Ο Βόλος με τον κοσμοπολίτικο αέρα των αρχών του 20ού αιώνα προσφερόταν πλέον, εκτός από την εμποροβιομηχανική του ανέλιξη και την πολιτιστική του εγρήγορση, και ως ένας σημαντικός χώρος ιδεολογικών ζυμώσεων και έντονων κοινωνικών διεργασιών, οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη του εκπαιδευτικού, του εργατικού, του αγροτικού αλλά και του γυναικείου κινήματος. Το τελευταίο μέχρι σήμερα δεν έχει επισημανθεί σχεδόν καθόλου.
Η πρωτεύουσα της Μαγνησίας, όπως θα δούμε, ήταν η πρώτη πόλη της ελληνικής περιφέρειας, η οποία στήριξε τη γυναίκα στους αγώνες της για την ισότιμη με τον άντρα κοινωνική της ένταξη, ενάντια στην κρατούσα αντίληψη για τη διανοητική και βιολογική διαφορά των δύο φύλων.
Οι λίγες μορφωμένες Βολιώτισσες αρσακειάδες, οι οποίες, όπως ήδη αναφέραμε, είχαν ενστερνιστεί στην Αθήνα, όπου φοίτησαν, τις μοντέρνες ιδέες και ήταν συνδρομήτριες της «Εφημερίδος των Κυριών», έγιναν πλέον περισσότερες στις αρχές του 20ού αιώνα και πιο δραστήριες, διότι η Κ. Παρρέν με τα άρθρα της παρότρυνε τις αναγνώστριές της να μορφώνονται, να εργάζονται και να αποκτούν τη δική τους δυναμική. Παράλληλα τις ενημέρωνε συστηματικά σχετικά με τις προόδους που σημείωναν στο γυναικείο ζήτημα όχι μόνον οι γυναίκες της Αθήνας αλλά και των άλλων χωρών.
Το 1908, επετειακό έτος αναφοράς στην παρούσα έκδοση, ήταν για το Βόλο ένας χρόνος έντονων προδρομικών πρωτοβουλιών για το γυναικείο ζήτημα, που σφράγισε την πρωτοπορία της πόλης και σ' αυτόν τον τομέα. Η ενεργητικότητα των συνειδητοποιημένων γυναικών την περίοδο αυτή ήταν πολύ έντονη. Είχαν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται οι πρώτες γυναικείες συσπειρώσεις οι οποίες επηρέασαν σημαντικά τις Βολιώτισσες, με αποτέλεσμα να προχωρήσουν σε μια πιο πλατειά σφαίρα δραστηριοτήτων, που αργότερα ενώθηκε με το γενικότερο ανθρωπιστικό και φεμινιστικό κίνημα.
Υπήρχε ήδη στην πόλη η Ένωση Ελληνίδων Βόλου, παράρτημα της Ένωσης Ελληνίδων Αθηνών, με πρόεδρο την Ιωάννα Αποστολίδου και γραμματέα την Αικ. Ζίφου, της οποία τα μέλη, όπως είδαμε, ανέπτυξαν πολύπλευρη δραστηριότητα στην πόλη, όταν ξέσπασε ο πόλεμος του 1897. Εντυπωσιάζει το γεγονός της ταυτόχρονης ίδρυσης της Ένωσης Ελληνίδων Βόλου με την Εν Αθήναις Ένωσιν των Ελληνίδων, η οποία ιδρύθηκε από την Καλλιρρόη Παρρέν μετά το διεθνές φεμινιστικό συνέδριο του 1896. Το καταστατικό της Ένωσης της Αθήνας δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 24 Μαΐου 1897. Επομένως οι Βολιώτισσες είχαν άμεση επαφή με την Αθήνα και με τους προβληματισμούς και τα οράματα των πρωτοπόρων του γυναικείου κινήματος.
