ήταν ευαίσθητος σε όλους τους ανέμους.
[1]Il-de-France: Η ευρύτερη περιοχή του Παρισιού (Σ.τ.Μ.)
[2]«Οὐδ’ ἄρα ἐπιστήμην ὐποδημάτων συνίησιν ὁ ἐπιστήμην μη εἰδώς». Πλάτωνος, Θεαίτητος, 147Β (Σ.τ.Μ.)
Ντενί Γκετζ, Το θεώρημα του παπαγάλου, Κέδρος, Αθήνα, 2011, σ. 9-10, 13-17, 18-22.
Στο café της χαμένης ν...
Ήμουν τυχερός που στο διπλανό μου τραπέζι, στο Condé, καθόταν εκείνος ο νεαρός, με τον οποίο, πολύ φυσικά πιάσαμε κουβέντα. Ήταν η πρώτη φορά που πήγαινα σ’ αυτό το μαγαζί, και θα μπορούσα να είμαι πατέρας του. Το τετράδιο στο οποίο κάθε μέρα, κάθε νύχτα επί τρία χρόνια, καταχώριζε τους πελάτες τού Condé, με διευκόλυνε στην εργασία μου. Λυπάμαι που του απέκρυψα για ποιον ακριβώς λόγο ήθελα να συμβουλευτώ αυτό το έγγραφο που είχε την καλοσύνη να μου δανείσει. Όμως, έλεγα ψέματα όταν του είπα ότι ήμουν καλλιτεχνικός εκδότης;
Με πίστευε – το διαπίστωσα αμέσως. Αυτό είναι το πλεονέκτημα να είσαι είκοσι χρόνια μεγαλύτερος από τους άλλους: αγνοούν το παρελθόν σου. ακόμα κι αν σου κάνουν ανώδυνες ερωτήσεις για την ως τώρα ζωή σου, μπορείς να τα επινοήσεις όλα. Μια καινούργια ζωή. Δεν πρόκειται να ψάξουν. Κι όσο εσύ θα διηγείσαι αυτή τη φανταστική ζωή, ριπές δροσάτου αέρα θα διασχίσουν ένα χώρο κλειστό όπου ασφυκτιούσες εδώ και καιρό. Ένα παράθυρο ανοίγει απότομα, τα παντζούρια χτυπάνε στον δυνατό αέρα. Το μέλλον είναι πάλι μπροστά σου.
Καλλιτεχνικός εκδότης. Μου ’ρθε χωρίς να το σκεφτώ. Αν πριν από είκοσι χρόνια με είχαν ρωτήσει τι ήθελα να γίνω, θα ψέλλιζα: καλλιτεχνικός εκδότης. Ε, λοιπόν, το είπα σήμερα. Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Όλα αυτά τα χρόνια είναι σαν να μην υπήρξαν.
Μόνο που δε διέγραψα ολοκληρωτικά το παρελθόν. Μένουν κάποιοι μάρτυρες, κάποιοι επιζώντες απ’ αυτούς που υπήρξαν σύγχρονοί μας. Ένα βράδυ, στο Montana, ρώτησα τον γιατρό Βαλά την ημερομηνία γέννησής του. είχαμε γεννηθεί την ίδια χρονιά. Του υπενθύμισα ότι είχαμε συναντηθεί και παλιά στο ίδιο μπαρ, όταν η περιοχή κρατούσε ακόμα όλη της τη λάμψη. Άλλωστε, η εντύπωσή μου ήταν πως είχαμε συναντηθεί και πιο παλιά, σε άλλες γειτονιές του Παρισιού, στη Δεξιά Όχθη. Ήμουν σχεδόν βέβαιος. Ο Βαλά παρήγγειλε με βραχνή φωνή ένα μικρό Vittel, διακόπτοντάς με τη στιγμή που κινδύνευα ν’ ανακαλέσω δυσάρεστες αναμνήσεις. Σώπασα. Ζούμε στο έλεος κάποιων σιωπών. Ξέρουμε πολλά ο ένας για τον άλλον. Οπότε, προσπαθούμε ν’ αποφεύγουμε ο ένας τον άλλον. Το καλύτερο, βέβαια, είναι να χάνεσαι οριστικά.
Τι παράξενη σύμπτωση… Ξανάπεσα πάνω στον Βαλά εκείνο το απόγευμα που πέρασα για πρώτη φορά το κατώφλι του Condé. Καθόταν σ’ ένα τραπέζι στο βάθος, μαζί με δύο ή τρία νεαρά άτομα. Μου ’ριξε το ανήσυχο βλέμμα του καλοζωισμένου στη θέα ενός φαντάσματος. Του χαμογέλασα. Του ’σφιξα το χέρι χωρίς να πω τίποτα. Κατάλαβα ότι η παραμικρή λέξη μου κινδύνευε να τον φέρει σε δύσκολη θέση μπροστά στους καινούργιους φίλους του. Φάνηκε ανακουφισμένος από τη σιωπή και τη διακριτικότητά μου όταν κάθισα στον πάγκο, στην άλλη άκρη της αίθουσας. Από εκεί, μπορούσα να τον παρατηρώ χωρίς να με βλέπει. Τους μιλούσε χαμηλόφωνα, γέρνοντας προς το μέρος τους. Άραγε φοβόταν μην ακούσω τι έλεγε; Έτσι, για να περάσει η ώρα μου, φαντάστηκα όλες τις καθωσπρέπει φράσεις που θα μπορούσα να του πω και που θα έκαναν το μέτωπό του να ιδρώσει; «Είστε ακόμα γιατρός;». Και, μετά από μια μικρή παύση: «Πείτε μου: ασκείτε πάντα το επάγγελμά σας στην Αποβάθρα Λουί-Μπλεριό; Εκτός αν έχετε κρατήσει εκείνο το ιατρείο στην οδό Μοσκού… Κι εκείνη η διαμονή στη Φρεν πριν από πολύ καιρό, ελπίζω να μην είχε πολύ σοβαρές επιπτώσεις…». Κόντεψα να σκάσω στα γέλια, ολομόναχος εκεί, στη γωνιά μου. Δε γερνάμε. Με τα χρόνια που περνούν, πολλοί άνθρωποι και πολλά πράγματα καταλήγουν να σου φαίνονται τόσο κωμικά και καταγέλαστα, που τα βλέπεις με παιδικό μάτι.
Εκείνη την πρώτη φορά, έμεινα πολλή ώρα περιμένοντας στο Condé. Δεν την είδα. Έπρεπε να δείξω υπομονή. Θα ’ρχόταν άλλη μέρα. Παρατήρησα τους θαμώνες. Οι περισσότεροι δεν ήταν πάνω από είκοσι πέντε, κι ένας μυθιστοριογράφος του 19ου αιώνα θα τους χαρακτήριζε: «οι σπουδάζοντες μποέμ». Όμως, ελάχιστοι απ’ αυτούς, κατά τη γνώμη μου, ήταν γραμμένοι στη Σορβόνη ή στη Σχολή Μεταλλειολόγων. Πρέπει να ομολογήσω πως, παρατηρώντας τους από κοντά, άρχισα ν’ ανησυχώ για το μέλλον τους.
Δύο άνδρες μπήκαν, με μικρή διαφορά ο ένας απ’ τον άλλον: ο Ανταμόφ κι εκείνος ο μελαχρινός με το λυγερό βάδισμα που είχε υπογράψει κάποια βιβλία ως Μορίς Ραφαέλ. Γνώριζα εξ όψεως τον Ανταμόφ. Παλιά ήταν σχεδόν κάθε μέρα στο Old Navy, και το βλέμμα του δεν το ξεχνά κανείς εύκολα. Νομίζω ότι του είχα κάνει μια εξυπηρέτηση όταν είχε κάτι προβλήματα με τα χαρτιά του, την εποχή που γνώριζα ακόμα κάποιους στην Υπηρεσία Πληροφοριών. Όσο για τον Μορίς Ραφαέλ, σύχναζε κι αυτός στα μπαρ της περιοχής. Έλεγαν ότι κι αυτός είχε προβλήματα μετά τον πόλεμο, με κάποιο άλλο του όνομα. Εκείνη την εποχή, δούλευα για τον Μπλεμάν. Ήρθαν και οι δύο κι ακούμπησαν στον πάγκο: ο Μορίς Ραφαέλ στεκόταν όρθιος, ευθυτενής· ο Ανταμόφ σκαρφάλωσε σ’ ένα σκαμπό μ’ ένα μορφασμό πόνου. Δε με είχε προσέξει. Από την άλλη, υπήρχε περίπτωση το πρόσωπό μου να του θύμιζε ακόμα κάτι; Τους πλησίασαν τρία νεαρά άτομα, ανάμεσα στα οποία ένα ξανθό κορίτσι με φράντζα που φορούσε ένα παλιό αδιάβροχο. Ο Μορίς Ραφαέλ τούς πρόσφερε τσιγάρα, κοιτάζοντάς τους μ’ ένα φιλικό χαμόγελο, ενώ ο Ανταμόφ κρατούσε κάποια απόσταση. Βλέποντας το έντονο βλέμμα του, θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι νεαροί, κάπως τον φόβιζαν.
Στην τσέπη μου είχα δύο φωτογραφίες της Ζακλίν Νταλάνκ… Ο Μπλεμάν, τότε που δούλευα γι’ αυτόν, πάντα εντυπωσιαζόταν από το ταλέντο μου ν’ αναγνωρίζω οποιονδήποτε. Μία φορά να έβλεπα ένα πρόσωπο, αυτό αποτυπωνόταν στη μνήμη μου, ο δε Μπλεμάν με πείραζε για το ταλέντο μου ν’ αναγνωρίζω αμέσως ένα πρόσωπο από μακριά, ακόμα κι αν ήταν στραμμένο τρία τέταρτα ή και με τελείως γυρισμένη την πλάτη. Οπότε, δεν ανησυχούσα καθόλου. Με το που θα έμπαινε στο Condé, αμέσως θα την αναγνώριζα.
