Απ’ το ημερολόγιο του κυρίου Τρύφωνα Ιωαννίδη, αντιπροσώπου της εταιρίας των ραπτομηχανών «Σίγγερ».

25 Μαρτίου 1921

Γιορτάσαμε σήμερα την πρώτη επέτειο της επαναστάσεως του 21 με ελληνική κατοχή. Εκατό χρόνια αιματόβρεχτης ιστορίας. Ελλάδα μου –από τότε, που μια χούφτα ραγιάδες ξεσηκώθηκαν εναντίον μιας αυτοκρατορίας, ως σήμερα όπου η αυτοκρατορία αυτή κάνει απελπισμένον αγώνα για να υπάρξει ως κράτος κάτω απ’ την απειλή των άλλοτε σκλάβων της. Κατανυκτική η λειτουργία στην εκκλησία. Όλοι κλαίγαμε. Μεγάλη η στιγμή. Σε ευχαριστώ, Θεέ μου, που με αξίωσες να ζω σε τέτοιες ανεπανάληπτες μέρες. Παρέλαση. Η στρατιωτική μπάντα να παίζει εμβατήρια. Τελετή στα γραφεία της Δημογεροντίας με λόγους, απαγγελίες ποιημάτων απ’ τον μαθητόκοσμο και παράσταση του θεατρικού έργου του Αριστομένη Προβελέγγιου «Η κόρη της Λήμνου». Δεξίωση του στρατηγού στη στρατιωτική λέσχη, όπου ο γυναικόκοσμος βρήκε ευκαιρία να χαριεντιστεί. Το Σαλιχλί κατάφωτο πανηγυρίζει. Η μεγάλη νίκη του στρατού μας στο Τουμπλού Μπουνάρ έδωσε πρόσθετη αίγλη στη μεγάλη μέρα.

27 Μαρτίου 1921

Κάθε εχθρό των τούρκων τον θεωρούμε σύμμαχό μας. Η εξέγερση των Κούρδων στα υψώματα της Σεβάστειας, είναι μεγάλος αντιπερισπασμός για τους Κεμαλικούς μέσα στη φωλιά τους…

Ο συμπολίτης μας Ιωσήφ Καμπουράκης, τελικά, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και πήγε να κλειστεί σε μοναστήρι. Ο ανεκτίμητος δάσκαλος έχει θρέψει με τη σοφία του γενεές σαλιχλιώτες. Παράξενη φύση: Ενώ εμείς πανηγυρίζαμε την εθνική γιορτή και τη νίκη του στρατού μας στο Τουμπλού Μπουνάρ, εκείνος είπε στο Χατζή Λεόντη πως πενθούσε γιατί κηδεύεται το Σαλιχλί! Το είχε δει σε ένα εφιαλτικό του όνειρο. Του απάγγειλε χωρίο με τρομακτικές σκηνές απ’ την Αποκάλυψη. Ο γιατρός Σούνιος είπε τη γνώμη του: «Θρησκευτικόν παραλήρημα». Τι απλοϊκή γνωμάτευση για έναν χώρο, την ψυχή, όπου μονάχα το βλέμμα του Θεού μπορεί να εισχωρήσει…

16 Απριλίου 1921

Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης έφτασε στη Σμύρνη για ολιγοήμερη επίσκεψη. Διαδίδεται ότι ο βασιλιάς πρόκειται να επισκεφτεί το μικρασιατικό μέτωπο.

20 Απριλίου 1921

Έγινε αυτό που φοβόμαστε: Η δυστυχισμένη Παντελιώ έμεινε έγκυος απ’ τους τούρκους βιαστές της. Το κουσέλι οργιάζει. Πονοκέφαλος για τη Δημογεροντία: Να την αφήσουμε να γεννήσει τουρκάκι; Τρομερό. Εκείνη ούτε ν’ ακούσει για έκτρωση. Απειλεί πως θα πάει να πέσει στα σίδερα του τραίνου. Σκεφτόμαστε να συμβουλευτούμε το δεσπότη…