Η Ένωση της Αθήνας κινητοποίησε ένα μεγάλο αριθμό Ελληνίδων και αποτέλεσε την πρώτη μαζική έξοδο των γυναικών των μεσαίων κυρίως στρωμάτων στο δημόσιο χώρο. Ήταν ένας εθνικός - φεμινιστικός οργανισμός, τον οποίο στελέχωσαν, εκτός από την Καλλιρρόη Παρρέν, εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες, όπως η Αικ. Λασκαρίδου, η Μαρία Κεφαλά, η Μαρία Καλαποθάκη, η Α. Πάλλη, η Ν. Δραγούμη, η Ζωή Βαλτινού, η Πηγή Παππά κ.ά. Διέθετε πολλά τμήματα, εκπαιδευτικό, φιλολογικό, καλλιτεχνικό, εθνικό, οικιακής υγιεινής, νοσηλείας, φιλανθρωπικό, κλπ. Προωθώντας ιδέες και θέσεις πολύ πρωτοποριακές για την εποχή έπαιξε για δεκαετίες καθοριστικό ρόλο στην πορεία του ελληνικού γυναικείου κινήματος με αγώνες και διεκδικήσεις των μελών της για τη χειραφέτηση της γυναίκας.
Στο Βόλο, εκτός από την τοπική Ένωση Ελληνίδων, υπήρχαν ή ιδρύθηκαν το 1908 στην πόλη και άλλες γυναικείες συσπειρώσεις, οι οποίες δεν ήταν καθαρά φεμινιστικές. Κυρίως ήταν φιλανθρωπικές, όμως πρόβαλλαν έντονους γυναικείους προβληματισμούς με απώτερο στόχο πάντα τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας. Η συνεργασία τους με τις αντίστοιχες αθηναϊκές οργανώσεις παρείχε, πέρα από τη δυνατότητα επαφής και ενημέρωσης για τις διεθνείς σχετικές εξελίξεις, και ορισμένα πρότυπα εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας πολύ χρήσιμα.
Οι συσπειρώσεις αυτές ήταν χώροι κοινωνικοποίησης των γυναικών εκτός του οικογενειακού κύκλου, από τους οποίους ξεκίνησαν τα πρώτα δίκτυα της συλλογικής τους δραστηριότητας στον τομέα της κοινωνικής αναμόρφωσης. Στον τομέα αυτόν στηρίχτηκαν και οι πρώτες σημαντικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της θέσης της γυναίκας. Αποτέλεσαν δηλαδή το γόνιμο έδαφος, πάνω στο οποίο άρχισε να αναπτύσσεται σιγά - σιγά ένα φεμινιστικό ρεύμα στο Βόλο, που, όπως θα δούμε, με την κυκλοφορία του τύπου επεκτάθηκε και στην υπόλοιπη Θεσσαλία.
[…]
Είναι απίστευτο το γεγονός ότι εκατόν δέκα γυναίκες σε μια ανδροκρατούμενη μικρή κοινωνία της εποχής, που ήθελε τη γυναίκα άφωνη στον γυναικωνίτη, έσπασαν τον απόλυτο αποκλεισμό τους από τα δρώμενα της πόλης, συσπειρώθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν προσφέροντας μεγάλο κοινωνικό έργο. Οι εκατόν δέκα αυτές γυναίκες, οι οποίες αγνόησαν τα κουτσομπολιά και τις πιέσεις της κλειστής και πατριαρχικής τότε βολιώτικης κοινότητας, και οι άλλες που θα δούμε πιο κάτω, σηματοδοτούν μια φεμινιστική συνείδηση, που θέτει ως στόχο τη συγκρότηση των γυναικών σε συλλογικό υποκείμενο της χειραφέτησής τους.
Το 1908 ιδρύθηκε ακόμη η Αδελφότητα Κυριών «Οζέρ Νταλίμ» στην Ισραηλιτική Κοινότητα Βόλου, η οποία υπήρξε ένα από τα πιο δραστήρια και μακρόβια γυναικεία σωματεία της πόλης. Σκοπό της έθεσε τη βοήθεια στα αναξιοπαθούντα μέλη της κοινότητας αλλά και ολόκληρης της βολιώτικης κοινωνίας.