Ο γιατρός Βαλά στράφηκε προς τον πάγκο, και τα βλέμματά μας διασταυρώθηκαν. Έκανε ένα φιλικό νεύμα. Ξαφνικά, μου ’ρθε να πάω μέχρι το τραπέζι του και να του πω ότι είχα να του υποβάλω μια εμπιστευτική ερώτηση. Θα τον έπαιρνα παράμερα και θα του έδειχνα τις φωτογραφίες: «Την ξέρετε;». Ειλικρινά, θα μου ήταν χρήσιμο να μάθω περισσότερα γι’ αυτή την κοπέλα από έναν θαμώνα του Condé.
Μόλις έμαθα τη διεύθυνση του ξενοδοχείου της, έτρεξα. Διάλεξα τις νεκρές ώρες του απομεσήμερου. Έτσι, είχα περισσότερες πιθανότητες να μην τη βρω – ή έστω, το έλπιζα. Θα μπορούσα επίσης να κάνω μερικές ερωτήσεις γι’ αυτήν στη ρεσεψιόν. Ήταν μια ηλιόλουστη φθινοπωρινή μέρα, κι αποφάσισα να περπατήσω. Έφυγα απ’ το ποτάμι και προχώρησα αργά προς την καρδιά της πόλης. Στην οδό Σερς-Μιντί, είχα τον ήλιο φάτσα. Μπήκα στο Au Chien qui fume και παράγγειλα ένα κονιάκ. Είχα άγχος. Μέσα από το τζάμι, κοίταζα τη λεωφόρο Μεν. Θα ’παιρνα το αριστερό πεζοδρόμιο και θα ’φτανα. Κανένας λόγος να αγχώνομαι. Όσο ήμουν στη λεωφόρο, όλο και πιο πολύ ηρεμούσα. Ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι εκείνη θα έλειπε, και, άλλωστε, αυτή τη φορά δε θα ’μπαινα στο ξενοδοχείο για να κάνω ερωτήσεις. Θα ’κοβα βόλτες γύρω γύρω, σαν να ’κανα ρεπεράζ. Είχα όλο το χρόνο μπροστά μου. Γι’ αυτό με πλήρωναν.
Όταν έφτασα στην οδό Σελ, αποφάσισα να σιγουρευτώ. Ήταν ένας δρόμος ήσυχος και μουντός, που δε μου ’φερε στο νου ούτε χωριό ούτε προάστιο, αλλά αυτές τις μυστηριώδεις ζώνες που ονομάζονται «ενδοχώρα». Τράβηξα γραμμή για τη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου – ψυχή. Περίμενα καμιά δεκαριά λεπτά, ελπίζοντας να μην εμφανιστεί κανείς. Άνοιξε μια πόρτα, κι εμφανίστηκε μια μελαχρινή με κοντά μαλλιά, ντυμένη στα μαύρα από πάνω ως κάτω. Είπα ευγενικά:
«Ήρθα για τη Ζακλίν Ντελάνκ».
Φαντάστηκα ότι θα είχε καταχωρηθεί με το πατρικό της.
Η γυναίκα μου χαμογέλασε και πήρε ένα φάκελο από μια θυρίδα πίσω της.
«Είστε ο κύριος Ρολάν;»
Ποιος ήταν αυτός; Για καλό και για κακό, έκανα μια αόριστη κίνηση με το κεφάλι. Εκείνη μου έδωσε το φάκελο, πάνω στον οποίο ήταν γραμμένο με μπλε μελάνι: Για τον Ρολάν. Ο φάκελος δεν ήταν σφραγισμένος. Πάνω σ’ ένα μεγάλο φύλλο χαρτί διάβασα:
Ρολάν, έλα να με συναντήσεις μετά τις 5 στο Condé. Αν όχι, πάρε με στο AUTEUIL 15-28 κι άσε μου μήνυμα.
Υπογραφή: Λουκί. Υποκοριστικό του Ζακλίν;
Ξαναδίπλωσα το χαρτί, το ξανάβαλα στο φάκελο κι επέστρεψα το φάκελο στη μελαχρινή.
«Με συγχωρείτε… Έγινε κάποιο μπέρδεμα… Αυτό δεν είναι για μένα.»
Εκείνη δεν αντέδρασε και, μηχανικά, ξανάβαλε το γράμμα στη θυρίδα.
«Μένει πολύ καιρό εδώ η Ζακλίν Ντελάνκ;»
Η γυναίκα δίστασε για μια στιγμή και μου απάντησε με προσήνεια:
«Περίπου ένα μήνα».
«Μόνη;»
«Μάλιστα»
Κατάλαβα ότι ήταν αδιάφορη και έτοιμη ν’ απαντήσει σ’ όλες μου τις ερωτήσεις. Με κοίταξε μ’ ένα βλέμμα αφάνταστα βαριεστημένο.
«Σας ευχαριστώ» της είπα.
«Τίποτα»
Καλύτερα να μην καθυστερούσα άλλο. Ο Ρολάν μπορεί να ’ρχόταν από στιγμή σε στιγμή. Ξαναπήρα τη Λεωφόρο Μεν – αυτή τη φορά, προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στο Au Chien qui fume, παράγγειλα ξανά κονιάκ. Έψαξα στον τηλεφωνικό κατάλογο για τη διεύθυνση του Condé. Βρισκόταν στην περιοχή του Οντεόν. Ήταν τέσσερις το απόγευμα· είχα ακόμα λίγο χρόνο. Οπότε, τηλεφώνησα στο AUTEUIL 15-28. Μια ουδέτερη φωνή μού θύμισε εκείνην που λέει την ώρα στο τηλέφωνο: «Γκαράζ La Fontaine… Πώς μπορώ να σας εξυπηρετήσω;». Ζήτησα τη Ζακλίν Ντελάνκ. «Απουσιάζει αυτή τη στιγμή… Θέλετε να της πούμε κάτι;». Μπήκα στον πειρασμό να το κλείσω, αλλά αναγκάστηκα ν’ απαντήσω: ‘Όχι τίποτα. Ευχαριστώ».
Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να προσδιορίζεις με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις διαδρομές που ακολουθούν οι άνθρωποι, για να τους καταλάβεις καλύτερα. Έλεγα και ξανάλεγα με χαμηλή φωνή: «Ξενοδοχείο όδου Σελ. Γκαράζ La Fontaine. Café Condé. Λουκί»· και μετά, αυτό το κομμάτι του Νεϊγί ανάμεσα στο Δάσος της Βουλόνης και τον Σηκουάνα, εκεί όπου αυτός ο τύπος μού είχε δώσει ραντεβού για να μου μιλήσει για τη γυναίκα του, ονόματι Ζακλίν Σουρό, το γένος Ντελάνκ.
Ξέχασα ποιος τον είχε συμβουλέψει ν’ απευθυνθεί σ’ εμένα. Δεν έχει σημασία. Σίγουρα θα ’χε βρει τη διεύθυνσή μου στον κατάλογο. Πήρα το μετρό πολύ νωρίτερα απ’ την ώρα του ραντεβού. Δεν θα χρειαζόταν ν’ αλλάξω γραμμή. Κατέβηκα στο Σαμπλόν κι έκανα βόλτες για σχεδόν μισή ώρα. Συνήθιζα να κάνω πρώτα μια κατόπτευση των χώρων, πριν μπω στο θέμα. Παλιά, ο Μπλεμάν με κατηγορούσε γι’ αυτό· θεωρούσε ότι έχανα την ώρα μου. Να βουτάς στο νερό, μου έλεγε, αντί να γυροφέρνεις την πισίνα. Εγώ, όμως, πρέσβυα το αντίθετο. Όχι απότομες κινήσεις, αλλά απάθεια και βραδύτητα, χάρη στις οποίες αφήνεσαι να σε εμποτίσει το πνεύμα των χώρων.
Στον αέρα πλανιόταν μια ευωδιά εξοχής και φθινοπώρου. Είχα πάρει τη λεωφόρο κατά μήκος του Βοτανικού Κήπου, αλλά από το αριστερό πεζοδρόμιο απ’ την πλευρά του δάσους και της πίστας ιππασίας, και πολύ θα προτιμούσα να ’χα βγει για έναν απλό περίπατο.
Ο Ζαν-Πιερ Σουρό μού είχε τηλεφωνήσει για να μου κλείσει ραντεβού με μιαν άχρωμη φωνή. Το μόνο που μου έδωσε να καταλάβω, είναι ότι επρόκειτο για τη γυναίκα του. Όσο πλησίαζα στο σπίτι του, τον έβλεπα να περπατάει όπως κι εγώ κατά μήκος της πίστας ιππασίας και να προσπερνάει το ιππευτήριο του Βοτανικού Κήπου. Πόσων χρονών ήταν; Η χροιά της φωνής του μου φάνηκε νεανική, αλλά οι φωνές πάντα ξεγελάνε.
