1. ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Αντώνιος Ξανθινάκης, Λεξικό Ερμηνευτικό και Ετυμολογικό του Δυτικοκρητικού Γλωσσικού Ιδιώματος, συνώνυμα-αντίθετα-επεξηγηματικά παραδείγματα ιδιωματικού λόγου. Πρόλογος - Επιμέλεια: Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Πενεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Ιδρυτική δωρεά Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής), Ηράκλειο, 2000. Οι Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης είναι τμήμα του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Σειρά: Συμβολές στις Επιστήμες του ανθρώπου / Λεξικά, Διευθυντής σειράς: Γ. Μ. Σηφάκης.

Η παρούσα έκδοση έρχεται ως συνέχεια και συμπλήρωμα προηγούμενης μελέτης του ιδίου με τίτλο «Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Δυτικής Κρήτης» Λεξιλόγιο με ερμηνευτικά και ετυμολογικά σχόλια, Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων, Χανιά, Μάϊος 1996. Στοιχειοθετήθηκε από την Παρασκευή Βλάχου στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Τα δοκίμια διόρθωσε η Τασούλα Μαρκομιχελάκη. Τυπώθηκε σε χαρτί ΒΕΛΒΕΤ STORA TERRAPRINT Ματ των 100 γραμμαρίων από την Τυποκρέτα Καζαντζάκης ΑΒΕ και Β1, βιβλιοδετήθηκε σε 1000 αντίτυπα τον Οκτώβριο του 2000. Τα εξώφυλλο σχεδίασε η Βάσω Αβραμοπούλου.

2. ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ

Το Λεξικό έχει 590 σελίδες. Η σελιδαρίθμηση γίνεται με αραβικούς αριθμούς. Ξεκινά με δύο εντελώς λευκές σελίδες, ακολουθούν δύο σελίδες όπου στη μία αναφέρεται μόνο ο τίτλος και στην άλλη μόνο ο εκδοτικός οίκος. Οι επόμενες σελίδες περιέχουν πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία και πληροφορίες που αφορούν τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Μετά από μια αφιερωματική σελίδα και μια εντελώς λευκή ακολουθεί η σελίδα των περιεχομένων και μια ακόμη λευκή.

Στις σελίδες 11-13 υπάρχει ο Πρόλογος του Επιμελητή, όπου παρατίθενται πληροφορίες για την κρητική διάλεκτο, τις σχετικές μ' αυτήν λεξικογραφικές εργασίες των Γ. Πάγκαλου, Ε. Πιτυκάκη, Ι. Κονδυλάκη και τονίζεται η σημασία, η σπουδαιότητα και η αξία του συγκεκριμένου Λεξικού, όχι μόνο για τον κάθε ερευνητή, λογοτέχνη αλλά και για τον κάθε απλό πολίτη κρητικό ή μη και εκφράζονται συγχαρητήρια και ευχαριστίες προς τον συντάκτη του παρόντος έργου και τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.

Στις σελίδες 15-16 στα Προλεγόμενά του ο Συντάκτης του έργου αιτιολογεί γιατί το παρόν Λεξικό αποτελεί συνέχεια και συμπλήρωμα της προηγούμενης μελέτης του με τίτλο «Το γλωσσικό ιδίωμα της δυτικής Κρήτης»,Χανιά 1996 και ευχαριστεί όλους εκείνους, ανώνυμους και επώνυμους, που τον βοήθησαν και τον στήριξαν στο πόνημα αυτό.