[…]
Κατά τη διάρκεια του 1908 υπήρξε επίσης μαζική ανταπόκριση δεκάδων γυναικών, του αστικού κυρίως χώρου, στην πρόσκληση του Θρησκευτικοφιλολογικού Συλλόγου Βόλου «Τρεις Ιεράρχαι» να γίνουν μέλη του. Οι Βολιώτισσες, οι οποίες ανταποκρίθηκαν, έφτασαν τις ενενήντα δύο και με την αλλαγή του καταστατικού του Συλλόγου συγκάλεσαν γενική συνέλευση και εξέλεξαν το πρώτο ενδεκαμελές Διοργανωτικό Συμβούλιο Κυριών. Είναι πρωτοποριακό το γεγονός γυναίκες να συνέρχονται, να ψηφίζουν και να εκλέγουν το συμβούλιό τους. […]
Εντυπωσιάζει κι εδώ το γεγονός της μεγάλης συμμετοχής του γυναικείου φύλου στην κοινωνική επιστράτευση του Συλλόγου, φαινόμενο καινοφανές για την εποχή, αλλά και ο σημαντικότατος ρόλος που έπαιξε στην πρόοδο και ανάπτυξή του. Το σπουδαιότερο επίτευγμα του Διοργανωτικού Συμβουλίου Κυριών, εκτός των άλλων δραστηριοτήτων του, ήταν η ίδρυση Νυκτερινής Σχολής απόρων κοριτσιών με υπεύθυνη την Σταματία Καλλατζή. Τα κορίτσια αυτά προφανώς εργάζονταν την ημέρα στα εργοστάσια, στα καπνομάγαζα, στα μοδιστράδικα κ.α. και δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα των ημερήσιων σχολείων. Η Σχολή απετέλεσε γι' αυτά μια σανίδα σωτηρίας για τη γενική τους μόρφωση, η οποία τελικά θα τα βοηθούσε να διεκδικήσουν και τα δικαιώματά τους ως εργαζόμενες. Είναι φανερό ότι οι γυναικείες συσπειρώσεις και συσσωματώσεις, εκτός από το μεγάλο φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο που προσέφεραν, προσπαθούσαν να ελευθερώσουν τη γυναίκα από τα σκοταδιστικά κατάλοιπα, την καθυστέρηση και την υπανάπτυξη και να βελτιώσουν τη θέση της μέσα στην κοινωνία.
Οι Βολιώτισσες είχαν πλέον εισβάλει στο δημόσιο χώρο. Στην πενταμελή π.χ. επιτροπή του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου, το οποίο ιδρύθηκε στο Βόλο το 1908 για τα κορίτσια των δημοτών με διευθυντή τον εξαίρετο παιδαγωγό Αλ. Δελμούζο και το οποίο έθεσε τις βάσεις της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στη χώρα, συμμετείχαν, εκτός από τον Δήμαρχο Κ. Γκλαβάνη και τους συμβούλους Ιωαν. Χρυσοβελώνη και Σπ. Μουσούρη, και δυο γυναίκες, η Φιλίτσα Ιωαννίδου και η Αγλαΐα Κοκκωσλή. Οι δύο αυτές κυρίες προσέφεραν σημαντικότατο έργο στην προετοιμασία του σχολείου, η οποία πραγματοποιήθηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα είκοσι δύο ημερών. Γράφει ο Χ. Χαρίτος: « […] Όλα όσα αποφασίστηκαν πραγματοποιήθηκαν ως το τέλος Σεπτεμβρίου 1908 και είναι έργο κυρίως των δύο γυναικών - μελών της εφορείας και του Δημ. Σαράτση».
Επίσης την περίοδο αυτή μια ακόμα δραστήρια και με προοδευτικές ιδέες γυναίκα, η Αννέτα Ραζή - Τσολάκη, η οποία από το 1901 είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Μουσικής Εταιρείας, ίδρυσε το 1908 το Ωδείο Βόλου, το οποίο οργάνωνε, εκτός από τις συναυλίες, διαλέξεις, εκθέσεις, φιλανθρωπικές γιορτές, χορούς και κυρίως παιδικό θέατρο, προσφέροντας μουσική παιδεία υψηλού επιπέδου στο κοινό της πόλης. Με τις μουσικοκαλλιτεχνικές εκδηλώσεις της επί ολόκληρες δεκαετίες η Αννέτα Τσολάκη δημιούργησε στο πλαίσιο του Ωδείου Βόλου που διηύθυνε ένα είδος μοναδικού και αξεπέραστου μουσικού παιδικού θεάτρου, το οποίο θα το ζήλευε οποιαδήποτε ελληνική πόλη και το οποίο συνέβαλε, ώστε ο Βόλος να σταθεί πρωτοπόρος και στο θέατρο.