10 Μαΐου

Το πρώτο ελληνικό Πάσχα μας. Ο εορτασμός στον στρατώνα θέαμα μοναδικό: Επίσκεψη του κόσμου. Σουβλιστά αρνιά. Χοροί. Η μπάντα να παίζει αδιάκοπα. Τσουγκρίσματα αυγών. Χορεύτηκε καλαματιανός με επικεφαλής το γέρο στρατηγό. Ο αντιπρόσωπος του ύπατου απών… Κυρίες και δεσποινίδες χορτάσανε χαϊδολόγημα . Μιλούν για νέα αρραβωνιάσματα με αξιωματικούς…

20 Μαΐου 1921

Απρόβλεπτο γεγονός μας απάλλαξε απ’ την έννοια για την εγκυμοσύνη της Παντελιώς. Στο σπίτι της θείας της, όπου μένει η δυστυχισμένη, απ’ την αναμμένη φουφού πήρε φωτιά ο τσιλτές της. Οι γείτονες που τρέξανε στις φωνές τους, είδαν και πάθανε να τη σβήσουν καθώς άρχιζε να απλώνεται. Η χαζούλα απ’ τον τρόμο της έκανε αποβολή! Το Σαλιχλί χαχανίζει…

28 Μαΐου 1921

Οι σμυρναίοι ετοιμάζονται να υποδεχτούν το βασιλιά. Έρχεται στην Ιωνία, για να επιθεωρήσει το μικρασιατικό μέτωπο. Φεύγω αύριο στη Σμύρνη, για να μη χάσω την ιστορική μέρα. Αυτή τη φορά παίρνω μαζί μου και τη γυναίκα μου∙ έτσι θα βεβαιωθεί πως τα ταξίδια μου εκεί είναι πάντα επαγγελματικά και δεν πηγαίνω να διασκεδάσω –όπως μερικοί πουριτανοί συμπολίτες- στα «Πολιτάκια»…

30 Μαΐου 1921 (Σμύρνη, μεσάνυχτα, στο ξενοδοχείο «Πατρίς»)

Σήμερα το απόγευμα, ανάμεσα στον κόσμο της προκυμαίας, ενώ με τα φυσικά μάτια μου παρακολουθούσα τον αρχιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα να προτείνει το χέρι στο βασιλιά για να αποβιβαστεί απ’ την ατμάκατο στην αποβάθρα, με τα νοητά μάτια μου έβλεπα ενσαρκωμένο στη μορφή του τον τελευταίο των αυτοκρατόρων μας, τον εθνομάρτυρα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να πατεί «πάλι με χρόνια με καιρούς» στο έδαφος της αυτοκρατορίας του…