Οι σελίδες 17-29 περιέχουν την Εισαγωγή όπου αναλυτικά παρουσιάζονται:

Α) Οι στόχοι και το περιεχόμενο του Λεξικού.Με κύριο μέλημα «την αποθησαύριση όσο γίνεται μεγαλύτερου μέρους από τις λέξεις και τους καθιερωμένους τρόπους έκφρασης του δυτικοκρητικού γλωσσικού ιδιώματος… με ιδιαίτερη επιμονή να είναι οι λέξεις αμιγώς ιδιωματικές ή παγκρήτιες … και όχι λέξεις οι οποίες χαρακτηρίζονται ως ιδιωματικές κρητικές, ενώ είναι γνωστές και εύχρηστες σ' όλον ή σε μέρος του ελληνόφωνου χώρου…». Με την αποδελτίωση αντιπροσωπευτικών λογοτεχνικών-φιλολογικών έργων και χειρόγραφων συλλογών, με την αξιοποίηση των ιδιωματικών και άλλων λεξικών και φιλολογικών μελετών, χάρη στη βιωματική γνώση του ιδιώματος και με επιτόπιες έρευνες και την άμεση επαφή του συγγραφέα με τους γεροντότερους κατοίκους της περιοχής συγκεντρώθηκαν και καταγράφηκαν 10.000 λήμματα ως ο «μόνος τρόπος για να διασωθεί από την καταλυτική φθορά του χρόνου, έστω και μόνο στα βιβλία ο λεξιλογικός πλούτος που διαφορετικά, αναπότρεπτα θα χαθεί». Παρουσιάζονται οι δυσκολίες και τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει ένας συγγραφέας ιδιωματικού λεξικού. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση, με αρκετά παραδείγματα, στις κατά τόπους γλωσσικές διαφορές είτε μορφολογικές είτε σημασιολογικές είτε λεξιλογικές.

Β) Η διάρθρωση του υλικού. Με πλήρη επεξήγηση σχετικά τη μορφή και δομή των άρθρων και των λημμάτων, όπου αναφέρονται οι λεξικογραφικές αρχές σχετικά με το λημματολόγιο, τα σημασιολογικά ερμηνεύματα, την ετυμολογία, την ορθογραφία, τα συνώνυμα-αντίθετα, την κρητική προφορά, τον τονισμό.

και Γ) Τα χαρακτηριστικά του δυτικοκρητικού ιδιώματος. Παρουσιάζονται με παραδείγματα από τα λήμματα που περιλαμβάνονται στο Λεξικό 43 κυριότερα φωνητικά, μορφολογικά και λεξιλογικά φαινόμενά του.

Μετά από μία λευκή σελίδα, στις σελίδες 31-33 καταγράφονται οι συντομογραφίες των λεξικογραφικών όρων και μετά από μία λευκή επίσης σελίδα στη σελίδα 35 επεξηγούνται τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο Λεξικό.

Το κύριο σώμα του Λεξικού καταλαμβάνει τις σελίδες 37-582 και περιλαμβάνει 10.000 λήμματα, που καταγράφονται με αλφαβητική σειρά. Κάθε γράμμα αρχίζει σε καινούρια σελίδα και στοιχειοθετείται με έντονη μικρογράμματη γραφή στο κέντρο της σελίδας και με μεγάλο κενό διάστημα από το πρώτο άρθρο της. Κάθε λήμμα τυπώνεται με πλάγια και έντονη γραφή και εξέχει κατά δύο ψηφία από το υπόλοιπο άρθρο. Δεν υπάρχουν στήλες, τα άρθρα εκτείνονται και καταλαμβάνουν ολόκληρη τη σελίδα σε πλήρη στοίχιση. Υπάρχουν κεφαλίδες, στην αριστερή σελίδα καταγράφεται η πρώτη λέξη της σελίδας αυτής και στη δεξιά η τελευταία λημματική λέξη αυτής. Οι σελίδες 583-589 περιλαμβάνουν αλφαβητικά εκτενή Βιβλιογραφία.

Μετά από μια λευκή σελίδα ακολουθεί μια σελίδα όπου δίνονται πληροφορίες για την στοιχειοθέτηση, τη διόρθωση, την τύπωση και το σχεδιασμό του εξωφύλλου. Η τελευταία σελίδα του Λεξικού είναι εντελώς λευκή.

3. ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Οι λημματικές λέξεις διαρθρώνονται στο Λεξικό με αυστηρά αλφαβητικά κριτήρια με βάση τα χαρακτηριστικά του δυτικοκρητικού ιδιώματος, τα οποία αποδίδονται στο γραπτό λόγο χωρίς τη χρήση ειδικών φωνητικών συμβόλων και χωρίς φωνητική μεταγραφή της προφοράς. Στοιχειοθετούνται με έντονα πλάγια γράμματα και εξέχουν κατά δύο ψηφία από το υπόλοιπο άρθρο. Είναι σαφής ο διαχωρισμός των άρθρων μεταξύ τους.

Αν μια λέξη είναι δίσημη (π.χ. πατητήρα) ή πολύσημη (π.χ. ομπλή), τότε οι διάφορες ερμηνείες της διακρίνονται από τους έντονα τυπωμένους αραβικούς αριθμούς (1,2, κ.λ.π.) και περιέχονται στο ίδιο λήμμα. Εάν όμως πρόκειται για ομόηχες-ομόγραφες λέξεις διαφορετικής σημασίας και ετύμου π.χ. λερώνω(Ι), λερώνω (ΙΙ), παΐδα (I), παΐδα (II), τότε αποτελούν ξεχωριστά λήμματα που διακρίνονται και από τους λατινικούς αριθμούς (Ι), (ΙΙ).

Υπάρχουν μερικά λήμματα με αστερίσκο (*) πάνω και αριστερά στη λέξη για να δηλωθεί ότι η λέξη δεν χρησιμοποιείται στον προφορικό λόγο ούτε υπάρχει σε κανένα κείμενο (είναι «αμάρτυρη») αλλά υποτίθεται (συμπεραίνεται) ως απαραίτητη για το σχηματισμό του λήμματος π.χ. αγγριγιαριστός.

Σε πολλές περιπτώσεις τη θέση της λημματικής λέξης την καταλαμβάνουν περισσότεροι του ενός εναλλακτικοί τύποι π.χ. αδιέρνω και αϊδέρνω ή αδιάρω και αϊδάρω, αλικόντισμα το, αλικοντισμός ο, και αλικόντιση ή, μελέα και μελέ ή, νιουνιούρα ή μουρμούρα η και μουρμούρι το, πατελής και πατέλης ή πατελάρος, ώστε να διακρίνονται οι κατά τόπους μορφολογικές και λεξιλογικές διαφοροποιήσεις της λέξης.

Υπάρχουν αρκετά παραπεμπτικά λήμματα π.χ. αβορθακός ο, αγκινιάζω, όπως και λήμματα καταληκτικών επιθημάτων π.χ. -αγρα, -αδα, -τα, -τρα, ωπός ή λεκτικών μορφημάτων και προθεμάτων που χρησιμοποιούνται ως πρώτα ή δεύτερα συνθετικά π.χ. βαρο-, θεο-, ξε-, τρι- τρισ-. Περιέχονται και πολύ λίγα κύρια ονόματα Πόλος και Πολιός, Γιωργιός.

Υπάρχουν επίσης μερικά τριτοπρόσωπα-απρόσωπα ρήματα π.χ. αερινίζει, ριζικάρει και ριζιγάρει, δροσοποτά, ετσά μου διόχνει.

Σε πολλές περιπτώσεις τα λήμματα είναι ιδιωματικές επιρρηματικές ή άλλου είδους εκφράσεις ή φράσεις π.χ. α δε και πάλι, δε μου'σκυσε, μερνιώς - νυχτιώς, το δε πρωί και το δε μέρια, ώστε (ή ώσπου, να πα να κει, αθοί τση νιότης, αναγερνώ το σπίτι, ικανό πουλί, με ξεπέρασε το κρύ(γ)ιο, το 'να με τ' άλλο.

