α. Παρουσίαση

Στα βιβλία του Λυκείου "Έκφραση - Έκθεση" οι περισσότερες ασκήσεις είναι ατομικές·περιλαμβάνονται όμως και αρκετές ομαδικές, που για την πραγματοποίηση τους απαιτείται μια γενική αλλαγή της διδακτικής αντίληψης. Ο μαθητής παρακινείται να εγκαταλείψει το ρόλο του παθητικού δέκτη και να συμμετάσχει δυναμικά και δημιουργικά στις διαδικασίες της ομάδας, ενώ ο καθηγητής πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα, για να προσαρμοστεί στο διαφορετικό κλίμα που θα επικρατήσει στην τάξη κατά τη διεξαγωγή αυτού του είδους των ασκήσεων.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• Να μάθουν οι μαθητές να συνεργάζονται αρμονικά για έναν κοινό σκοπό, συμβάλλοντας ο καθένας χωριστά, ανάλογα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, την προσωπικότητά του στην κοινή υπόθεση, τη διεκπεραίωση δηλαδή μιας συγκεκριμένης εργασίας.
• Να εκτιμήσουν οι μαθητές μέσα από την ομαδική εργασία: τη σημασία της αλληλοαναγνώρισης και της αλληλοβοήθειας, που προϋποθέτουν την επικράτηση στην ομάδα δημοκρατικού κλίματος· την εξάλειψη των ανταγωνισμών και τη δραστηριοποίηση όλων των μελών για την επίτευξη των σκοπών της ομάδας.

Περιεχόμενο - Διδακτικό υλικό

Το βιβλίο της Α΄ Λυκείου είναι διάστικτο από ομαδικές εργασίες. Στη συγκεκριμένη διδακτική πρόταση γίνεται μια επιλογή από τις ποικίλες ομαδικές ασκήσεις που περιέχονται στο βιβλίο. Για παράδειγμα:

• Η οργάνωση από ομάδες μαθητών ενός καλλιτεχνικού τριημέρου (σ.79-94).
• Η οργάνωση μιας συζήτησης "στρογγυλής τραπέζης" (σ.153-154).
• Η οργάνωση πολιτιστικής εκδήλωσης με θέμα: "Εφηβική ηλικία" (σ.162).
• Η ανίχνευση της οπτικής γωνίας του φωτογράφου σε μια φωτογραφία, η περιγραφή και ο σχολιασμός της φωτογραφίας από την οπτική γωνία των μαθητών (σ.209-214 και 243).
• Η επιλογή ενός θεατρικού έργου από τα Κ.Ν.Λ. με σκοπό την περιγραφή και το σχεδιασμό των κοστουμιών ή του σκηνικού μιας συγκεκριμένης θεατρικής πράξης (σ.225).
• Η διαπλοκή περιγραφής (προσώπου, χώρου, αντικειμένου, κατάστασης) με αφήγηση ή η παραγωγή αφηγήματος (σ.304).
• Η παραγωγή γέλιου με: τη γραφή μιας κωμικής ιστορίας, το σχεδιασμό μιας γελοιογραφίας, τον αυτοσχεδιασμό μιας κωμικής σκηνής (σ.319).

Το θέμα της ομαδικής εργασίας συνδέεται κάθε φορά οργανικά με το θέμα του κεφαλαίου και της ευρύτερης ενότητας στην οποία εντάσσεται η ομαδική εργασία. Για παράδειγμα, η οργάνωση του καλλιτεχνικού τριημέρου εντάσσεται στο κεφάλαιο "Παραγωγή κειμένων" της πρώτης ενότητας του βιβλίου, "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες", αφού στόχος της ομαδικής εργασίας είναι να παραγάγουν οι μαθητές μια ποικιλία κειμένων (π.χ. μια ανακοίνωση, ένα διαφημιστικό φυλλάδιο, μια αίτηση στο Υπουργείο, μια επιστολή, μια πρόσκληση, ένα πρακτικό κτλ. βλ. σ.94), ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας και το στόχο τους. Η οργάνωση συζήτησης "στρογγυλής τραπέζης" εντάσσεται στο κεφάλαιο "Θέματα για συζήτηση και έκφραση - έκθεση σχετικά με το διάλογο" της δεύτερης ενότητας του βιβλίου, "Ο Λόγος" και, επομένως, συνδέεται διαλεκτικά με το θέμα και του κεφαλαίου και της ευρύτερης ενότητας στην οποία περιλαμβάνεται η ομαδική εργασία κ.ο.κ.

Διδακτική μεθοδολογία

Για την επιτυχημένη διεξαγωγή μιας ομαδικής εργασίας ο καθηγητής οργανώνει τις ομάδες, λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές διαφορές, το διαφορετικό γνωστικό και κοινωνικό επίπεδο των μαθητών, τα διαφορετικά ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους, τη διαφορετική τους ψυχοσύνθεση.