Σε ποιο δράμα ή σε ποια συζυγική κόλαση θα με οδηγούσε; Ένιωθα να χάνω το θάρρος μου, και δεν ήμουν πια πολύ σίγουρος ότι ήθελα να πάω σ’ αυτό το ραντεβού. Ήδη διέσχιζα το Δάσος προς την κατεύθυνση της λίμνης Σεντ-Τζέιμς και της λιμνούλας που ήταν η αγαπημένη των παγοδρόμων. Ήμουν ο μόνος διαβάτης κι είχα την εντύπωση ότι δε βρισκόμουν στο Παρίσι, αλλά μακριά, κάπου στη Σολόν. Γι’ άλλη μια φορά κατάφερα να ξεπεράσω την αποθάρρυνση. Μια ακαθόριστη επαγγελματική περιέργεια μ’ έκανε να διακόψω τον περίπατό μου στο δάσος και να ξαναγυρίσω στις παρυφές του Νεϊγί. Σολόν. Νεϊγί. Φανταζόμουν κάτι ατελείωτα βροχερά απογεύματα γι’ αυτούς τους Σουρό στο Νεϊγί. Και εκεί, στη Σολόν, κάθε σούρουπο, ακούγαμε το κυνηγετικό κέρας. Άραγε η σύζυγός του ίππευε σαν αμαζόνα; Έσκασα στα γέλια όταν θυμήθηκα την παρατήρηση του Μπλεμάν: «Εσείς, Κεσλέ, παίρνετε αμέσως μπρος. Θα ’πρεπε να γράφετε μυθιστορήματα».
Έμενε στην Πορτ Μαντρίντ, σε μια μοντέρνα πολυκατοικία με μεγάλη γυάλινη είσοδο. Μου είχε πει να πάω στο βάθος του χολ και να στρίψω αριστερά. Θα ’βλεπα τ’ όνομά του στην πόρτα. «Είναι ένα διαμέρισμα στο ισόγειο.» Με είχε ξαφνιάσει η θλίψη με την οποία είπε «ισόγειο». Μετά απ’ αυτό, μακρά σιωπή, σαν να ’χε μετανιώσει για την ομολογία του.
«Και η ακριβής διεύθυνση;» τον είχα ρωτήσει.
«Λεωφόρος Μπρετέιγ 11. Το σημειώσατε; 11… Στις τέσσερις. Μπορείτε;»
Η φωνή του ήταν σταθερή πια· είχε σχεδόν πάρει μια χροιά καθωσπρεπισμού.
Πάνω στην πόρτα, μια χρυσή πινακίδα: Ζαν-Πιερ Σουρό· από κάτω, πρόσεξα ένα «ματάκι». Χτύπησα. Περίμενα. Εκεί, μέσα στο άδειο και αθόρυβο χολ, σκέφτηκα ότι είχα πάει πολύ αργά· ότι είχε αυτοκτονήσει. Ντράπηκα μ’ αυτή τη σκέψη, και μου ξανάρθε να τα παρατήσω, να φύγω από εκείνο το χολ και να συνεχίσω τον περίπατό μου στον καθαρό αέρα, στη Σολόν… Ξαναχτύπησα – αυτή τη φορά, τρία κοφτά χτυπήματα. Η πόρτα άνοιξε αμέσως, θαρρείς κι εκείνος στεκόταν πίσω της, κοιτάζοντας με απ’ το «ματάκι».
Μελαχρινός, γύρω στα σαράντα, κοντά μαλλιά, πολύ ψηλότερος απ’ το κανονικό. Φορούσε ένα κοστούμι μπλε-μαρέν κι ένα πουκάμισο σιελ με ανοιχτό γιακά. Με οδήγησε σ’ αυτό που θα μπορούσαμε να το πούμε καθιστικό, χωρίς να πει λέξη. Μου έδειξε έναν καναπέ, πίσω από ένα χαμηλό τραπεζάκι, και καθίσαμε δίπλα δίπλα. Δυσκολευόταν να μιλήσει. Για να τον κάνω να αισθανθεί άνετα, του είπα, όσο πιο γλυκά μπορούσα: «Ώστε πρόκειται για τη γυναίκα σας…».
Προσπαθούσε να το παίξει άνετος. Μου ’ριξε ένα ξεθυμασμένο χαμόγελο. Ναι· η γυναίκα του είχε εξαφανιστεί πριν από δύο μήνες, μετά από ένα συνηθισμένο καβγαδάκι. Ήμουν το πρώτο πρόσωπο στο οποίο μιλούσε μετά από την εξαφάνισή της; Τα μεταλλικά στόρια μιας από τις τζαμαρίες ήταν κατεβασμένα, κι αναρωτήθηκα αν αυτός ο άνδρας είχε μείνει κλεισμένος στο διαμέρισμά του αυτούς τους δύο μήνες. Όμως, αν εξαιρέσεις τα στόρια, κανένα σημάδι ακαταστασίας κι εγκατάλειψης σ’ εκείνο το καθιστικό. Κι ο ίδιος, μετά από μια στιγμιαία ταλάντωση, ανακτούσε κάπως την αυτοπεποίθησή του.
«Εύχομαι αυτή η κατάσταση να ξεκαθαρίσει αρκετά γρήγορα» μου είπε στο τέλος.
Τον παρατηρούσα από πιο κοντά. Μάτια πολύ ανοιχτόχρωμα κάτω από μαύρα φρύδια, ψηλά ζυγωματικά, συνηθισμένο προφίλ. Στο όλο παρουσιαστικό και τις κινήσεις, ένα αθλητικό σφρίγος που το τόνιζαν τα κοντά μαλλιά. Εύκολα τον φανταζόσουν πάνω σ’ ένα ιστιοπλοϊκό, γυμνόστηθο, μοναχικό θαλασσοπόρο. Να, όμως, που, παρά την τόσο εμφανή σφριγηλότητα και γοητεία, η γυναίκα του τον είχε παρατήσει.
Ρώτησα αν, όλο αυτό το διάστημα, είχε κάνει προσπάθειες να την ξαναβρεί. Όχι. Του είχε τηλεφωνήσει τρεις-τέσσερις φορές, διαβεβαιώνοντάς τον ότι δε θα ξαναγύριζε. Τον είχε αποθαρρύνει επίμονα απ’ το να την ψάξει, χωρίς να του δώσει καμία εξήγηση. Η φωνή της είχε αλλάξει. Δεν ήταν πια το ίδιο πρόσωπο. Μια φωνή πολύ ήρεμη, πολύ σίγουρη, που τον ανησυχούσε πολύ. Είχαν καμιά δεκαπενταριά χρόνια διαφορά. Εκείνη, είκοσι δύο. Εκείνος, τριάντα έξι. Όσο μου έδινε λεπτομέρειες, ένιωθα μια συστολή, ίσως και ψυχρότητα, που δεν μπορεί παρά να ήταν καρπός της λεγόμενης καλή αγωγής. Τώρα, έπρεπε να του κάνω όλο και πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις, και δεν ήξερα πια αν άξιζε τον κόπο. Τι ήθελε ακριβώς; Να γυρίσει η γυναίκα του; Ή απλώς, έψαχνε να καταλάβει γιατί τον είχε παρατήσει; Και του αρκούσε αυτό; Εκτός από τον καναπέ και το τραπεζάκι, κανένα άλλο έπιπλο στο καθιστικό. Η τζαμαρία έβλεπε στη λεωφόρο όπου η κίνηση των αυτοκινήτων ήταν αραιή, ευχής έργον όταν μένεις στο ισόγειο. Βράδιαζε. Ο Σουρό άναψε το επιδαπέδιο φωτιστικό και το κόκκινο αμπαζούρ στον καναπέ, δεξιά μου. Το φως μ’ έκανε ν’ ανοιγοκλείσω τα μάτια – ένα φως λευκό, που έκανε τη σιωπή ακόμα πιο βαθιά. Νομίζω ότι περίμενε τις ερωτήσεις μου. Είχε σταυρώσει τα πόδια. Για να κερδίσω χρόνο, έβγαλα από την εσωτερική τσέπη του σακακιού μου το σπιράλ σημειωματάριό μου και το στιλό διαρκείας, και κράτησα μερικές σημειώσεις. «Εκείνος, 36 ετών. Εκείνη, 22. Νεϊγί. Διαμέρισμα ισόγειο. Λίγα έπιπλα. Τζαμαρίες που βλέπουν στη Λεωφόρο Μπρετβίλ. Αραιή κυκλοφορία. Μερικά περιοδικά στο τραπεζάκι.» Εκείνος, αμίλητος, περίμενε, σαν να ’μουν γιατρός που έγραφε μια συνταγή.
«Το πατρικό της συζύγου σας…;»
«Ντελάνκ. Ζακλίν Ντελάνκ.»
Ρώτησα τον τόπο και την ημερομηνία γεννήσεως αυτής της Ζακλίν Ντελάνκ· επίσης, την ημερομηνία του γάμου τους. Είχε άδεια οδήγησης; Σταθερή δουλειά; Όχι. Είχε συγγενείς; Στο Παρίσι; Στην επαρχία; Μπλοκ επιταγών; Ενώ εκείνος μου απαντούσε με θλιμμένη φωνή, εγώ σημείωνα όλες αυτές τις λεπτομέρειες που, συχνά, είναι οι μόνες μαρτυρίες για το πέρασμα ενός όντος απ’ τη Γη – με την προϋπόθεση ότι, μια μέρα, θα βρεθεί το σπιράλ σημειωματάριο όπου κάποιος θα τις έχει καταγράψει με πολύ μικρά και δυσανάγνωστα γράμματα όπως τα δικά μου.