Τα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα αποτελούν ξεχωριστά λήμματα π.χ. αδιαφόρετα, ξέφορτσα.

Η γλώσσα καταγραφής των λημμάτων και των ιδιωματικών παραλλαγών τους είναι η ιδιωματική του δυτικοκριτικού ιδιώματος, η γλώσσα απόδοσης των σημασιών και των άλλων πληροφοριών είναι η κοινή νεοελληνική με χρήση του μονοτονικού συστήματος.

4. ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Τα λήμματα διαρθρώνονται με αλφαβητική σειρά με βάση τα χαρακτηριστικά του δυτικοκρητικού ιδιώματος, και στοιχειοθετούνται με έντονα πλάγια γράμματα και εξέχουν κατά δύο ψηφία από το υπόλοιπο άρθρο. Στο κάθε λήμμα, μετά από κόμμα, σημειώνεται κανονικά η γραμματική κατηγορία με άτονη όρθια γραφή π.χ. αγκαιλάημως και ανελάημως, επιρρ., βαρέ, επίρρ., δρουμπικιάρης, επιθ. Στα ουσιαστικά δηλώνεται το άρθρο με έντονη πλάγια γραφή π.χ. δροσαπιδέ, η και στα επίθετα οι καταλήξεις των διαφορετικών γενών π.χ. βαρμένος, -η -ο, ριζικάρης, ριζικάρέ, ριζικάρικο. Οι μορφολογικές, λεξιλογικές παραλλαγές του λήμματος παρατίθενται αμέσως μετά το λήμμα και στοιχειθετούνται όπως ακριβώς και η λημματική λέξη π.χ. αδιέρνω και αϊδέρνω ή αδιάρω και αϊδάρ, νιουνιούρα, ή μουρμούρα, η και μουρμούρι, το, παπούρα, η και παπουρές, ο. Σε πολλές περιπτώσεις οι διαφοροποιήσεις αυτές παρατίθενται με παράλληλη αναφορά της περιοχής όπου αυτές συναντώνται π.χ. παπουτσοσυκιά (Χαν.) και κλαπουτσοσυκιά, η (Ρεθ.), ώστε να διακρίνονται οι κατά τόπους μορφολογικές διαφοροποιήσεις, τα τοπωνύμια αυτά τυπώνονται με όρθια άτονη γραφή και μέσα σε παρένθεση. Αν η λημματική λέξη λέγεται σε μια μόνο περιοχή, αυτό σημειώνεται π.χ. σκορφινιός, ο (Σφακιά), Τζιτζικίνες, τζιτζίκες και τζιτσικάλες, οι (Αποκ.).

Σε μερικές περιπτώσεις ορίζεται η ιδιαίτερη χρήση ενός ρήματος σε κάποιο συγκεκριμένο χρόνο ή η ιδιαίτερη σύνταξή του π.χ. αναδράμω, εξεμπουμπουλώθηκε, ξεβαρέθηκα να…, ξεβγάνω και ξεβγάλω. Σε αρκετές περιπτώσεις ορίζεται η διαφοροποίηση της λέξης από την κοινή νεοελληνική π.χ. ξεγενώ, ξεκαρδίζομαι, ή η ιδιαίτερη χρήση της λέξης π.χ. αδικοθανατίζω, κοκάρι, το, παρτσάλα, η, παρτσαλάκι, το, βγάνω.

Τα λήμματα αλφαβητικά καταχωρίζονται με βάση τα χαρακτηριστικά του δυτικοκρητικού ιδιώματος, ορθογραφούνται σύμφωνα με τους κανόνες της νέας ελληνικής, εκτός αν είναι αρχαίες, μεταγενέστερες και μεσαιωνικές τότε ακολουθείται η ιστορική ορθογραφία ( βλ. Εισαγωγή σελ. 22).

