Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

▲▲

Ιμαρέτ

(απόσπασμα)

Του Λιόντου

Στις 13 Ιουνίου 1880 οι Μεγάλες Δυνάμεις, με πρωτοβουλία του νέου πρωθυπουργού της Αγγλίας Γλάδστωνα, συνήλθαν σε διάσκεψη στο Βερολίνο και καθόρισαν τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Ελλάδας σύμφωνα με το 13ο Πρωτόκολλο του 1878. Δηλαδή με την παραχώρηση του μεγαλύτερου μέρους της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Η απόφαση, όπως δήλωσαν αρχικά, θα ήταν δεσμευτική για τις δύο χώρες. Οι ελπίδες αναγεννήθηκαν μεταξύ των Ελλήνων της πόλης μας και η αναστάτωση επισκεπτόταν εκ νέου τους Τούρκους.

Οι εξήντα χιλιάδες κάτοικοι της Αθήνας δέχτηκαν με ενθουσιασμό την απόφαση και πανηγύριζαν με λαμπαδηφορίες. Όμως οι πανηγυρισμοί αποδείχθηκαν πρόωροι. Η Υψηλή Πύλη ζήτησε νέα διαπραγμάτευση και το ελληνικό ζήτημα οδηγήθηκε ξανά σε διαβουλεύσεις.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, για να εκβιάσει την εφαρμογή της απόφασης των Μεγάλων Δυνάμεων, προώθησε διάταγμα επιστράτευσης στο βασιλιά Γεώργιο, ο οποίος το υπέγραψε στις 8 Ιουλίου και το δημοσίευσε στις 5 Αυγούστου, ενώ τους εφέδρους δεν τους κάλεσε παρά τον Ιανουάριο του επόμενου έτους. Ο σουλτάνος απάντησε με τη συγκέντρωση στρατευμάτων στη μεθόριο Θεσσαλίας και Ηπείρου, με αποτέλεσμα οι πιέσεις να ασκηθούν και πάλι προς την Ελλάδα και να βαλτώσει η προσχώρηση.

Επιστρέφοντας από την τραυματική εμπειρία στο Βουργαρέλι, αισθανόμουν ότι στην πόλη κυριαρχεί ατμόσφαιρα αναμονής ενόψει μεγάλων αλλαγών. Διστακτικότητα, επιφυλακτικότητα και υποβόσκουσα ένταση χαρακτήριζαν το κλίμα των συναναστροφών και των συναλλαγών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Όμως η ζωή, παρά τις μύχιες σκέψεις ή όσες καθένας εκδήλωνε έμμεσα, έβρισκε τον τρόπο να εντάσσει όλους στην καθημερινότητά της. Στα αγροκτήματα, στα εργαστήρια, στα εμπορικά, στα γραφεία, στις εκκλησίες, στους καφενέδες, στις ταβέρνες, στα χαμάμ, στα τζαμιά, στις συναγωγές, στους δρόμους, όλα έμοιαζαν να ακολουθούν τη συνηθισμένη ροή. Εξάλλου, οι ανάγκες της επιβίωσης, οι γέννες, οι βαφτίσεις, οι γάμοι, οι κηδείες, ακόμα και οι γιορτές, οι δεξιώσεις και τα γλέντια, δεν μπορούσαν ν’ αποκοπούν από την αλυσίδα του χρόνου, με αποτέλεσμα σε κάποιον ευκαιριακό επισκέπτη να δημιουργείται η εντύπωση της πλήρους κανονικότητας της ζωής της πόλης και πολύ λίγα να αντιλαμβάνεται απ’ όσα βάραιναν βαθύτερα τους κατοίκους της.

[…]

Του Νετζίπ

Μαζί με τα χελιδόνια, τα οποία η γιαγιά μου η Σελμά πίστευε ότι έρχονται από την Αφρική στις πλάτες των γερανών, ήρθαν και τα άσχημα μαντάτα. Στις 26 Μαρτίου 1881 –κι ενώ εμείς βρισκόμαστε στο μήνα Ρεμπιέλ Άχιρ του 1298– οι Μεγάλες Δυνάμεις με κοινή διακοίνωσή τους ζήτησαν από την Ελλάδα να αποδεχτεί την πρόταση της Υψηλής Πύλης για την παραχώρηση της Θεσσαλίας ως τέσσερα χιλιόμετρα νότια του Πλαταμώνα και του τμήματος της Ηπείρου ανατολικά του Αράχθου, δηλαδή τη μεγαλύτερη περιοχή της Άρτας.

Για ένα διάστημα η τύχη μας έμεινε στα χέρια του έλληνα πρωθυπουργού Κουμουνδούρου, ελπίζοντας να μην συμφωνήσει και ν’ αρχίσουν νέες μακροχρόνιες συνομιλίες. Όμως στις 12 Μαΐου η συμφωνία υπογράφηκε, σβήνοντας κάθε ελπίδα.

Όπως το ’χε προβλέψει ο παππούς Ισμαήλ, οι περισσότεροι μουσουλμάνοι ένιωθαν να τους χτύπησε κεραυνός εν αιθρία. Θλίψη, φόβο, πανικό και αγανάκτηση διάβαζες στα μάτια τους. Συναθροίζονταν στους καφενέδες, σε σπίτια και αρχοντικά, προκειμένου να συναποφασίσουν τι θα πράξουν. Αν θα παραμείνουν υπό ελληνική διοίκηση ή θα φύγουν. Παράλληλα ζητούσαν τη γνώμη των θρησκευτικών ηγετών, της Διοίκησης στα Γιάννενα και του υποπρόξενου της Ρωσίας στην πόλη μας.

Η οθωμανική κυβέρνηση αρχικά σχεδίαζε να κτίσει τη «Νέα Άρτα» στο χωριό Σταρόκα, όπου αγόρασε μεγάλη έκταση, και θα παραχωρούσε οικόπεδα σε όσους δέχονταν να μετοικήσουν. Όμως μετά την άρνηση των αρτινών μουσουλμάνων βρέθηκε νέα τοποθεσία κοντά στη Φιλιππιάδα, που της έδωσαν την ονομασία Χαμιδιέ, προς τιμήν του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ του Β΄.

Κανείς δεν μπορούσε εύκολα να αποφασίσει κι αποπάνω οι διάφορες φήμες προκαλούσαν σύγχυση και αναστάτωση. Τη μια διαδίδονταν ότι ο σουλτάνος ανέτρεψε τη συμφωνία και δεν παραχωρεί ούτε σπιθαμή εδάφους. Την άλλη πως οι Ρωμιοί συγκέντρωναν υπογραφές ζητώντας να παραμείνουν υπό οθωμανική διοίκηση εξαιτίας των κτημάτων του κάμπου, που δεν περιέχονταν στη συμφωνία, και άλλοτε ότι σουλτάνος παραχωρεί την Ελασσόνα αντί της Άρτας.

Κάθε νέα φήμη έκανε τους μουσουλμάνους να πανηγυρίζουν διοργανώνοντας γλέντια, και μόλις ερχόταν η διάψευσή της απογοητεύονταν διπλά. Κι ήταν τόσο πειστικά όσα διαδίδονταν, ώστε παρακίνησαν τον λιβά Οσμάν πασά να έρθει από τα Γιάννενα να διαπιστώσει αν όντως οι Ρωμιοί επιθυμούσαν να παραμείνουν υπό οθωμανική διοίκηση.