Τώρα έπρεπε να περάσω σε πιο λεπτές ερωτήσεις, απ’ αυτές που σου επιτρέπουν να διεισδύσεις στα προσωπικά ενός ανθρώπου χωρίς να του ζητήσεις την άδεια. Με ποιο δικαίωμα;
«Έχετε φίλους;»
Ναι· κάποιους με τους οποίους βλεπόταν αρκετά τακτικά. Τους είχε γνωρίσει σε μια εμπορική σχολή. Με μερικούς απ’ αυτούς, μάλιστα, ήταν και συμμαθητής, στο Λύκειο Ζαν-Μπατίστ-Σε.
Επίσης, με τρεις από τους φίλους του είχε επιχειρήσει ν’ ανοίξει ένα μαγαζί, πριν πιάσει δουλειά στο μεσιτικό γραφείο Ζανετατσί, σε διευθυντική θέση.
«Εργάζεστε ακόμα εκεί;»
«Ναι. Οδός Ντε λα Πε 20.»
Με ποιο μεταφορικό μέσο πήγαινε στο γραφείο; Κάθε λεπτομέρεια, ακόμα και η πιο φαινομενικά ασήμαντη, είναι διαφωτιστική. Με το αυτοκίνητο. Κατά καιρούς, έκανε ταξίδια για λογαριασμό του γραφείου. Λιόν. Μπορντό. Κυανή Ακτή. Γενεύη. Και η Ζακλίν Σουρό, το γένος Ντελάνκ, έμενε μόνη στο Νεϊγί; Την είχε πάρει μαζί του μερικές φορές στην Κυανή Ακτή. Κι όταν ήταν μόνη, με τι ασχολούνταν τον ελεύθερο χρόνο της; Μα στ’ αλήθεια δεν υπήρχε κανείς που θα μπορούσε να του δώσει μια πληροφορία για την εξαφάνιση της Ζακλίν, συζύγου Σουρό, το γένος Ντελάνκ, και να του παράσχει την παραμικρή ένδειξη; «Δεν ξέρω… Ας πούμε, κάτι που μπορεί να εκμυστηρεύτηκε σε κάποιον, μια μέρα που θα ’ταν στα κάτω της…» Όχι. Η Ζακλίν δεν ανοιγόταν σε κανέναν. Συχνά, πάντως, του κατηγορούσε τους φίλους του για έλλειψη φαντασίας. Ας πω εδώ ότι ήταν κατά δεκαπέντε χρόνια μικρότερη απ’ όλους.
Είχα φτάσει τώρα σε μια ερώτηση που μ᾽επνιγε από πριν, αλλά ήμουν υποχρεωμένος να του την κάνω:
«Πιστεύετε πως είχε εραστή;»
Ο τόνος της φωνής μου μου φάνηκε λίγο απότομος και λίγο χαζός. Αλλά τι να κάνω… Εκείνος έσμιξε τα φρύδια.
«Όχι»
Δίστασε, κοιτάζοντάς με στα μάτια, σαν να περίμενε να του δώσω κουράγιο, ή σαν να μην έβρισκε τα λόγια. Ένα βράδυ, ένας από τους παλιόφιλους της εμπορικής σχολής είχε έρθει να δειπνήσει εδώ με κάποιον Γκι ντε Βερ, έναν άνδρα μεγαλύτερης ηλικίας απ’ αυτούς. Ο Γκι ντε Βερ ασχολούνταν ένθερμα με τις απόκρυφες επιστήμες κι είχε προτείνει να τους φέρει κάποια βιβλία επί του θέματος. Η γυναίκα του είχε παραστεί σε πολλές συγκεντρώσεις, αλλά και σε διαλέξεις που έδινε τακτικά ο Γκι ντε Βερ. Ο ίδιος δεν είχε μπορέσει να τον συνοδεύσει, γιατί η δουλειά στο γραφείο είχε αυξηθεί πολύ. Η γυναίκα του, όμως, εκδήλωνε ενδιαφέρον γι’ αυτές τις συγκεντρώσεις και τις διαλέξεις, και του μιλούσε συχνά γι’ αυτές, χωρίς εκείνος να καταλαβαίνει περί τίνος επρόκειτο. Του ’χε δανείσει ένα απ’ τα βιβλία που της είχε συστήσει ο Γκι ντε Βερ, αυτό που της φαινόταν πιο ευκολοχώνευτο. Το βιβλίο είχε τίτλο Χαμένος Ορίζοντας. Είχε έρθει σε καμιά επαφή με τον Γκι ντε Βερ μετά την εξαφάνιση της γυναίκας του; Ναι· του είχε τηλεφωνήσει πολλές φορές, αλλά ο άλλος δεν ήξερε τίποτα. «Είστε σίγουρος γι’ αυτό;» Ο Σουρό σήκωσε τους ώμους και μου ’ριξε ένα κουρασμένο βλέμμα. Ο Γκι ντε Βερ ήταν όλο υπεκφυγές, κι ο Σουρό είχε καταλάβει ότι δε θα ’παιρνε καμία πληροφορία απ’ αυτόν. Το πραγματικό όνομα και η διεύθυνση αυτού του ανθρώπου…; Τη διεύθυνσή του δεν τη γνώριζε. Δεν ήταν στον κατάλογο.
Έψαχνα τι άλλες ερωτήσεις να του κάνω. Σιωπή ανάμεσά μας, αλλά αυτό δεν έδειχνε να τον ενοχλεί. Καθισμένοι δίπλα, δίπλα στον καναπέ, βρισκόμασταν στην αίθουσα αναμονής ενός γιατρού ή οδοντιάτρου. Τοίχοι άσπροι και γυμνοί. Ένα γυναικείο πορτρέτο κρεμασμένο πάνω από τον καναπέ. Παραλίγο να πάρω ένα περιοδικό από το τραπεζάκι. Με κυρίευσε μια αίσθηση κενού. Πρέπει να πω ότι, εκείνη τη στιγμή, συναισθανόμουν την απουσία της Ζακλίν Σουρό, το γένος Ντελάνκ, σε σημείο που να μου φαίνεται οριστική. Όμως δεν έπρεπε να είμαι εξαρχής απαισιόδοξος. Κι έπειτα, το καθιστικό δε θα έδινε την ίδια εντύπωση του κενού, ακόμα κι όταν αυτή η γυναίκα ήταν παρούσα; Εδώ έτρωγαν; Τότε, σίγουρα θα έτρωγαν πάνω στο τραπέζι του μπριτζ, που θα το άνοιγαν και θα το ’κλειναν μετά. Θέλησα να μάθω αν είχε φύγει μετά από μια ξαφνική παρόρμηση, αφήνοντας πράγματά της πίσω της. Όχι. Είχε πάρει τα ρούχα της και κάτι βιβλία που της είχε δανείσει ο Γκι ντε Βερ, και τα ’χε βάλει όλα μέσα σε μια γκρενά δερμάτινη βαλίτσα. Δεν είχε μείνει το παραμικρό ίχνος της. Ακόμα και οι φωτογραφίες της –κάτι λίγες φωτογραφίες από διακοπές- είχαν εξαφανιστεί. Το βράδυ, μόνος στο διαμέρισμα, αναρωτιόταν αν είχε ποτέ παντρευτεί αυτή τη Ζακλίν Ντελάνκ. Η μόνη απόδειξη ότι όλο αυτό δεν ήταν όνειρο, ήταν το οικογενειακό βιβλιάριο που τους είχε δοθεί μετά το γάμο τους. Οικογενειακό βιβλιάριο. Έλεγε και ξανάλεγε αυτές τις λέξεις, σαν να μην καταλάβαινε πια το νόημά τους.
Ήταν άσκοπο να επισκεφθώ τους άλλους χώρους του διαμερίσματος. Άδεια δωμάτια. Άδειες ντουλάπες. Και η σιωπή, μόλις που ταραζόταν απ’ το πέρασμα ενός αυτοκινήτου από τη Λεωφόρο Μπρετβίλ. Τα βράδια θα πρέπει να ήταν ατελείωτα.
«Πήρε το κλειδί μαζί της όταν έφυγε;»
Έγνεψε αρνητικά με το κεφάλι. Δεν είχε καν την ελπίδα ότι μια νύχτα θ’ άκουγε τον ήχο του κλειδιού στην κλειδαριά που θα σήμαινε το γυρισμό της. Άσε που πίστευε πως δε θα του ξανατηλεφωνούσε ποτέ.
«Πώς τη γνωρίσατε;»
Την είχαν προσλάβει στο γραφείο Ζανετατσί για ν’ αντικαταστήσει μια υπάλληλο. Θέση προσωρινής γραμματέως. Της είχε υπαγορεύσει κάτι επιστολές για τους πελάτες, κι έτσι γνωρίστηκαν. Συναντήθηκαν εκτός γραφείου. Του είχε πει ότι σπούδαζε στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών, όπου παρακολουθούσε μαθήματα δύο φορές την εβδομάδα, αλλά εκείνος δεν έμαθε ποτέ για ποια ακριβώς γλώσσα επρόκειτο. Ασιατικές γλώσσες, του έλεγε. Και μετά από δύο μήνες, ένα Σάββατο πρωί, παντρεύτηκαν στο δημαρχείο του Νεϊγί, με μάρτυρες δύο συναδέλφους τους απ’ το γραφείο. Κανείς άλλος δεν παραβρέθηκε σ’ αυτό που για κείνον δεν ήταν παρά μια τυπική διαδικασία. Πήγαν να γευματίσουν με τους μάρτυρες πολύ κοντά στο σπίτι του, στις παρυφές του Δάσους της Βουλόνης, σ’ ένα εστιατόριο όπου σύχναζαν πελάτες από το γειτονικό ιππευτήριο.
