ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΞΕΝΟΥΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ

Πολύτιμες θεωρήθησαν πάντοτε οι πληροφορίες για την κατάσταση του Ελληνισμού της Ανατολής, ιδίως κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας, τις οποίες μας παρέχουν ξένοι ταξιδιώτες που έτυχε να περάσουν με αποστολές ή για άλλες αιτίες κατά την ιστορική αυτή περίοδο από τα μέρη εκείνα. Για το λόγο αυτό πριν προχωρήσουμε στα καθέκαστα ή και στις υποθέσεις, σχετικά με την ιστορική ανέλιξη του ελληνισμού στα Βουρλά από την πρώτη αρχή τους μέχρι της Καταστροφής του 1922, νομίζω σκόπιμο να προσέξουμε αυτού του είδους τις πληροφορίες αναφορικά και με την περίπτωση που μας απασχολεί. Πρόκειται δε ομολογουμένως για πληροφορίες κατά πάντα αξιοπρόσεχτες που τις έχομε από έργα ξένων περιηγητών των 17ου και 18ου αιώνων και συγκεκριμένα των: Ber Randolph, Pitton de Tournefort, Richard Pockocke και Richlard Chandier.
1ος BER. RANDOLPH.

Το ταξίδι του γίνηκε κατά τα μέσα προς τα τέλη του ΙΖ΄ αιώνα∙ μάλλον κατά το 1687. Τον ενδιαφέρανε αποκλειστικά τα νησιά, γι’ αυτό και το έργο του τιτλοφορείται: The present state of the Islands in the Archipelago (Η σημερινή κατάσταση των νησιών του Αρχιπελάγους). Στο έργο του δε αυτό αφιερώνει ιδιαίτερο κεφάλαιο στα νησιά του κόλπου της Σμύρνης (The islands in the Gulf of Smyrna).

Λέγεται ότι υπάρχουν πέντε νησιά ακατοίκητα και χωρίς κανένα ξεχωριστό όνομα, εκτός από το μεγαλύτερο που οι Άγγλοι το αναφέρουν ως Μακρόνησο (Long Island) και οι άλλοι ως Εγγλεζονήσι (Isola of Eglese). Αναφέρει πως σ’ αυτό υπάρχουν μερικά ερείπια, που μαρτυρούν ότι το νησί αυτό ήταν πριν κατοικημένο∙ εφαίνοντο δε ακόμη τότε τα ερείπια κάποιου ναού[…]

Πληροφορίες άλλες ειδικότερες για τα Βουρλά δεν μας δίδει. Πάντως αφού σημειώνει χαρακτηριστικά πως πέρασε ο ίδιος πάνω σ’ ένα άλογο δρόμο των Κλαζομενών, είναι πολύ πιθανόν να είχε φτάσει κι ως τα Βουρλά.

Σημασία και μάλιστα ιδιαιτέρως αξιοσημείωτη, έχει πάντως που την περιοχή την αναφέρει ως περιοχή των Βουρλών (the band near Vurlaw) και από όπου προκύπτει εύκολα ότι το αξιολογότερο πόλισμα εκεί γύρω ήταν από τότε τα Βουρλά.

2ος PITTON DE TOURNEFORT

Το ταξίδι του στην Μικράν Ασίαν γίνηκε κατά το 1700-1702…

Από τα γραφόμενά του δεν φαίνεται καθαρά αν πέρασε από τα Βουρλά. Το πιο πιθανό είναι ότι δεν πέρασε. Τις πληροφορίες του για την κατάσταση των Κλαζομενών, που ιδιαίτερα τον ενδιαφέρανε, μας το λέγει καθαρά, του τις έδωσε ο τότε προσωρινός πρόξενος της Αγγλίας στη Σμύρνη Σέραρδ (Sherard).

Δεν αναφέρει άλλωστε και τίποτε το συγκεκριμένο για τα Βουρλά. Γράφει μονάχα πως το «χωριό Βουρλά» (le village de Vourla) το νομίζανε πως ήταν αι αρχαίαι Κλαζομεναί. Ενδιατρίβει αρκετά στην ιστορία της αρχαίας αυτής και περιώνυμης ιωνικής αποικίας οι πληροφορίες του όμως για την τότε κατάσταση των ερειπίων της, είναι όπως δήποτε περιορισμένες.

Σημειώνομε μονάχα και ιδιαιτέρως το χαρακτηριστικό πως τα νησιά του κόλπου της Σμύρνης οι τούρκοι τα αποκαλούσαν «Νησιά των Βουρλών», που σημαίνει έκδηλα και πάλιν ότι, ο σημαντικότερος συνοικισμός και τότε και πριν, προ της τουρκοκρατίας ασφαλώς, ήταν τα Βουρλά.

Ως «Νησιά των Βουρλών» (Isles de Vourla) τα σημειώνει και στο χάρτη που συνέταξε και δημοσίευσε στο βιβλίο του.

3ος RICHRD POCKOCKE

Η περιοδεία του στην Ανατολή γίνηκε από το 1737 έως το 1742.

