Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση >

Ό,τι αφορά τις γλώσσες ή τη γλώσσα που μιλάμε καθημερινά, μας απασχολεί όλους μας και όλοι έχουμε άποψη, χωρίς να είμαστε ειδικοί. H άσκηση όμως γλωσσικής πολιτικής είναι ένα ζήτημα πολύπλοκο, που δεν μπορεί να αναλυθεί στον λίγο χώρο που διαθέτουμε εδώ. Θα περιοριστούμε σε μια σύντομη περιγραφή του φαινομένου, όπως έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη.

Σε γενικές γραμμές η γλωσσική πολιτική αναφέρεται, περιγράφει και προωθεί τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι γλώσσες μάς εξυπηρετούν, ώστε να υπάρχουμε και να δρoύμε μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Και αναφέρομαι εσκεμμένα σε γλώσσες και όχι σε γλώσσα, γιατί η γνώση και η χρήση πολλών γλωσσών χαρακτηρίζει σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Ελλάδα, για παράδειγμα, είναι χώρα με μία επίσημη εθνική γλώσσα, την ελληνική, παρόλο που στην επικράτειά της ομιλούνται και άλλες γλώσσες (βλ 4.1, 5.11). Η επιλογή της διδασκαλίας μίας ή περισσοτέρων της μίας γλωσσών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί άσκηση γλωσσικής πολιτικής. Επίσης, άσκηση γλωσσικής πολιτικής αποτέλεσε στο παρελθόν η επιβολή της διδασκαλίας και της χρήσης της καθαρεύουσας έναντι της δημοτικής στα σχολεία (βλ. 4.1, 4.2).

Η Ισπανία, αντίθετα, στο σύνταγμά της αναγνωρίζει την ισπανική ως επίσημη γλώσσα της χώρας, ενώ σε περιφερειακό επίπεδο αναγνωρίζει άλλες τρεις γλώσσες. Έτσι το επίσημο γλωσσικό καθεστώς της Καταλονίας, της Βαλένθιας ^[1], και των Βαλεαρίδων Νήσων είναι δίγλωσσο (καταλανική-ισπανική). Στη χώρα των Βάσκων και στη Ναβάρα η βασκική γλώσσα αναγνωρίζεται επίσημα δίπλα στην ισπανική, ενώ στη Γαλικία αναγνωρίζονται επίσημα τόσο η γαλικιανή όσο και η ισπανική.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα πρότυπο οικονομικής ολοκλήρωσης με τα δεκαπέντε κράτη-μέλη της και άλλες επτά υποψήφιες χώρες που αναμένουν να ενταχθούν σε αυτήν. Στην Ένωση με τη σημερινή της μορφή ομιλούνται πάνω από σαράντα γλώσσες, χωρίς να υπολογίζουμε τις γλώσσες των μεταναστών (αραβική, τουρκική, πακιστανική, κλπ.· βλ. 2.6, 2.7) και τις γλώσσες των υποψήφιων για ένταξη χωρών.

Η βαθμιαία κατάργηση των συνόρων, η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, ατόμων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, η δημιουργία ενιαίας αγοράς και ενιαίου νομίσματος επηρεάζουν το γλωσσικό ευρωμωσαϊκό. Η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών καθιστά αναγκαία την άρση των γλωσσικών εμποδίων. Δυστυχώς η αρχή της ελάχιστης προσπάθειας (la loi du moindre effort)οδηγεί πιο γρήγορα και πιο εύκολα στη δημιουργία μιας ενιαίας κοινής γλώσσας (lingua franca) για την επικοινωνία των πολιτών, και όχι στη διατήρηση και τον σεβασμό της πολυγλωσσίας. Έτσι, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε σε όλες τις χώρες σημαντική αύξηση της χρήσης και της διδασκαλίας της αγγλικής γλώσσας.

Η προοπτική της πολύγλωσσης Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ανάγκη προώθησης των λιγότερο διαδεδομένων και λιγότερο διδασκόμενων γλωσσών (οι οποίες καλούνται, άλλωστε, ασθενείς γλώσσες) οδήγησαν την Ένωση στη λήψη ειδικών μέτρων για την εξάπλωση της διδασκαλίας και εκμάθησής τους. Έτσι, στη δράση Linguaτου εκπαιδευτικού προγράμματος "Σωκράτης" δίνεται ιδιαίτερη προτεραιότητα στις ασθενείς γλώσσες, ενώ συγχρόνως τονίζεται η ανάγκη ικανοποιητικής γνώσης τουλάχιστον τριών ευρωπαϊκών γλωσσών. Συγχρόνως προωθούνται καινοτόμοι στρατηγικές.