Με κοίταζε σαν να ντρεπόταν. Έδειχνε ότι πολύ θα ήθελε να μου δώσει περισσότερες εξηγήσεις γι’ αυτόν το γάμο. Του χαμογέλασα. Δεν είχα ανάγκη από εξηγήσεις. Έκανε μια προσπάθεια και, σαν να βουτούσε στα βαθιά:
«Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε δεσμούς… καταλαβαίνετε…»
Ασφαλώς και καταλάβαινα. Σ’ αυτή τη ζωή που καμιά φορά μάς φαίνεται σαν χερσότοπος χωρίς κατευθυντήριες πινακίδες, ανάμεσα σ’ όλες αυτές τις γραμμές φυγής και τους χαμένους ορίζοντες, πολύ θα θέλαμε να βρούμε σημεία αναφοράς, να καταστρώσουμε κάτι σαν κτηματολόγιο, για να μην έχουμε πια την εντύπωση ότι αρμενίζουμε ακυβέρνητοι. Οπότε, δημιουργούμε δεσμούς, προσπαθώντας να σταθεροποιήσουμε ριψοκίνδυνες γνωριμίες. Σώπαινα, με το βλέμμα καρφωμένο στη στοίβα των περιοδικών. Στο κέντρο του χαμηλού τραπεζιού, ένα μεγάλο κίτρινο σταχτοδοχείο που έγραφε: Cinzano· κι ένα χαρτόδετο βιβλίο με τίτλο Αντίο, Φοκολαρά. Ζανετατσί. Ζαν-Πιερ Σουρό. Cinzano. Ζακλίν Ντελάνκ. Δημαρχείο του Νεϊγί. Φοκολαρά. Άντε να βρεθεί ένα νόημα σ’ όλα αυτά…
«Έπειτα, ήταν πολύ γοητευτική γυναίκα… Την ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα…»
Με το που ξεστόμισε ψιθυριστά αυτή την εκμυστήρευση, φάνηκε σαν να το ’χε μετανιώσει. Τις τελευταίες μέρες πριν από την εξαφάνισή της, είχε δει τίποτα περίεργο στη συμπεριφορά της; Ε, ναι: τον κατηγορούσε όλο και πιο συχνά για θέματα της καθημερινότητάς τους. Δεν είναι αυτή η αληθινή ζωή, του έλεγε. Κι όταν τη ρωτούσε πώς ακριβώς είναι η ΑΛΗΘΙΝΗ ΖΩΗ, εκείνη σήκωνε τους ώμους και δεν απαντούσε, σαν να ’ξερε πως, ό,τι και να του ’λεγε, δε θα την καταλάβαινε. Μετά, ξανάβρισκε το χαμόγελο και την ευγένειά της, και σχεδόν ζητούσε συγγνώμη για την κακή της διάθεση. Έπαιρνε ένα καρτερικό ύφος και του ’λεγε ότι, κατά βάθος, όλα αυτά δεν είχαν και πολλή σημασία. Ίσως μια μέρα εκείνος καταλάβαινε τι είναι η ΑΛΗΘΙΝΗ ΖΩΗ.
«Στ’ αλήθεια δεν έχετε καμία φωτογραφία της;»
Ένα απόγευμα, περπατούσαν κατά μήκος του Σηκουάνα. Εκείνος υπολόγιζε να πάρει το μετρό στο Σατλέ για να πάει στο γραφείο του. Στη Λεωφόρο Ντι Παλέ, πέρασαν μπροστά από ένα αυτόματο φωτογραφείο. Εκείνη χρειαζόταν φωτογραφίες για να βγάλει καινούργιο διαβατήριο. Την περίμενε στο πεζοδρόμιο. Όταν εκείνη βγήκε απ’ το μηχάνημα, του έδωσε τις φωτογραφίες, λέγοντάς του ότι φοβόταν μην τις χάσει. Εκείνος επιστρέφοντας στο γραφείο του, τις έβαλε σ’ ένα φάκελο και ξέχασε να τις πάει στο Νεϊγί. Μετά την εξαφάνιση της γυναίκας του, θυμήθηκε ότι ο φάκελος ήταν πάντα εκεί, πάνω στο γραφείο του, ανάμεσα σε άλλα υπηρεσιακά έγγραφα.
«Περιμένετε μια στιγμή;»
Μ’ άφησε μόνο μου στον καναπέ. Είχε νυχτώσει. Κοίταξα το ρολόι μου και ξαφνιάστηκα όταν είδα ότι ήταν μόνο έξι παρά τέταρτο. Είχα την εντύπωση ότι ήμουν εκεί πολύ περισσότερη ώρα.
Δύο φωτογραφίες μέσα σ’ έναν γκρίζο φάκελό που, πάνω αριστερά, είχε τυπωμένο: «Μεσιτικό Γραφείο Ζανετατσί (Γαλλία), οδός Ντε λα Πε 20, Παρίσι, Πρώτο Διαμέρισμα». Μία φωτογραφία ανφάς και μία προφίλ, όπως ζητούσε πιο παλιά η αστυνομία για τους αλλοδαπούς. Κι όμως, τόσο το επίθετό της –Ντελάνκ– όσο και τ’ όνομά της –Ζακλίν– ήταν σαφώς γαλλικά. Δύο φωτογραφίες που τις κρατούσα μεταξύ αντίχειρα και δείκτη, και τις κοίταζα σιωπηλός. Μελαχρινή, ανοιχτόχρωμα μάτια κι ένα απ’ αυτά τα τόσο καθαρά προφίλ, που προσδίδουν γοητεία ακόμα και σε ανθρωπομετρικές φωτογραφίες. Κι αυτές οι δύο είχαν όλη τη μουντάδα και την ψυχρότητα των ανθρωπομετρικών φωτογραφιών.
«Μπορώ να τις κρατήσω λίγο καιρό;» τον ρώτησα.
«Βεβαίως»
Έβαλα το φάκελο σε μια τσέπη του σακακιού μου.
Είναι κάτι στιγμές που δεν πρέπει ν’ ακούς κανέναν. Εκείνος, ο Ζαν-Πιερ Σουρό, τι ακριβώς ήξερε για τη Ζακλίν Ντελάνκ; Όχι πολλά. Ούτε καν ένα χρόνο δεν είχαν ζήσει μαζί στο ισόγειο του Νεϊγί. Κάθονταν δίπλα δίπλα σ’ αυτόν τον καναπέ, έτρωγαν ο ένας απέναντι στον άλλον και, κάπου κάπου, με παλιούς συμμαθητές απ’ την εμπορική σχολή και το Λύκειο Ζαν Μπατίστ-Σε. Φτάνει αυτό για να μαντέψεις ό,τι περνά απ’ το νου ενός ανθρώπου; Εκείνη, συνέχιζε να βλέπει συγγενείς της; Κατέβαλα μια ύστατη προσπάθεια για να του υποβάλω αυτή την ερώτηση.
«Όχι. Δεν είχε πια συγγενείς.»
Σηκώθηκα. Μου ’ριξε ένα ανήσυχο βλέμμα. Εκείνος έμεινε καθισμένος στον καναπέ.
«Πρέπει να φύγω» του είπα. «Είναι αργά.»
Του χαμογελούσα, αλλά φαινόταν πράγματι έκπληκτος που ήθελα να τον αφήσω.
«Θα σας τηλεφωνήσω το συντομότερο» του είπα. «Ελπίζω να μπορέσω να σας έχω νέα σύντομα.»
Σηκώθηκε κι εκείνος, με τις ίδιες κινήσεις του υπνοβάτη με τις οποίες πριν από λίγο με είχε οδηγήσει στο καθιστικό. Μια τελευταία ερώτηση μου ΄ρθε στο νου:
«Είχε χρήματα πάνω της όταν έφυγε;».
«Όχι.»
«Κι όταν σας τηλεφωνούσε, μετά τη φυγή της, δε σας έδινε καμία πληροφορία για το πώς ζει;»
«Όχι.»
Βάδιζε προς την εξώπορτα με το άχαρο βήμα του. Άραγε ήταν σε θέση ν’ απαντήσει και σ’ άλλες ερωτήσεις μου; Άνοιξα την πόρτα. Εκείνος στεκόταν πίσω μου, άκαμπτος. Δεν ξέρω τι μ’ έπιασε, ποια έκρηξη πικρίας, και του είπα με επιθετικό ύφος:
«Δηλαδή…ελπίζατε να γεράσετε μαζί της;»
Το ’κανα για να τον ξυπνήσω από το λήθαργο και τη συντριβή του; Γούρλωσε τα μάτια και με κοίταξε με φόβο. Ήμουν στο κούφωμα της πόρτας. Τον πλησίασα κι έβαλα το χέρι μου στον ώμο του:
«Μη διστάσετε να μου τηλεφωνήσετε. Ό,τι ώρα να ’ναι».
Το πρόσωπό του χαλάρωσε. Βρήκε τη δύναμη να χαμογελάσει. Πριν κλείσει πίσω μου την πόρτα, με αποχαιρέτησε μ’ ένα νεύμα. Έμεινα για αρκετή ώρα στο πλατύσκαλο, ώσπου έσβησε το φως της σκάλας. Τον φανταζόμουν να κάθεται ολομόναχος στον καναπέ, στην ίδια θέση όπου καθόταν πριν. Με μια μηχανική κίνηση, έπαιρνε ένα περιοδικό απ’ αυτά που ήταν στοιβαγμένα πάνω στο τραπεζάκι.
Μοντιανό Πατρίκ, Στο café της χαμένης νιότης, Αθήνα, Πόλις, 2008, σ. 29-43, 44-47, 48-64.
Στο café της χαμένης ν...
