«Για τα νέα τζαμιά της Θεσσαλονίκης»

Οι φωτογραφίες του Αλέξανδρου Αβραμίδη αποτυπώνουν στιγμές καθημερινότητας μουσουλμάνων που ζουν στη Θεσσαλονίκη. Οι τελευταίοι επιτελούν μέρος του τελετουργικού της θρησκείας τους σε “δημόσιους” χώρους, είτε μέσα στο Πανεπιστήμιο είτε στην καρδιά της πόλης. Η αφάνεια αυτών των θρησκευτικών ημιδημόσιων-ημιιδιωτικών τόπων συνάρθρωσης μουσουλμάνων εντάσσεται στην έντονη προσπάθεια αποσιώπησης της παρουσίας τους στον ελλαδικό και ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Πρόκειται για πρακτική που ακολουθεί τις δυτικοευρωπαϊκές αντιλήψεις αποκλεισμού και υποτίμησης του μουσουλμάνου ως Άλλου, τις οποίες καλλιέργησε και καλλιεργεί συστηματικά ο οριενταλισμός και έρχεται τοπικά να τις υπερασπιστεί η αμφίσημη στάση του Έλληνα απέναντι στο έτερό του ήμισυ, τον Άλλο της Ανατολής. Υπό την απειλή των νέων μεταναστευτικών ροών που συνιστούν για τους Ευρωπαίους οι εξαθλιωμένοι της Ανατολής, οι οποίοι αναζητούν καλύτερη μοίρα στη Δύση, ο ελληνικός ελληνορθόδοξος εθνικισμός αναβαπτίζεται στο πνεύμα του δυτικού οριενταλισμού. Οι Νεοέλληνες, πιεζόμενοι από τις κρίσεις του καπιταλισμού, μιμούνται ακόμη και τον φόβο των Δυτικοευρωπαίων, στρεφόμενοι εναντίον των μεταναστών, κυρίως των μουσουλμάνων. Οι εμπειρίες της διαπολιτισμικής ιστορικής συνύπαρξης χριστιανών και μουσουλμάνων στο νότιο άκρο της Ευρώπης ξεχνιούνται, ενώ επισήμως αποσιωπώνται και απωθούνται ακόμα και η υλικότητα και η ορατότητα των λατρευτικών χώρων του βαλκανικού Ισλάμ. Η «πολιτισμική οικειότητα» των ανθρώπων που μεγάλωσαν και ζουν ανάμεσα σε μουσουλμανικά μνημεία της πόλης, όπως συμβαίνει στη Θεσσαλονίκη, μετατρέπεται σε ξενότητα μέσα από το ηγεμονικό φίλτρο των στερεοτύπων που παράγουν θεσμικά η κυρίαρχη εθνικιστική κουλτούρα και, τα τελευταία χρόνια, οι ειδήσεις των οκτώ.

[…]

Υπάρχουν ακόμη περιθώρια διαφοροποίησης και βελτίωσης των σχέσεών μας με τους αποκλεισμένους Άλλους, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Για τους πρώτους απαιτείται κριτική αποτίμηση σε ιστορικό πλαίσιο, η οποία θα οδηγήσει στον καταλογισμό των ηγεμονιών του παρελθόντος και την ανάληψη των ευθυνών του παρόντος. Σε εθνικό επίπεδο, η Ελλάδα θα πρέπει να στραφεί σε συστηματική καλλιέργεια κριτικής σκέψης και αυτογνωσίας. Όχι μόνο για την εκ νέου ανακάλυψη του Άλλου, του μουσουλμάνου, του Εβραίου και των άλλων μειονοτικών, αλλά για τον επαναπροσδιορισμό της ελληνικότητάς μας όχι απαραίτητα και αποκλειστικά σε σχέση με την Ευρώπη. Το βαλκανικό Ισλάμ, πριν από τους εθνικισμούς, συνιστά παράδοση θρησκευτικού συγκερασμού και ανοχής πάνω στην οποία μπορούν να στηριχθούν οι νέες πρακτικές ανεκτικότητας και διαπολιτισμικής συνύπαρξης, παλαιών και νέων πολιτών, σε όλον τον βαλκανικό χώρο. Πρόκειται για πρακτικές αυτογνωσίας που ακολουθούν με επιτυχία και άλλες χώρες.
Προκειμένου να ατενίσουμε την πολυχρωμία του μέλλοντος χωρίς κόμπλεξ και προκαταλήψεις, θα πρέπει να απεξαρτηθούμε από την πολλαπλά βιωμένη πολιτισμική ιεραρχία της ευρωπαϊκής και εν γένει δυτικής ηγεμονίας. «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» της πολιτισμικής μας οικειότητας στις συνθήκες συνύπαρξής μας με τους διαφορετικούς ιστορικούς μας συνοδοιπόρους, θα μπορούσαμε να εξοικειωθούμε και πάλι με τους χώρους και τις πρακτικές των Άλλων, προωθώντας την τοπική αντί της νεο-ισοπεδωτικής παγκοσμιοποιημένης αισθητικής του Ισλάμ. Η Θεσσαλονίκη, μια πόλη με ιστορικά τζαμιά, σούφικους τεκέδες και οθωμανικό χαμάμ, μπορεί να ηγηθεί του εγχειρήματος.

Τσιμπιρίδου Φωτεινή, «Για τα νέα τζαμιά της Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονικέων Πόλις, τχ. 12/35, Μάρτιος 2011, Φωτογραφίες Αλέξανδρος Αβραμίδης, σελ. 48 – 53.