Αποτέλεσμα αυτών των πρωτοβουλιών και των ζυμώσεων και κυρίως των συσπειρώσεων στο γυναικείο χώρο ήταν η ίδρυση και λειτουργία αργότερα στο Βόλο οργανωμένων και μακρόβιων γυναικείων σωματείων, μοναδικών στη Θεσσαλία, με σκοπό την εκπαίδευση και κοινωνική χειραφέτηση της Ελληνίδας, την προστασία του παιδιού και την ανύψωση του φρονήματος και των αισθημάτων των γυναικών.
Η δυναμική Βολιώτισσα φεμινίστρια Αικ. Ζίφου, γραμματέας της προοδευτικής Ένωσης Ελληνίδων Βόλου το 1897, ίδρυσε το 1920 μαζί με είκοσι ακόμα κυρίες του αστικού κυρίως χώρου το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου, το μακροβιότερο γυναικείο σωματείο της πόλης, ως παράρτημα του Λυκείου Αθηνών, το οποίο υπήρξε η πρώτη συστηματική πλέον προσπάθεια γυναικείας δράσης και χειραφέτησης και το οποίο τόσα πολλά προσέφερε και συνεχίζει να προσφέρει στη βολιώτικη κοινωνία.
[…]
Επίσης το 1922 η Βολιώτισσα Φώνη Ζωιτοπούλου, το γένος Κουτσαγγέλη, η οποία για χρόνια παρακολούθησε στην Ευρώπη μαθήματα κοινωνικής πρόνοιας, ίδρυσε με άλλες δεσποινίδες της πόλης το Άσυλο Παιδιού Βόλου. Το ίδρυμα αυτό με ζωή εβδομήντα πέντε και πλέον ετών προσέφερε μεγάλο κοινωνικό έργο στην πόλη, ιδίως στην προστασία του παιδιού και στην εργαζόμενη γυναίκα.
Τέλος η Αλεξάνδρα Παπαϊωάννου ίδρυσε τον Βρεφικό Σταθμό Βόλου, του οποίου υπήρξε πρόεδρος για πολλά χρόνια, προσφέροντας σημαντικότατο έργο τόσο στο σταθμό όσο και στην κοινωνία της πόλης, από την οποία αγαπήθηκε και τιμήθηκε ιδιαίτερα.
Οι Βολιώτισσες από το 1908 που επετράπηκε με νόμο η γυναικεία εργασία σε δημόσιες υπηρεσίες, έσπευσαν να εργαστούν στο τηλεγραφείο, σε δημόσια ιδρύματα και κυρίως στην Τράπεζα Κοσμαδόπουλου, η οποία είχε ιδρυθεί στην πόλη από το 1885.
Στην περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης πολλές Βολιώτισσες πήραν τα όπλα και αγωνίστηκαν με πάθος δίπλα στους άνδρες για την ελευθερία ή βοήθησαν και στήριξαν με κίνδυνο της ζωής τους τον αγώνα. Δυστυχώς η γυναικεία συμβολή στο αντιστασιακό κίνημα δεν έχει αναγνωριστεί όσο θα έπρεπε.
Είναι πάντως φανερό ότι ο πρωτοβουλίες και οι δραστηριότητες των γυναικών και κυρίως η συγκρότησή τους σε συλλογικά όργανα προϋπέθετε τη συνειδητοποίηση από τις ίδιες πως είναι πλέον σε θέση να αλλάξουν τους όρους της κοινωνικής τους ύπαρξης και να διεκδικήσουν σθεναρά τη χειραφέτηση για μια κοινωνία λειτουργικά σωστότερη.