Η δράση Lingua λοιπόν αποτελεί έκφραση της κοινοτικής γλωσσικής πολιτικής. Εκτός όμως από αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την πολυγλωσσία μέσα από τις υπηρεσίες μετάφρασης και διερμηνείας. Οι μηχανισμοί που διαθέτει είναι σε θέση να παράγουν τα επίσημα κείμενα των ευρωπαϊκών οργάνων στις έντεκα επίσημες γλώσσες, εξασφαλίζοντας έτσι την άμεση πρόσβαση του ευρωπαίου πολίτη στις πηγές πληροφόρησης. Σημαντική, εξάλλου, είναι και η ανάπτυξη του Τμήματος Ορολογίας της μεταφραστικής υπηρεσίας της Επιτροπής και η συγκρότηση του Eurodicautom, που είναι μια πολύγλωσση βάση δεδομένων με ορολογικά δεδομένα.

Άλλες μορφές άσκησης της ευρωπαϊκής γλωσσικής πολιτικής είναι τα προγράμματα MLIS και ARIANE. Το πρόγραμμα MLIS (πολύγλωσση κοινωνία των πληροφοριών) προωθεί τη δημιουργία πολύγλωσσων ηλεκτρονικών επιστημονικών λεξικών σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων και των μειονοτικών. Το πρόγραμμα MLIS στα πλαίσια του σεβασμού της πολυγλωσσίας ενθαρρύνει επίσης τη συνεργασία για την οργάνωση δικτύων βάσεων γλωσσικών δεδομένων, καθώς και τη χρήση των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας για τη μετάφραση στον βιομηχανικό τομέα.

Πολλές όμως ευρωπαϊκές γλώσσες παρουσιάζουν σημαντικές ελλείψεις στον τομέα της ειδικευμένης ορολογίας. Και αυτό γιατί οι γλώσσες αυτές δεν χρησιμοποιούνται στην επιστημονική έρευνα, καθότι οι επιμέρους τομείς (ηλεκτρονική, γεωλογία, χημεία, βιολογία κλπ.) έχουν υιοθετήσει την αγγλική ως γλώσσα ανταλλαγής ιδεών και συγγραφής επιστημονικών εγχειριδίων. Η παγκοσμιοποίηση δρα στην περίπτωση αυτή εις βάρος των ασθενών γλωσσών. Μόνο οι ισχυρότερες γλώσσες, όπως η γαλλική και η γερμανική, μπορούν να αντισταθούν στη σαρωτική δύναμη της αγγλικής.

Το πρόγραμμα ARIANE προωθεί τη μετάφραση λογοτεχνικών και θεατρικών έργων σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες.

Για την ενίσχυση των ασθενών γλωσσών δεν αρκεί όμως η λήψη μέτρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χρειάζεται να αναπτυχθεί, παράλληλα, συγκροτημένη εθνική (ή περιφερειακή, ανάλογα με την περίπτωση) γλωσσική πολιτική. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να τονιστεί η παρουσία των ασθενών γλωσσών από τα ίδια τα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα κράτη αυτά μπορούν να επωφεληθούν από τις δυνατότητες ανταλλαγής εμπειριών και τεχνογνωσίας που προσφέρουν τα ευρωπαϊκά προγράμματα και να παρουσιάσουν από κοινού προτάσεις για τη διαφύλαξη της γλωσσικής πολυμορφίας.

Ορισμένες ασθενείς γλώσσες έχουν ήδη εξασφαλίσει έντονη παρουσία στον γλωσσικό ευρωπαϊκό μωσαϊκό χάρτη σε μια ιδιαίτερα βολονταριστική γλωσσική πολιτική. Έτσι η καταλανική, η γαλικιανή, η βασκική και η ουαλική γλώσσα εκμοντερνίζονται χάρη στο δυναμικό και συντονισμένο έργο επιστημονικών και διοικητικών κέντρων γλωσσικής πολιτικής. Τα επιστημονικά γλωσσάρια της καταλανικής σε ηλεκτρονική και μη ηλεκτρονική μορφή, με μετάφραση των όρων στην αγγλική, γαλλική και ισπανική, αποτελούν δείγμα της βούλησης των Καταλανών να διατηρήσουν τη γλώσσα τους τουλάχιστον στο επίπεδο της ισπανικής.

Η γλωσσική πολιτική για την ελληνική γλώσσα στο εσωτερικό της χώρας αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει πολλά να διδαχθεί από την άσκηση γλωσσικής πολιτικής στην Καταλονία ή τη χώρα των Βάσκων. Ας μην ξεχνάμε κιόλας ότι η ελληνική βρίσκεται σε μειονεκτικότερη θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες ασθενείς γλώσσες εξαιτίας του διαφορετικού αλφάβητου. Η παρουσία της στις σελίδες web της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ελλιπής και παρουσιάζει προβλήματα. Είναι λοιπόν σημαντικό να δοθεί περισσότερο βάρος στην προώθηση της ελληνικής στα πολυμέσα και στις νέες τεχνολογίες.

* Η συγγραφέας εργάζεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το κείμενο αυτό εκφράζει τις προσωπικές της απόψεις και δεν αποτελεί επίσημη τοποθέτηση της Επιτροπής αυτής.

^[1] Στην αυτόνομη περιφέρεια της Βαλένθια η καταλανική ονομάζεται βαλενθιανή.