Μετά από το τυπολογικό ακολουθεί το σημασιολογικό τμήμα του άρθρου. Τα ερμηνεύματα στοιχειοθετούνται με άτονους όρθιους χαρακτήρες. Αρκετές φορές για την πληρέστερη και παραστατικότερη κατανόηση της σημασίας αλλά και της χρήσης της λέξης μέσα στον ζωντανό ιδιωματικό λόγο ακολουθούν μέσα σε εισαγωγικά σχετικά, χαρακτηριστικά του ιδιώματος παραθέματα-παραδείγματα, όπου η λημματική λέξη τυπώνεται με πλάγια γράμματα, στα οποία καταγράφεται και αποδίδεται γραπτά και η προφορά με εφαρμογή όλων τα χαρακτηριστικών του δυτικοκρητικού ιδιώματος. Σε περιπτώσεις όπου δεν κρίνεται αναγκαίο δεν παρατίθεται παράθεμα-παράδειγμα. Σε κανένα παράθεμα δεν υπάρχουν παραπομπές και δεν αναφέρεται αν προέρχεται από γραπτό ή προφορικό λόγο.

Τα ερμηνεύματα ανατυπώνονται είτε με λεξικογραφικούς ορισμούς είτε με χρήση συνωνύμων και ισοδύναμων εκφράσεων της νέας ελληνικής ή συνδυασμό ορισμού και συνωνύμων. Αρκετές φορές τα ερμηνεύματα είναι πολύ περιγραφικά και αναλυτικά π.χ.κακό πουλί, μελοσκούτελο και σε κάποιες περιπτώσεις γίνεται παραπομπή στο μελετητή που δίνει αυτή την πληροφορία π.χ. ανεμικά.

Οι διαφορετικές σημασίες καταγράφονται με έντονους αραβικούς αριθμούς 1, 2, 3…π.χ. καθελκιάζω, μουζούρι, πατητήρα. Η ταξινόμηση των σημασιών γίνεται με βάση τις πιο συνηθισμένες ή τις πιο διαδεδομένες στο δυτικοκρητικό χώρο και προηγούνται οι κυριολεκτικές και έπονται οι μεταφορικές ή ιδιαίτερες και τοπικές χρήσεις ή φράσεις π.χ. αμουδιώ,κόδρα, κορνιάζω,μούρη, οπλή, όξω, ή οι ιδιαίτερες συντάξεις π.χ. μπάντα. Δεν υπάρχουν υποσημασίες στις βασικές σημασίες, αυτές, όταν υπάρχουν, καταγράφονται απλά με ασύνδετο σχήμα π.χ. ράσσω, ρεγογιάρω, σκοντρής. Σε ελάχιστες περιπτώσεις χρονολογείται κάποια σημασία π.χ. ανάθεμα το δώρος ή γίνεται παραπομπή σε κείμενα που πρωτοσυναντάται π.χ. ηλικιά. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται η χρήση του λήμματος μόνο μέσα σε φράσεις π.χ. δένω.

Στα λήμματα των καταληκτικών επιθημάτων ή των λεκτικών μορφημάτων που χρησιμοποιούνται ως πρώτα και δεύτερα συνθετικά παρέχονται πολλές γραμματικές ή σημασιολογικές πληροφορίες με πολλά παραδείγματα των χρήσεών τους π.χ -άκας, βάρο-.

Μετά το σημασιολογικό έπεται το ετυμολογικό τμήμα των άρθρων. Ετυμολογούνται και οι μορφολογικές παραλλαγές που αναφέρονται μαζί με το λήμμα π.χ. αναδούδω ή αναδούνω και αναδίδω, αναθιβάνω και αναθιβάλλω, σερμός και σερτικό, φλεγοτομώ και φλογοτομώ, ψαχνάδα και ψάχνη. Πολύ συχνά, όταν πρόκειται για λέξεις που ετυμολογούνται από αρχαίες λέξεις αναφέρεται και η ετυμολογία της αρχικής π.χ. αναγκάζω, δείμα, εργάτης. Και πολύ συχνά παρακολουθούμε ετυμολογικά εξελικτικά όλη την πορεία της λέξης π.χ. απορρίχνομαι, γατζούνι, δένω, μέρα, σολ(ι)ντί, σουρεύω, σουσούμι. Κάποιες φορές υπάρχει παραπομπή σε άλλα λήμματα που ετυμολογούνται με τον ίδιο τρόπο π.χ. αμπελονιάζω, καντηνέλα, νερουσάγια, πιρβάζομαι.