Έξω είχε νυχτώσει. Το μυαλό μου δεν μπορούσε να ξεκολλήσει απ’ αυτόν τον άνδρα στο ισόγειό του, κάτω απ’ το ψυχρό φως της λάμπας. Θα τσιμπούσε κάτι πριν πέσει για ύπνο; Αναρωτιόμουν αν υπήρχε κουζίνα εκεί μέσα. Θα ’πρεπε να τον καλέσω σε δείπνο. Ίσως τότε, χωρίς να του κάνω ερωτήσεις, θα ξεστόμιζε μια λέξη, μια εξομολόγηση που θα μ’ έβαζε πιο γρήγορα στα χνάρια της Ζακλίν Ντελάνκ. Ο Μπλεμάν μού έλεγε και μου ξανάλεγε ότι έρχεται κάποια στιγμή για κάθε άτομο, ακόμα και το πιο ξεροκέφαλο, όπου «τα ξερνάει»: ήταν η συνηθισμένη του έκφραση. Εμείς πρέπει να περιμένουμε αυτή τη στιγμή με απέραντη υπομονή, προσπαθώντας, βεβαίως, να την προκαλέσουμε, αλλά σχεδόν ανεπαίσθητα ή, όπως έλεγε ο Μπλεμάν, «με μικρές σπόντες». Ο τύπος πρέπει να έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται απέναντι σ’ έναν εξομολογητή. Είναι δύσκολο. Είναι το επάγγελμα. Είχα φτάσει στην Πορτ Μαγιό κι ήθελα να περπατήσω λίγο ακόμα στο χλιαρό βράδυ. Δυστυχώς, όμως, τα καινούργια μου παπούτσια με χτυπούσαν στο κουντεπιέ. Έτσι, όταν έφτασα στη λεωφόρο, μπήκα στο πρώτο café και διάλεξα ένα τραπέζι κοντά στην τζαμαρία. Έλυσα τα παπούτσια μου κι έβγαλα το αριστερό, αυτό που με πονούσε περισσότερο. Όταν ήρθε ο σερβιτόρος, δεν μπόρεσα ν’ αντισταθώ στη στιγμιαία λήθη και τη στιγμιαία γλυκύτητα που θα μου χάριζε ένα πράσινο ιζαρά.
Έβγαλα απ’ την τσέπη μου το φάκελο και κοίταξα για πολλά ώρα τις δύο φωτογραφίες. Πού να ’ταν τώρα; Σε κάποιο café, όπως εγώ, καθισμένη ολομόναχη σ’ ένα τραπέζι; Το δίχως άλλο, την ιδέα μού την έδωσε μια φράση που είχε πει ο Σουρό πριν από λίγο: «Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε δεσμούς…». Γνωριμίες στο δρόμο, σ΄ένα σταθμό του μετρό σε ώρα αιχμής. Θα ’πρεπε και οι δύο ν’ αλυσοδεθούμε μ’ αυτή τη στιγμή. Ποιος δεσμός θ’ αντιστεκόταν σ’ αυτό το ρεύμα που σε παρασέρνει και σε κάνει ν’ αλλαξοδρομήσεις; Ένα ανώνυμο γραφείο όπου υπαγορεύουμε ένα γράμμα σε μια προσωρινή δακτυλογράφο, ένα ισόγειο διαμέρισμα στο Νεϊγί που οι λευκοί και άδειοι τοίχοι του φέρνουν στο νου αυτό που λέμε «διαμέρισμα μοντέλο» κι όπου δε θ’ αφήσει κανένα ίχνος απ’ το πέρασμά της… Δύο φωτογραφίες –μία ανφάς, μία προφίλ… Και μ’ αυτό περιμένουμε να δημιουργηθούν δεσμοί; Υπήρχε κάποιος που μπορούσε να με βοηθήσει στην έρευνά μου: ο Μπερνόλ. Δεν τον είχα ξαναδεί από τότε, με τον Μπλεμάν, εκτός από ένα απόγευμα πριν από τρία χρόνια. Πήγαινα να πάρω το μετρό, και διέσχιζα το προαύλιο της Παναγίας των Παρισίων. Ένας με παρουσιαστικό κλοσάρ βγήκε από το Οτέλ-Ντιέ, και διασταυρωθήκαμε. Φορούσε ένα αδιάβροχο με σκισμένα μανίκια, ένα παντελόνι μέχρι τους αστραγάλους, παλιά σανδάλια στα γυμνά του πόδια. Ήταν αξύριστος κι είχε αφήσει μακριά τα μαύρα του μαλλιά. Παρ’ όλα αυτά, τον αναγνώρισα. Ο Μπερνόλ. Τον πήρα από πίσω, με σκοπό να του μιλήσω. Αλλά εκείνος περπατούσε γρήγορα. Πέρασε την πύλη της Διεύθυνσης της Αστυνομίας. Κοντοστάθηκα. Δεν υπήρχε περίπτωση να τον προλάβω. Έτσι, αποφάσισα να τον περιμένω εκεί, στο πεζοδρόμιο. Στο κάτω κάτω, υπήρξαμε μαζί νέοι.
Βγήκε από την ίδια πόρτα μ’ ένα παλτό μπλε-μαρέν, ένα φανελένιο παντελόνι και μαύρα δετά παπούτσια. Δεν ήταν πια ο ίδιος άνθρωπος. Φάνηκε να ενοχλείται όταν τον πλησίασα. Ήταν φρεσκοξυρισμένος. Προχωρήσαμε κατά μήκος της όχθης χωρίς να μιλάμε. Λίγο πιο πέρα, μόλις καθίσαμε στο Soleil d’ Or, μου ανοίχτηκε. Τον χρησιμοποιούσαν ακόμα στις πληροφορίες, μπα, όχι πολλά πράγματα, μια δουλειά πληροφοριοδότη όπου έκανε τον κλοσάρ για να βλέπει και ν’ ακούει καλύτερα ό,τι συνέβαινε γύρω του: αραχτός έξω από πολυκατοικίες, σε παλιατζίδικα, στην Πιγκάλ, γύρω απ’ τους σταθμούς, ακόμα και στο Καρτιέ Λατέν. Είχε ένα θλιμμένο χαμόγελο. Έμενε σ’ ένα στούντιο, στο 16ο Διαμέρισμα. Μου ’δωσε τον αριθμό του τηλεφώνου του. Ούτε στιγμή δε μιλήσαμε για το παρελθόν. Είχε ακουμπήσει το σακ βουαγιάζ του στον καναπέ, δίπλα του. Θα τον εξέπληττε πολύ αν του έλεγα τι περιείχε: ένα παλιό αδιάβροχο, ένα πολύ κοντό παντελόνι, δύο σανδάλια.
Το ίδιο βράδυ που γύρισα από εκείνο το ραντεβού στο Νεϊγί, του τηλεφώνησα. Από τότε που ξανασυναντηθήκαμε, είχα προστρέξει μερικές φορές σ’ αυτόν για πληροφορίες που χρειαζόμουν. Του ζήτησα να μου βρει κάτι λεπτομέρειες που αφορούσαν την ονομαζόμενη Ζακλίν Ντελάνκ, σύζυγο Σουρό. Δεν είχα να του πω και πολλά πράγματα γι’ αυτό το πρόσωπο, παρά μόνο την ημερομηνία γεννήσεώς της και αυτήν του γάμου της με κάποιον Σουρό, Ζαν-Πιέρ, Λεωφόρος Μπρετβίλ, στο Νεϊγί, διευθυντικό στέλεχος στο μεσιτικό γραφείο Ζανετατσί. Κράτησε σημειώσεις. «Αυτό είν’ όλο;» Φαινόταν απογοητευμένος. «Να ψάξω για κοριούς στο στρώμα;» είπε με μια φωνή όλο περιφρόνηση. Στρώμα. Προσπάθησα να φανταστώ την κρεβατοκάμαρα των Σουρό στο Νεϊγί, αυτή την κάμαρα όπου θα ’πρεπε να ρίξω μια ματιά από επαγγελματική ευσυνειδησία. Μια κάμαρα άδεια για πάντα, ένα κρεβάτι όπου είχε μείνει μόνο το ΣΤΡΩΜΑ.
Τις επόμενες εβδομάδες, ο Σουρό μού τηλεφώνησε αρκετές φορές. Μιλούσε πάντα με μιαν άχρωμη φωνή, και πάντα στις επτά το βράδυ. Ίσως, την ώρα αυτή, μόνος στο ισόγειό του, είχε ανάγκη να μιλήσει σε κάποιον. Του έλεγα να κάνει υπομονή. Μου έδινε την εντύπωση ότι είχε χάσει τις ελπίδες του κι ότι, σιγά σιγά, θα συμφιλιωνόταν με την ιδέα ότι η γυναίκα του είχε εξαφανιστεί. Πήρα ένα γράμμα απ’ τον Μπερνόλ:
Αγαπητέ Κεσλέ,
Τίποτα στο στρώμα. Ούτε στο Σουρό ούτε στο Ντελάνκ.
Κοίτα, όμως, πώς τα φέρνει η τύχη: μια βαρετή στατιστική δουλειά που μου ανέθεσαν στα αρχεία των αστυνομικών Τμημάτων του 9ου και του 18ου Διαμερίσματος, μου επέτρεψε να σου βρω κάποιες πληροφορίες.
Δύο φορές έπεσα πάνω στο «Ντελάνκ, Ζακλίν, ετών 15». Την πρώτη, στα αρχεία του Τμήματος της συνοικίας Σεν-Ζορζ πριν από επτά χρόνια∙ τη δεύτερη, λίγους μήνες αργότερα, στο Τμήμα της Γκράντ-Καριέρ. Αιτιολογία: αλητεία ανηλίκου.