Εκείνο όμως που κυριάρχησε το 1908 και σηματοδότησε μια γυναικεία κίνηση με μεγάλη δυναμική, τόσο στο Βόλο όσο και στη Θεσσαλία γενικότερα, ήταν η απόφαση μερικών μορφωμένων και ευαισθητοποιημένων γυναικών να τολμήσουν, ενάντια στην προκατάληψη και τα αυστηρά ήθη, να συνεργαστούν στις τοπικές εφημερίδες, φαινόμενο καινοφανές για την εποχή, και να γράφουν άρθρα σχετικά με το γυναικείο ζήτημα, χρησιμοποιώντας τις γνώσεις και την πένα τους, για να αρθρώσουν προβληματισμούς γύρω από το φύλο τους. Οι γυναίκες αυτές προφανώς πίστευαν στον ισχυρό προπαγανδιστικό ρόλο που μπορούσε να παίξει ο τύπος στη διάδοση νέων ιδεών και νοοτροπιών, αλλά και στην αφύπνιση των ομοφύλων τους, όσων βέβαια, λόγω του μεγάλου αναλφαβητισμού που μάστιζε το γυναικείο φύλο, μπορούσαν να διαβάσουν μια εφημερίδα. Δημιουργήθηκε έτσι στο Βόλο μια γυναικεία κίνηση με ιδιαίτερη δυναμική, η οποία χάρη στη μεγάλη για την εποχή κυκλοφορία της εφημερίδας «Η Θεσσαλία» ευαισθητοποίησε έναν σημαντικό αριθμό γυναικών.
Διανοούμενες, όπως η Θάλεια Θέμη Χαλκιά, η αδελφή της με το ψευδώνυμο «Ξένη», η Παπασταύρου, η Rebelle (Ελένη Καρακίτου), η «Λαρισσινή»κ.ά. άρχισαν να αρθρογραφούν στις βολιώτικες εφημερίδες, αναλύοντας με μια συστηματική επεξεργασία το όραμα της ισότητος των δύο φύλων και εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους η μελλοντική πολιτική χειραφέτηση της Ελληνίδας θα απέβαινε ευεργετική για τη ζωή της χώρας. Τα κείμενά τους θα ζήλευαν και οι σημερινές εφημερίδες.
[…]
Η γυναίκα καλείται να ξεφύγει από το καθεστώς της υποταγής, στο οποίο την κράτησαν επί αιώνες οι προκαταλήψεις, η κοινωνική συντήρηση και οι νόμοι, τους οποίους θεσμοθέτησε το κυρίαρχο φύλο: Η γυναίκα «έρχεται τώρα ν' ανακτήσει αυτή πρώτη τα όρια, τα οποία του ισχυροτέρου το δίκαιον κατεπάτησεν», γράφει. Με τρόπο που δεν επιδέχεται παρερμηνείες η Χαλκιά δηλώνει με σαφήνεια τη βεβαιότητά της ότι η γυναίκα χωρίς να ζητάει πλέον, αλλά με θεμελιακές αλλαγές που θα δρομολογηθούν, θα πάρει τη θέση που της αξίζει μέσα στην κοινωνία.
Όλα αυτά τα άρθρα, τα καθαρώς φεμινιστικά, όμοια με τα οποία δεν βρίσκει κανείς ούτε στον αθηναϊκό τύπο της εποχής, παρά μόνο σε μερικά γυναικεία περιοδικά, όπως η Εφημερίδα των Κυριών, που όμως πολλές φορές γίνονταν αντικείμενα εμπαιγμού και ειρωνείας, προετοίμασαν τον πολιτικό και κοινωνικό ιστό στο Βόλο και συνετέλεσαν στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, για να δεχθεί τις νέες ιδέες. Αποτελούν δε δείγματα προόδου, πολιτισμού και πρωτοπορίας όχι μόνο των γυναικών συγγραφέων τους και του βολιώτικου τύπου αλλά κυρίως της βολιώτικης κοινωνίας, η οποία τα αποδεχόταν και τα επικροτούσε.
[…]

Μηλίτσα Ζαρλή-Καραθάνου, «Η πορεία της Βολιώτισσας σ’ ένα μεταβαλλόμενο κόσμο από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού», στο Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών–Αφιερωματικός τόμος: Βόλος 1908, Περιοδική έκδοση Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών, Τομ. 17, Βόλος 2008, σ. 200-212.