Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

▲ ▲ ▲

Το ρολόι της σκιάς

(απόσπασμα)

Στο νησί της μαστίχας

Τον χειμώνα του 1816, αλλά και τα επόμενα τέσσερα χρόνια, στη Χίο, ο Αντόνιο Ρεβόλτι δεν είχε δύο αλλά πάνω από πεντακόσια παιδιά. Στο μεγάλο κτιριακό συγκρότημα της σχολής γινόταν κοσμογονία. Ο ιερομόναχος Αθανάσιος Πάριος, «όστις εξουσίαζε πολύν καιρόν απεριορίστως τας ιδέας και είχε κηρύξει πόλεμον αδιάλλακτον κατά των εξ Ευρώπης ερχομένων μαθημάτων», είχε παροπλιστεί πριν από πέντε χρόνια (όπως κομψά αναφέρεται, οι έμποροι και οι τραπεζίτες «ευγνώμονες απήλλαξαν αυτόν από των κόπων της Διευθύνσεως και της διδασκαλίας») και είχε μάλιστα αποδημήσει εις Κύριον πριν από τρία. Έτσι ο μέγας δάσκαλος της ρητορικής, της μεταφυσικής, της θεολογίας και της (σχολαστικής φυσικά) λογικής, που θεωρούσε άθεο όποιον είχε πατήσει το πόδι του στην Εσπερία και τα μαθηματικά πηγή αθεΐας, είχε δώσει τη θέση του στον Νεόφυτο Βάμβα, που είχε περάσει επτά χρόνια στο Παρίσι, ως διορθωτής και αντιγραφέας του Κοραή. Αυτός εξάλλου ήταν που είχε βάλει το χέρι του (και το χαρτί και το μελάνι του) για την αλλαγή φρουράς.

[…]

Ο Βάμβας δεν αρκέστηκε να θίξει τα κακώς κείμενα στην παιδεία, δίνοντας προτεραιότητα στη φυσική, τη χημεία (που τη δίδασκε ο ίδιος) και τα μαθηματικά, που θεωρούνταν απαραίτητα σε όσους θέλουν «εις τα της φύσεως άδυτα εισδύναι» (στα χωράφια του Θεού δηλαδή). Δεν αρκέστηκε να εκδώσει τα Στοιχεία φιλοσοφικής ηθικής ούτε να συμμετάσχει στον επιστημονικό διάλογο που φιλοξενούσε στις σελίδες του ο Ερμής ο Λόγιος και όπου ανθούσαν καρτεσιανές και νευτώνειες αντιλήψεις για την ερμηνεία της φύσης, αλλά (κληρικός να σου πετύχει!) δεν δίστασε να κρατήσει στα χέρια του βιβλία όπως η Δημώδης φυσική που κήρυττε «πρέπει να πιστεύωμεν μόνον περί πραγμάτων, των οποίων την ύπαρξιν γνωρίζομεν διά της πείρας» ή να επιτρέπει στους δασκάλους της σχολής του (στον Πίκκολο) να γράφουν ότι η φύση δεν είναι «παρά διάταξις πραγμάτων εις νόμους υποκειμένων. Εις την ανάγκην ταύτην θεμελιώνεται η μόνη βάσις της βεβαιότητος των γνώσεών μας». (Φρίξον ήλιε! Κύριος οίδε σε τι είδους «Ξενοδοχεία» σύχναζε ο Βάμβας στο Παρίσι.) Κι αν έβγαιναν τέτοια λόγια από το στόμα του Πίκκολου, τι να περιμένει κανείς από τον παλιό ιακωβίνο, τον αθεϊστή (ή, ακόμη χειρότερα, τον καθολικό) Ρεβόλτι;