Ρώτησα τη Λεονί αν είχε τίποτα για τα ξενοδοχεία. Πριν από δύο χρόνια, η Ντελάνκ Ζακλίν έμεινε στο Ξενοδοχείο San Remo, οδός ντ’ Αρμαγιέ 8 (17ο) και στο Ξενοδοχείο Μétropole, οδός ντε λ’ Εκόλ 13 (17ο). Στα αρχεία της Σεν-Ζορζ και της Γκραντ-Καριέρ έγραφε ότι έμενε στις μητέρας της, Λεωφόρος Ράσελ 10 (18ο Διαμέρισμα).
Τώρα μένει στο ξενοδοχείο Savoie, οδός Σελ 8, στο 14ο Διαμέρισμα. Η μητέρα της απεβίωσε πριν από τέσσερα χρόνια. Στο πιστοποιητικό γεννήσεώς της στο Δημαρχείο του Φοντέν-αν-Σολον (Λουάρ-ε-Σερ), του οποίου σου στέλνω αντίγραφο, αναγράφεται ως αγνώστου πατρός. Η μητέρα της δούλευε ταξιθέτρια στο Moulin-Rouge κι είχε έναν φίλο, κάποιον Γκι Λαβίν, ο οποίος εργαζόταν στο Γκαράζ La Fontaine, οδός Λα Φοντέν 98 (16ο) και τη βοηθούσε οικονομικά. Η Ζακλίν Ντελάνκ δε φαίνεται να έχει κάποια σταθερή δουλειά.
Ιδού, αγαπητέ μου Κεσλέ, όλα όσα μπόρεσα να σου μαζέψω. Ελπίζω να σε ξαναδώ σύντομα, αλλά με την προϋπόθεση να μη φοράω τα ρούχα της δουλειάς μου. Ο Μπλεμάν θα γελούσε πολύ αν μ’ έβλεπε έτσι, μεταμφιεσμένο σε κλοσάρ. Εσύ, φαντάζομαι, λιγότερο. Κι εγώ, καθόλου.
Καλό κουράγιο,
ΜΠΕΡΝΟΛ
Δε μου έμενε παρά να τηλεφωνήσω στον Ζαν-Πιερ Σουρό και να του πω ότι το μυστήριο είχε λυθεί. Προσπαθώ να θυμηθώ ποια στιγμή ακριβώς αποφάσισα να μην κάνω τίποτα. Είχα σχηματίσει στο τηλέφωνο τα πρώτα ψηφία του αριθμού του, όταν το ’κλεισα απότομα. Πνιγόμουν στην ιδέα ότι θα χρειαζόταν να ξαναπάω στο ισόγειο του Νεϊγί απόγευμα, όπως την άλλη φορά, και να περιμένω μαζί του, κάτω απ’ το κόκκινο αμπαζούρ, να βραδιάσει. Άνοιξα έναν παλιό χάρτη τού Παρισιού που είναι πάντα πάνω στο γραφείο μου για να τον έχω πρόχειρο. Απ’ το πολύ να τον ανοίγω, τον έχω σκίσει λίγο στις άκρες, και κάθε φορά τού έβαζα σελοτέιπ, όπως μπαντάρουμε μια πληγή. Το Condé. Το Νεϊγί. Η περιοχή γύρω απ’ την Ετουάλ. Η Λεωφόρος Ρασέλ. Για πρώτη φορά στην επαγγελματική μου ζωή, ένιωθα την ανάγκη να κάνω τις έρευνές μου ανάποδα. Και πραγματικά, έκανα αντίστροφα τη διαδρομή που είχε ακολουθήσει η Ζακλίν Ντελάνκ. Όσο για τον Ζαν-Πιερ Σουρό, δε μετρούσε πια. Δεν υπήρξε παρά ένας κομπάρσος, και τον έβλεπα, μ’ έναν μαύρο χαρτοφύλακα στο χέρι, να τραβάει για το γραφείο Ζανετατσί και να χάνεται για πάντα. Κατά βάθος, το μόνο ενδιαφέρον πρόσωπο ήταν η Ζακλίν Ντελάνκ. Υπήρξαν πολλές Ζακλίν στη ζωή μου… Εκείνη θα ήταν η τελευταία. Πήρα το μέτρο, τη γραμμή Βορράς-Νότος, όπως τη λέγαμε, αυτήν που συνέδεε τη Λεωφόρο Ρασέλ με το Condé. Όσο περνούσαν οι σταθμοί, ανέτρεχα στο παρελθόν. Κατέβηκα Πιγκάλ. Κι εκεί, περπάτησα στη νησίδα της λεωφόρου με βήμα ανάλαφρο. Ένα ηλιόλουστο φθινοπωρινό απόγευμα, απόγευμα, απ’ αυτά που κάνεις σχέδια για το μέλλον και ξαναρχίζεις τη ζωή σου απ’ το μηδέν. Στο κάτω κάτω, σ’ αυτή τη γειτονιά είχε ξεκινήσει τη ζωή της και η Ζακλίν Ντελάνκ… Ήταν σαν να ’χα ραντεβού μαζί της. Στο ύψος της Πλατείας Μπλανς, η καρδιά μου χτυπούσε λίγο δυνατά, κι ένιωθα μια συγκίνηση και κάποιο δέος. Είχα να νιώσω έτσι πολύ καιρό. Συνέχισα να βαδίζω στη νησίδα με όλο και πιο γρήγορο βήμα. Θα μπορούσα να περπατώ με κλειστά μάτια σ’ αυτή την οικεία γειτονιά: το Moulin-Rouge, το Le Sanglier Bleu… Ποιος ξέρει; Θα ’χα διασταυρωθεί μ’ αυτή τη Ζακλίν Ντελάνκ πριν από πολύ καιρό, στο δεξί πεζοδρόμιο, όταν πήγαινε να βρει τη μητέρα της Moulin-Rouge, ή στο αριστερό, όταν σχολούσε από το Λύκειο Ζιλ-Φερί. Και ξαφνικά, έφτασα. Είχα ξεχάσει το σινεμά στη γωνία της λεωφόρου. Λεγόταν Mexico –και όχι τυχαία. Τ’ όνομά αυτό σε γέμιζε λαχτάρα να ταξιδέψεις, να φύγεις, να το σκάσεις… Είχα ξεχάσει επίσης τη σιωπή και τη γαλήνη τής Λεωφόρου Ρασέλ που οδηγεί στο νεκροταφείο, αλλά το νεκροταφείο δεν το σκεφτόμαστε, λέμε ότι ο δρόμος θα καταλήξει στην εξοχή, κι αν είμαστε και λίγο τυχεροί, σ’ έναν περίπατο στην ακροθαλασσιά.
Σταμάτησα στο 10 και, μετά από έναν στιγμιαίο δισταγμό, μπήκα στην πολυκατοικία. Πήγα να χτυπήσω το τζάμι της θυρωρού, αλλά κρατήθηκα. Τι θα ωφελούσε; Σε μια πινακιδούλα κολλημένη σ’ ένα από τα τζάμια της πόρτας ήταν γραμμένα με μαύρα γράμματα τα ονόματα των ενοίκων και ο όροφος καθενός. Έβγαλα απ’ τη μέσα τσέπη του σακακιού μου το σημειωματάριο και το στιλό διαρκείας μου, και σημείωσα τα ονόματα:
Βαν Μποστερό (Ιγκέτ)
Γκραβιέ (Αλίς)
Ενό (Ιβέτ)
Ζαζανί (Οντέτ)
Μανουρί (Αλμπίν)
Μαρίσκα
Ντερλόρ (Κριστίν)
Ντιξ (Ζιζέλ)
Ντιπουί (Μαρτ)Το επίθετο Ντελάνκ (Ζενεβιέβ) είχε διαγραφεί και αντικατασταθεί από το Βαν Μποστερό (Ιγκέτ). Μαμά και κόρη είχαν μείνει στον πέμπτο όροφο. Αλλά την ώρα που έκλεινα το σημειωματάριο, ήξερα ότι όλες αυτές οι πληροφορίες θα μου ήταν τελείως άχρηστες.
Έξω, στο πεζοδρόμιο, ένας άνδρας στεκόταν στο κατώφλι ενός καταστήματος υφασμάτων με την επιγραφή La Licorne. Όπως σήκωνα το κεφάλι προς τον πέμπτο όροφο, τον άκουσα να μου λέει με μια ψιλή φωνή:
«Ψάχνετε τίποτα, κύριε;».
Θα μπορούσα να του κάνω καμιά ερώτηση για τη Ζενεβιέβ και τη Ζακλίν Ντελάνκ, αλλά ήξερα ότι δε θα μου ’δινε παρά επιφανειακές λεπτομέρειες –«επιπόλαιες», όπως έλεγε ο Μπλεμάν-, χωρίς να μπει ποτέ στην ουσία. Σου έφτανε ν’ ακούσεις την ψιλή φωνή του και να προσέξεις το σκληρό του βλέμμα και το κεφάλι του που ήταν σαν του κουναβιού: όχι∙ τίποτα δεν μπορούσα να περιμένω απ’ αυτόν, εκτός από «πληροφορίες» που θα μου ’δινε κι ένας απλός καταδότης. Ή μπορεί και να μου ’λεγε ότι δε γνώριζε ούτε τη Ζενεβιέβ ούτε τη Ζακλίν Ντελάνκ. Μια ψυχρή οργή με κατέκλυσε μπροστά σ’ αυτόν τον τύπο με το πρόσωπο νυφίτσας. Ίσως, ξαφνικά, εκπροσωπούσε όλους εκείνους τους δήθεν μάρτυρες που είχα ρωτήσει σε όλες μου τις έρευνες και που ποτέ δεν είχαν καταλάβει τι είδαν – από βλακεία, από κακία ή από αδιαφορία. Έκανα ένα βαρύ βήμα και στήθηκα μπροστά του. Τον περνούσα καμιά εικοσαριά πόντους και ζύγιζα τα διπλά κιλά.