Για παράδειγμα, στην ομαδική εργασία που ζητεί από τους μαθητές να επιλέξουν ένα θεατρικό έργο από τα Κ.Ν.Λ. (και εδώ επισημαίνουμε την ανάγκη αξιοποίησης των Κ.Ν.Λ. στο μάθημα της γλωσσικής διδασκαλίας) ή κάποιο άλλο, με σκοπό να περιγράψουν και να σχεδιάσουν τα κοστούμια ορισμένων προσώπων ή το σκηνικό μιας συγκεκριμένης πράξης του έργου, ο καθηγητής θα αναθέσει στους μαθητές που έχουν καλλιτεχνικές ικανότητες το σχεδιασμό κοστουμιών ή του σκηνικού, στους μαθητές που ενδιαφέρονται για την ιστορική έρευνα να μελετήσουν την εποχή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα του έργου και σε κάποιους άλλους, που χειρίζονται με άνεση το λόγο, να περιγράψουν τα πρόσωπα του έργου.

Ο ίδιος ο καθηγητής, χωρίς να παίζει τον "πρωταγωνιστικό ρόλο" κατά τη διεξαγωγή της ομαδικής εργασίας, κρατάει τον έλεγχο της τάξης και παρεμβαίνει διακριτικά και εποικοδομητικά, όταν και όπου χρειάζεται.

Επειδή υπάρχουν μαθητές που έχουν μάθει να εργάζονται μόνο σε ατομικό επίπεδο και δεν έχουν συνηθίσει στην ομαδική εργασία και συνεργασία, ο καθηγητής πρέπει να φροντίσει να συνηθίσουν οι μαθητές σ' αυτόν τον τρόπο εργασίας που απαιτεί: χαμηλόφωνη συζήτηση, γρήγορη τακτοποίηση, σεβασμό στην εργασία των άλλων, υπευθυνότητα στη συμπεριφορά. Και θα το επιτύχει αυτό, αν δημιουργήσει πραγματικές ομάδες με στενούς δεσμούς μεταξύ των μαθητών, δίνοντάς τους ευκαιρίες για κοινές δραστηριότητες και δυνατότητα να συμβάλει ο καθένας με τις δικές του ικανότητες στην επίτευξη των κοινών στόχων της ομάδας. Εξάλλου, για να αποθαρρυνθούν οι μαθητές που με πρόσχημα την εργασία της ομάδας ολιγωρούν, ο καθηγητής μπορεί να ζητήσει από κάθε μέλος της ομάδας μικρές εισηγήσεις σε επιμέρους θέματα της όλης εργασίας, ανάλογα -όπως αναφέρθηκε- με τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Σημασία έχει σε κάθε ομάδα να μάθουν να συνυπάρχουν και να συνεργάζονται και οι "αδύνατοι" ή συνεσταλμένοι μαθητές με τους πιο "προικισμένους" και με αυτοπεποίθηση μαθητές.

Επειδή οι ασκήσεις αυτές είναι χρονοβόρες, ο καθηγητής είναι σκόπιμο να επιλέξει εγκαίρως τις ομαδικές εργασίες που θα πραγματοποιήσουν οι μαθητές εντός ή και εκτός της τάξης, λαμβάνοντας υπόψη το χρόνο που απαιτείται για τη διεξαγωγή τους, τις συνθήκες της τάξης και φυσικά τις ανάγκες του μαθήματος.

γ. Υποστηρικτικό υλικό για το διδάσκοντα

Βιβλιογραφία

1. Αυδή, Α., "Τύποι ασκήσεων στα βιβλία "Έκφραση - Έκθεση" του Λυκείου", Β΄ συνέδριο για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1997.
2. Καψάλης, Α., Παιδαγωγική Ψυχολογία, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1998³.
3. Λόππα, Ε., "Ομαδοσυνεργατικές και εξατομικευμένες μορφές ασκήσεων στα βιβλία "Έκφραση - Έκθεση" του Λυκείου". Εισήγηση στο σεμινάριο για τους σχολικούς συμβούλους (Αθήνα 3-2-1999). Υπό δημοσίευση.
4. Ματσαγγούρας, Η., Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, εκδ. Γρηγόρη, 1997.
5. Τσολάκης, Χ., Αδαλόγλου, Κ., Αυδή, Α., Λόππα, Ε., Τάνης, Δ., "Η διδασκαλία του βιβλίου "Έκφραση - Έκθεση", τεύχ. Α΄ και Β΄", περιοδ. "Φιλόλογος", τεύχ.59, άνοιξη 1990.
6. Φλουρής, Γ., Η αρχιτεκτονική της διδασκαλίας και η διαδικασία της μάθησης, Αθήνα 1986.
7. Ηopf, D., ιαφοροποίηση της σχολικής εργασίας. Παραδοσιακοί και σύγχρονοι τρόποι οργάνωσης της διδασκαλίας, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1982.
8. Meyer, E., μαδική διδασκαλία. Θεμελίωση και παραδείγματα, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1987.