Από νωρίς το απόγευμα η προκυμαία ήταν πατείς με πατώ σε απ’ τον κόσμο. Στο χώρο μπρος απ’ το φρουραρχείο είχαν πάρει θέση ο ανώτερος κλήρος με επικεφαλής το μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο, οι προξενικές αρχές, οι θρησκευτικοί αρχηγοί των τούρκων, καθολικών, αρμενίων, ισραηλιτών. Ανώτεροι αξιωματικοί και ανώτεροι υπάλληλοι. Η Δημογεροντία. Οι διευθυντές των εφημερίδων. Οι πρόεδροι όλων των σωματείων. Μια ομάδα ελληνίδες κρατούσε σημαίες και περιστέρια. Τα βλέμματά μας, ήταν στυλωμένα στο βάθος του ορίζοντα. Επιτέλους, κατά τις τρεις φάνηκε στο βάθος του σμυρναϊκού κόλπου στολίσκος από πολεμικά. Στην είσοδο του λιμανιού, τα αντιτορπιλικά ανέκοψαν ταχύτητα, για να προηγηθεί το θωρηκτό «Λήμνος», που μετέφερε το βασιλιά, τους πρίγκηπες, τον πρωθυπουργό και μερικούς υπουργούς. Θα ήταν πια περασμένες τέσσερις, όταν ο βασιλιάς, με στολή εκστρατείας, αποβιβάστηκε απ’ τη βασιλική ατμάκατο στην αποβάθρα, ενώ το πλήθος παραληρούσε από ενθουσιασμό. Άλλοι έσειαν σημαίες, άλλοι κουνούσαν μαντήλια βρεμένα απ’ τα δάκρυά τους. τα περιστέρια φτερούγιζαν θεαματικά. Ο αρχηγός της στρατιάς Παπούλας πρότεινε το χέρι στο βασιλιά για να αποβιβαστεί στο έδαφος της Ιωνίας, ενώ η μπάντα έπαιζε τον εθνικό ύμνο και συνόδευαν κανονιοβολισμοί τιμητικοί. Λυγμοί πνίγανε τους γύρω μου. μερικοί λιποθύμησαν. Ομολογώ ότι έχει παράστημα επιβλητικό. Συγκράτησα ένα σκίρτημα. Κάποιος γεροντάκος, που είχε εισχωρήσει ανάμεσα σε μένα και στη γυναίκα μου, ψιθύρισε: «Γερμανόμουτρο, δεν έχεις ούτε μια στάλα αίμα ελληνικό στις φλέβες σου…». Του χαμογέλασα, βάζοντας το δάχτυλο στα χείλη να μη συνεχίσει. Η ψευδαίσθησή μου είχε μεμιάς διαλυθεί: Είδα, τότε, εσένα, μεγάλε Βενιζέλε, θύμα της διχόνοιας, να νοσταλγείς, αυτοεξόριστος στη Νίκαια της Γαλλίας, την Ιωνία –κατάκτησή σου αγαπημένη, που οι αντίπαλοί σου την οικειοποιούνται τώρα θριαμβολογώντας «εν χορδαίς και τυμπάνοις». Ο βασιλιάς κατευθύνθηκε στο γενικό στρατηγείο. Λίγο αργότερα, απ’ τη βασιλική ατμάκατο επιβιβάστηκε σε ένα αντιτορπιλικό, που έκανε το γύρο σε όλο το μήκος της προκυμαίας μέσα στις ζητωκραυγές του κόσμου, ενώ η μπάντα έπαιζε «του Αετού ο γιος…». Όταν το αντιτορπιλικό έφτασε ως τα θερινά λουτρά της Πούντας, άλλαξε πορεία παίρνοντας κατεύθυνση προς την αποβάθρα του Κορδελιού. Λίγο αργότερα, -στην έπαυλη Κ. Κοτζιά όπου κατέλυσε- δέχτηκε μαζί με τους πρίγκηπες τον ύπατο αρμοστή και τους ανωτέρους αξιωματικούς. Αύριο, απ’ το κους-κους στη «Μικρασιατική Λέσχη», θα μάθω λεπτομέρειες για το επίσημο δείπνο που δόθηκε απόψε…

31 Μαΐου 1921

Υστερόγραφο από έναν πανηγυρισμό: Στη «Μικρασιατική Λέσχη» σαρκαστικά σχόλια για τη δουλοπρεπή συμπεριφορά του υπάτου αρμοστή στα νέα αφεντικά του: Ανάστημα του Βενιζέλου, ο αποκρουστικός φιλότουρκος, κάλεσε το ανώτερο προσωπικό της αρμοστείας και έπλεξε το εγκώμιο του βασιλιά και της πολιτικής του…

Το διάγγελμα, που απηύθυνε σήμερα ο βασιλιάς στο στράτευμα, κείμενο ρουτίνας: «Είμαι υπερήφανος δια σας…».

(Αφού τους χώρισε σε βενιζελικούς υπό δυσμένεια και βασιλικούς προνομιούχους). «…Μάχεσθε υπέρ της ιδέας της ελληνικής, η οποία εδώ εγέννησε τον απαράμιλλον εκείνον πολιτισμόν, ο οποίος ουδέποτε θα παύση να προκαλεί του κόσμου τον θαυμασμόν…». (Εμείς τι κάνομε;). «Αι αρεταί σας εγγυώνται, ότι εκ των θυσιών και της νίκης θα αναθάλλει ο εφάμιλλος εκείνων πολιτισμός…». (Τα ελαττώματά μας, όμως, τι εγγυώνται;). «Στρατιώται, επί το έργον. Όλοι ηνωμένοι…». (Πού χάθηκε η «ένωση», για να τη βρούμε στη «χώρα που ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα;»). Κλπ. κλπ…

Τάσος Αθανασιάδης, Τα παιδιά της Νιόβης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1999, τ. B΄, σ. 220-224