«Δηλαδή δεν έχουμε το δικαίωμα να κοιτάμε;»
Με κοίταξε με κάτι μάτια σκληρά και φοβισμένα. Θα ’θελα να τον κάνω να φοβηθεί ακόμα πιο πολύ.
Μετά, για να ηρεμήσω, κάθισα σ’ ένα παγκάκι τής νησίδας, στο ύψος της αρχής τής λεωφόρου, απέναντι από το σινεμά Mexico. Έβγαλα το αριστερό μου παπούτσι.
Ήλιος. Ήμουν βυθισμένος στις σκέψεις μου. Η Ζακλίν Ντελάνκ μπορούσε να υπολογίζει στην εχεμύθειά μου: ο Σουρό δε θα μάθαινε ποτέ τίποτα για το Ξενοδοχείο Savoie, για το Condé, για το Γκαράζ La Fontaine και γι’ αυτόν τον Ρολάν που δεν πρέπει να ήταν άλλος από εκείνον τον μελαχρινό με το καστόρινο σακάκι που έγραφε το τετράδιο. «Λουκί. Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου, ώρα 23. Λουκί, 28 Απριλίου, ώρα 14. Η Λουκί με τον μελαχρινό με το καστόρινο σακάκι.» Στις σελίδες εκείνου του τετραδίου, κάθε φορά που εμφανιζόταν τ’ όνομά της, το υπογράμμιζα με μπλε μολύβι και αντέγραφα σ’ ένα χαρτί όλες τις εγγραφές που την αφορούσαν. Με την ημερομηνία τους. Και με την ώρα τους. Εκείνη, όμως, δεν είχε κανένα λόγο ν’ ανησυχεί. Δε θα ξαναπήγαινα στο Condé. Στ’ αλήθεια υπήρξα τυχερός, τις δυο-τρεις φορές που την περίμενα σ’ ένα τραπέζι του café, που εκείνη τη μέρα δεν είχε έρθει. Θα μ’ ενοχλούσε ότι την κατασκόπευα εν αγνοία της, ναι, θα ντρεπόμουν για το ρόλο μου. Με ποιο δικαίωμα μπαίνουμε σαν διαρρήκτες στη ζωή των ανθρώπων, με ποιο θράσος βυθομετρούμε τα νεφρά και την καρδιά τους –και τους ζητάμε και λογαριασμό; Με ποια ιδιότητα; Είχα βγάλει την κάλτσα μου κι έτριβα το κουντεπιέ μου. Ο πόνος υποχωρούσε. Βράδιασε. Πιο παλιά, φαντάζομαι, ήταν η ώρα που Ζενεβιέβ Ντελάνκ πήγαινε να πιάσει δουλειά στο Moulin-Rouge. Η κόρη της έμενε μόνη, στον πέμπτο όροφο. Ένα βράδυ –θα ’ταν γύρω στα δεκατρία, δεκατέσσερα-, περίμενε να φύγει η μητέρα της, κι ύστερα βγήκε από την πολυκατοικία φροντίζοντας να μην τραβήξει την προσοχή του θυρωρού. Όταν βρέθηκε έξω, δεν πήγε πιο μακριά από τη γωνία. Τον πρώτο καιρό, αρκούνταν στην προβολή των δέκα στο σινεμά Mexico. Μετά, η επιστροφή στην πολυκατοικία, το ανέβασμα της σκάλας χωρίς ν’ ανάψει το φως, η πόρτα που κλείνει όσο γίνεται πιο αθόρυβα. Μια νύχτα, βγαίνοντας από το σινεμά, προχώρησε λίγο πιο πέρα, μέχρι την Πλατεία Μπλανς. Και κάθε νύχτα, όλο και πιο μακριά. Αλητεία ανηλίκου, όπως ήταν γραμμένο στα αρχεία των Τμημάτων της Σεν-Ζορζ και της Γκραντ-Καριέρ, κι αυτές οι δύο τελευταίες λέξεις μού θύμιζαν ένα λιβάδι φεγγαρόφωτο, μετά τη Γέφυρα Κολενκούρ, πίσω απ’ το νεκροταφείο – ένα λιβάδι όπου, επιτέλους, εισπνέεις καθαρό αέρα. Η μητέρα της είχε έρθει να την πάρει από το Τμήμα. Από κει και πέρα, είχε πάρει τη φόρα της, και κανείς δεν μπορούσε να τη σταματήσει. Νυχτερινή αλητεία στα δυτικά, αν έκρινα από μερικές ενδείξεις που είχε συγκεντρώσει ο Μπερνόλ. Στην αρχή, η περιοχή της Ετουάλ και, ακόμα πιο δυτικά, Νεϊγί και Δάσος της Βουλόνης. Μα γιατί, τότε, παντρεύτηκε τον Σουρό; Και πάλι φυγή∙ αυτή τη φορά, όμως, προς την Αριστερή Όχθη, θαρρείς και η διάσχιση του ποταμού την προστάτευε από έναν επερχόμενο κίνδυνο. Μα ο ίδιος ο γάμος δεν ήταν κι αυτός μια προστασία; Αν είχε την υπομονή να μείνει στο Νεϊγί, κανείς με τον καιρό δε θα θυμόταν ότι πίσω από μια κυρία Ζαν-Πιερ Σουρό κρυβόταν μια Ζακλίν Ντελάνκ που τ’ όνομά της εμφανιζόταν στα αρχεία δύο φορές.
Μα την αλήθεια, ήμουν ακόμα αιχμάλωτος των παλιών μου επαγγελματικών αντανακλαστικών, αυτών που έκαναν τους συνεργάτες μου να λένε ότι συνέχιζα τις έρευνές μου και στον ύπνο μου. Ο Μπλεμάν με παρομοίαζε μ’ εκείνον τον κακοποιό, αμέσως μετά τον πόλεμο, που τον έλεγαν «Ο άνθρωπος που καπνίζει στον ύπνο του». Είχε μόνιμα στην άκρη του κομοδίνου του ένα σταχτοδοχείο, πάνω στο οποίο υπήρχε ένα αναμμένο τσιγάρο. Τον έπαιρνε αμέσως ο ύπνος, και σε κάθε του σύντομο ξύπνημα, άπλωνε το χέρι προς το σταχτοδοχείο και τραβούσε μια ρουφηξιά. Και μόλις τελείωνε αυτό το τσιγάρο, άναβε άλλο ένα με μια κίνηση υπνοβάτη. Το πρωί, όμως, δε θυμόταν τίποτα κι ήταν πεπεισμένος ότι είχε κοιμηθεί πολύ βαθιά. Κι εγώ τώρα καθισμένος στο παγκάκι, τώρα που νύχτωνε, είχα την εντύπωση ότι ήμουν μέσα σ’ ένα όνειρο όπου συνέχιζα ν’ ακολουθώ τα ίχνη της Ζακλίν Ντελάνκ.
Ή, μάλλον, ένιωθα την παρουσία της σ’ εκείνη τη λεωφόρο που τα φώτα της έλαμπαν σαν σινιάλα, χωρίς να μπορώ καλά καλά να τα αποκωδικοποιήσω και, κατά βάθος, χωρίς να ξέρω από ποιες χρονιές μού αποστέλλονταν. Κι αυτά τα φώτα μού φαίνονταν ακόμα πιο έντονα, επειδή η νησίδα ήταν μισοσκότεινη. Ταυτόχρονα έντονα και μακρινά.
Είχα ξαναφορέσει την κάλτσα μου, είχα ξαναβάλει το αριστερό μου παπούτσι κι είχα αφήσει το παγκάκι όπου θα μπορούσα κάλλιστα να περάσω όλη τη νύχτα. Και βάδιζα κατά μήκος της νησίδας όπως εκείνη, στα δεκαπέντε της, πριν την πιάσουν. Πού και ποια στιγμή είχε τραβήξει πάνω της την προσοχή;
Ο Ζαν-Πιερ Σουρό, κάποτε θα κουραζόταν. Θα του απαντούσα μερικές φορές ακόμα στο τηλέφωνο, δίνοντάς του ακαθόριστες ενδείξεις – όλες ψεύτικες, εννοείται. Είν’ εύκολο ν’ αποπροσανατολίσεις κάποιον στο Παρίσι που είναι αχανές. Όταν θα καταλάβαινα ότι τον είχα βάλει σε λάθος δρόμο, θα σταματούσα ν’ απαντώ στα τηλεφωνήματά του. Η Ζακλίν μπορούσε να βασίζεται πάνω μου. Θα της άφηνα το χρόνο να γίνει οριστικά απρόσιτη.
Αυτή την ίδια στιγμή, κάπου, σε κάποιο άλλο σημείο της πόλης, θα περπατούσε κι εκείνη. Ή μπορεί να ’ταν καθισμένη σε κάποιο τραπέζι, στο Condé. Όμως δεν είχε να φοβηθεί τίποτα. Δε θα πήγαινα στο ραντεβού.
Μοντιανό Πατρίκ, Στο café της χαμένης νιότης, Αθήνα, Πόλις, 2008.
Μετάβαση στο σημείο: Μυστήρια στη Μονμάρτη