Από τα Βουρλά πέρασε κατά το 1739. έφτασε ως εκεί από τη Σμύρνη, αναζητώντας και αυτός τα ερείπια των αρχαίων Κλαζομενών. Ταξίδευσε από τη θάλασσα κι έτσι πρωτοβγήκε στα Σκάλα, όπου δε βρήκε καθώς μας λέγει ερείπια∙ παρατήρησε όμως ότι ο τόπος ήταν σκεπασμένος από κομμάτια τούβλων και κεραμιδιών τα οποία μαρτυρούσανε πως παλαιότερα υπήρχε εκεί κάποια σημαντική πολιτεία.

Στο λιμάνι της Σκάλας καράβια ευρωπαϊκά φόρτωναν σταφίδες και λάδι. Σημειώνει ακόμα πως στη Σκάλα υπήρχε ένα τζαμί και τελωνείο.

Οι πληροφορίες του για τα Βουρλά είναι πιο συγκεκριμένες και φυσικά ανάλογα ενδιαφέρουσες.

Μας λέγει ότι ήσαν κτισμένα πάνω σε δυο υψώματα. Στο ένα κατοικούσαν οι χριστιανοί και στο άλλο οι τούρκοι. Τα σπίτια των χριστιανών ήσαν ως πεντακόσια. Σ’ ένα αρκετά ευπρόσωπο σπίτι (την «μητρόπολη» προφανώς), έμενε ο Δεσπότης δυο-τρεις μήνες το χρόνο.

Αναφέρει επίσης τον κόλπο του Τσαρπανιού όπου λέγει ευρίσκετο πιθανώς το Χύτριον.

Αποκρούει τη γνώμη ότι αι Κλαζομεναί ήσαν εκεί όπου βρίσκεται το Καλισμάνι, παρά την ομοιότητα των ονομασιών και από την οποίαν απατηθήκανε πολλοί περιηγητές.

Το νησί Πουρναλί το γράφει Vourlarli και προσθέτει ότι οι Ευρωπαίοι το αποκαλούν «Νησί των Περδίκων».

4ος RICHRD CHANDLER

Είναι ο διεξοδικότερος στις σχετικά με τα Βουρλά πληροφορίες από όλους τους προγενέστερους του περιηγητές[…]

Στα Βουρλά ήλθε κατά το 1765.

Ξεκίνησε επίσης και αυτός από τη Σμύρνη κατά τις 25 Μαρτίου (προφανώς κατά το λεγόμενο νέο ημερολόγιο) του 1765. Δεν πήρε όμως σαν τον Pockocke το δρόμο της θάλασσας, αλλά της ξηράς.[…]

Τα Βουρλά που φάνηκαν από μακριά, ξεχώρισαν από τους πολυάριθμους ανεμομύλους των. Μπαίνοντας στην πόλη ο Chandler δεν είδε κανένα∙ τα σπίτια ήσαν κλειστά∙ τέτοια γενική σιωπή και ερημιά επικρατούσε σ’ όλη την πόλη, που αν δεν αναλογιζόταν όσα παρατήρησε προηγουμένως στην ύπαιθρο, θα του περνούσε η τρομερή ιδέα, πως οι κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει την πόλη, για να αποφύγουν τη φοβερή αρρώστια, που για να την ξεφύγει κι ο ίδιος απεφάσισε το ταξίδι του στα Βουρλά.

Πρόκειται για επιδημία πανώλης που έκαμνε κυριολεκτικά θραύση εκείνον τον καιρό στην Σμύρνη.

Σε προηγούμενες σελίδες της περιγραφής των ταξιδιών του, το λέγει καθαρά ο Chandler, ότι ένας λόγος που απεφάσισε τότε το ταξίδι του προς τα Βουρλά και τας Κλαζομενάς ήταν να απομακρυνθεί όσο μπορούσε από τον τόπο της τρομερής επιδημίας.

Τα Βουρλά, συνεχίζει, ήταν να απομακρυνθεί όσο μπορούσε από τον τόπο της τρομερής επιδημίας.

Τα Βουρλά, συνεχίζει, ήταν μια πόλη αρκετά εκταταμένη με τα σπίτια των διασκορπισμένα επάνω σε υψώματα. Μια γραφική πεδιάδα απλωνόταν προς το μέρος της θάλασσας. Φημισμένα χαρακτηρίζει το νερό και το κλίμα του τόπου.

Οι Τούρκοι σημειώνει είχαν επτά τζαμιά και οι Χριστιανοί δυο εκκλησίες. Στον τοίχο της μιας απ’ αυτές παρατήρησε ένα μικρό ανάγλυφο από αρχαία επιτύμβια πλάκα καθώς και μια μικρή επιγραφή. Μιαν άλλη επιγραφή είδε επάνω από μια βρύση. Πάντως ο τόπος δεν του έδωσε την εντύπωση, ότι αυτού υπήρχαν άλλοτε αι Κλαζομεναί.

Νίκος Μηλιώρης, Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, μέρος Α’. Ιστορικά, Αθήναι 1957, σ. 58-65.