«Θεσσαλονίκη»

28 του Νοέμβρη. Σήμερα καμιά εργασία δεν γίνεται στη Θεσσαλονίκη. Ο λιμένας έρημος· ούτε βάρκα δεν βρίσκει κανείς να έμπει ή να έβγει από το βαπόρι. Είναι Σάββατο, και το Σάββατο εδώ δεν μοιάζει ούτε με Πάσχα στο λιμένα του Πειραιά. Γιατί η Θεσσαλονίκη είναι αληθινή εβραίικη πόλις. Οι πλουσιότεροι και κυριότεροι έμποροί της είναι Εβραίοι. Και όχι μόνον αυτό, αλλά και ο πληθυσμός της όλος, εκτός 25 χιλιάδες Ελλήνων και άλλων τόσων Τούρκων, είναι εβραίικος. Έμποροι Εβραίοι, καρολόγοι Εβραίοι, βαρκάρηδες Εβραίοι, χαμάληδες Εβραίοι. Για τούτο κατόρθωσαν να επιβληθούν σε όλα και στην κοινωνική κίνηση και ζωή ακόμη. Και όποιοι θέλουν να ιδούν και πάλι παλικαρά Εβραίο, ας έρθουν εδώ να τον ζητήσουν.

Από χθες το κοντόβραδο σε όλη την πόλη απλώνεται μία θρησκευτική ευλάβεια επίσημη. Το Τσαρσί κατάκλειστο. Οι δρόμοι πανέρημοι. Από κάθε στενό ψαλμωδίες ακούονται. Από κάθε μέρος προβάλλουν λαμπροφορεμένοι όμιλοι, γυναίκες αγγελοκάμωτες και άνδρες λεβέντες. Κάθε σπίτι φωτοβολεί· κάθε καρδιά ανοίγεται προς το «θείο». Λέγουν πολλοί χριστιανοί, πως όλ’ αυτά ’ναι προσποίησις· αλλ’ αδιάφορο. Η προσποίησις αυτή, είτε άλλο οτιδήποτε, κατόρθωσε να συγκρατήσει απαράλλαχτο τον θαυμαστό αυτό λαό, μέσα στους αιώνες που επέρασαν και στους τόσους κατατρεγμούς που τον ήβραν από τον καιρό που, παλικάρι υπερθαυμαστό, έχασε τη ζωή μαζί με τον Ναό και τα αγαπητά του Ιεροσόλυμα. Πότε άραγε θα πραγματοποιηθεί, λαέ μυθορεμμένε η γιγαντιαία σου παράδοσις; Πότε θα έρθει η ποθητή κοσμοχαλασιά, που δεν θα μείνει στο πρόσωπο της γης παρά ένας Εβραίος κι ένας Έλληνας, για να τη μοιράσουν αδελφικά και τιμημένα…;

Ανδρέας Καρακαβίτσας, «Θεσσαλονίκη», Η Θεσσαλονίκη των παλιότερων συγγραφέων, Ιανός, 1998, σ.