Σε περιπτώσεις που για ένα λήμμα υπάρχουν περισσότερες από μία επιστημονικά τεκμηριωμένες ή πιθανές ετυμολογικές προτάσεις, αυτές όλες καταγράφονται και, αν έχουν προταθεί από έγκριτους μελετητές- γλωσσολόγους, γίνεται παραπομπή σ' αυτούς π.χ. αρχινώ, αραμάδα, ζυγώνω. Σε πολλές περιπτώσεις που έχουμε ετυμολογίες λημμάτων οι οποίες γεννούν πολλές αμφιβολίες και ερωτηματικά αυτές καταχωρίζονται αλλά με πρόταξη των: ίσως ή κατ' άλλη εκδοχή ή δηλώνεται η αμφισβήτηση π.χ.μαγατζές,μπουμπουλές,νταργκαρολάκι,ντουλούφουνας,ξεκουμπίζω,ξεστήχου, ορτζυάζω, ορνικός, σομάρι. Υπάρχουν επίσης και ελάχιστες λέξεις που η ετυμολογία της δεν φωτίζεται από πουθενά, αυτές αναφέρονται με τη σημείωση «αγνώστου ετύμου» και πολύ λίγες λέξεις που για την ετυμολογία τους αναφέρεται και ο συγγραφέας στον οποίο πρωτοαπαντώνται π.χ. αμπούρανος.

Σε αρκετές περιπτώσεις τίθεται στα αριστερά μιας λέξης ένας αστερίσκος (*) που δηλώνει ότι η λέξη δε χρησιμοποιείται στον προφορικό λόγο ούτε υπάρχει σε κανένα κείμενο (είναι δηλαδή αμάρτυρη) αλλά υποτίθεται (συμπεραίνεται) ως απαραίτητη για το σχηματισμό του λήμματος π.χ. βλυχός, κρεμανταλέ, ξελουρίζω, πηλατσιάζω.

Πολύ συχνά στο τέλος των άρθρων καταγράφονται συνώνυμες ή αντίθετες λέξεις ιδιωματικές ή παγκρήτιες π.χ. καντούνι, καυλίζω, ξενταντανιάζω, ξορθώνω. Μερικές φορές αυτά τα συνώνυμα ή αντίθετα καταγράφονται στο σημασιολογικό μέρος στην αντίστοιχη σημασία π.χ. παίρνω.

5. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Η έκδοση του παρόντος Λεξικού είναι καλαίσθητη και υψηλής ποιότητας και αρκετά εύχρηστη και ευανάγνωστη με σαφή τα όρια των άρθρων και των μερών τους.

Ο κύριος στόχος του συγγραφέα να αποθησαυριστούν όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος από τις λέξεις και τους καθιερωμένους τρόπους έκφρασης του δυτικοκρητικού ιδιώματος έχει επιτευχθεί. Όπου καταγράφονται και παγκρήτιες λέξεις, αυτό γίνεται για να φανεί ότι όντως είναι και λέξεις που λέγονται και στη δυτική Κρήτη. Τηρήθηκε η αρχή να μη συμπεριληφθούν λέξεις της κοινής νεοελληνικής.

Το Λεξικό αυτό έρχεται πραγματικά να συμπληρώσει την προηγούμενη μελέτη του συγγραφέα «Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Δυτικής Κρήτης», Χανιά 1986, ώστε μαζί με τις εργώδεις προσπάθειές του Γ. Πάγκαλου «Περί του Γλωσσικού Ιδιώματος της Κρήτης», και το έργο του Ε. Πιτυκάκη «Περί του Γλωσσικού Ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης» να έχουμε μια πλήρη και σαφή καταγραφή του γλωσσικού ιδιώματος της Μεγαλονήσου.

Η παρούσα έκδοση συνεισφέρει στο να αποκαλυφθεί μπροστά στα μάτια του κάθε μελετητή-ερευνητή αλλά και απλού πολίτη ένας υπέροχος λεξιλογικός θησαυρός που καλύπτει όλες τις πτυχές του υλικού, πνευματικού και κοινωνικού βίου, τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.

Με την παράθεση των μορφολογικών και λεξιλογικών αποκλίσεων, των αντιθέτων και των συνωνύμων τα 10.000 λήμματα αυτόματα πολλαπλασιάζονται. Με τα ζωντανά παραδείγματα τεκμηρίωσης των σημασιών από τον προφορικό και γραπτό ιδιωματικό κρητικό λόγο και τα ευρηματικά σύνθετα και νεολογισμούς διευκρινίζεται η εκπληκτική πολυσημία των λέξεων και η ένταση των σημασιολογικών αποχρώσεων των κρητικών λέξεων. Με την αξιοποίηση των χαρακτηριστικών του δυτικοκρητικού ιδιώματος στα λήμματα και στα παραθέματα-παραδείγματα διασώζεται μια γλώσσα ακόμα ζωντανή, πλούσια και εκφραστική, από την οποία άντλησαν και θα αντλούν πολλοί νεοέλληνες μελετητές και λογοτέχνες.

Με το Λεξικό του ο Ξανθινάκης συνεισφέρει πολλά και στην ετυμολογία των ιδιωματικών λέξεων, ετυμολογώντας ανετυμολόγητες μέχρι τώρα κρητικές λέξεις, διορθώνοντας εσφαλμένες ετυμολογίες αξιοποιώντας έρευνες και μελέτες παλιότερων και έγκριτων μελετητών, δηλώνοντας τη αβεβαιότητα μιας ετυμολογικής πρότασης ή τη αδυναμία να δοθεί σοβαρή απάντηση (Ν. Κοντοσόπουλος, Λεξικογραφικόν Δελτίον 24, 2002-03, σελ. 413).

Ίσως, επειδή πρόκειται για ιδιωματικό λεξικό, θα ήταν προτιμότερο να χρησιμοποιούνται παραδείγματα τεκμηρίωσης σε κάθε λήμμα, ακόμα και αν κάτι τέτοιο μεγάλωνε κατά πολύ τον όγκο του λεξικού. Και θα ήταν επίσης σκόπιμο να αναφέρεται το είδος λόγου από όπου αυτά προέρχονται. Η απουσία φωνητικών συμβόλων ή φωνητικής μεταγραφής της προφοράς δυσκολεύει κάπως την πιστή φωνητική απόδοσή της ιδιαίτερα στο τυπολογικό μέρος των άρθρων.

Εφαρμόζονται με συνέπεια οι λεξικογραφικές αρχές που έθεσε ο συγγραφέας στην Εισαγωγή του ως προς την καταγραφή των κατά τόπους μορφολογικών, σημασιολογικών και λεξιλογικών διαφορών και αποκλίσεων, ως προς τη διάρθρωση και τη δομή των άρθρων και ως προς την προσπάθεια να αποδοθεί η ξεχωριστή κρητική προφορά με τον γραπτό λόγο χωρίς τη χρήση ιδιαίτερων φωνητικών συμβόλων. Επίσης παρατηρείται γενικά συνέπεια στη χρήση της μεταγλώσσας (βραχυγραφίες ορολογία κ.λ.π.).

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Μιχαλοπούλου Πασχαλιά.