Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

«Η οικονομική κρίση και η απειλή οικονομικού ελέγχου αποτέλεσαν το κατάλληλο πλαίσιο για να εκδηλωθούν οι αντιδράσεις, που οδήγησαν τελικά στην επανάσταση και στην παραχώρηση Συντάγματος. Τον Ιανουάριο του 1843 η χώρα αδυνατούσε να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια του δανείου και οι Δυνάμεις όχι μόνον αρνήθηκαν να τη διευκολύνουν αλλά επέβαλαν οικονομικό έλεγχο, καταργώντας την οικονομική αυτονομία της χώρας, πράγμα που σήμαινε δραστικές περικοπές μισθών, κατάργηση θέσεων, διακοπή έργων κ.λπ. Η κοινωνική αναταραχή ήταν το φυσικό επακόλουθο αυτής της πολιτικής. Ο στρατός, από τα πρώτα θύματα των περικοπών, εναντιώθηκε στον Όθωνα αφαιρώντας του έτσι ένα σημαντικό στήριγμα. Οι φήμες, που είχαν αρχίσει να διαρρέουν, για συνωμοσία που εξυφαινόταν εναντίον του Βασιλιά, επέσπευσαν την εξέγερση. Ο Όθων βρέθηκε σχεδόν προ τετελεσμένου γεγονότος. Η επικοινωνία του με τους ξένους πρεσβευτές δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα^. οι ξένες Δυνάμεις, χωρίς να έχουν άμεση ανάμειξη στήριξαν με τη σιωπή τους ή την έμμεση ενθάρρυνσή τους την επανάσταση. Υπό την πίεση του στρατηγού Καλλέργη, που είχε ξεσηκώσει το στράτευμα, ο Όθων αναγκάστηκε να δεχθεί τα αιτήματα των επαναστατών. Επικύρωσε τις αποφάσεις του Συμβουλίου, υπέγραψε τα διατάγματα και δέχθηκε την ορκωμοσία του νέου υπουργικού συμβουλίου στο οποίο προΐστατο ο Α. Μεταξάς ενώ συμμετείχαν, αντιπροσωπεύοντας και τα τρία κόμματα, οι Α. Λόντος, Κ. Κανάρης, Α. Μελάς, Μ. Σχινάς, Ρ. Παλαμήδης κ.ά. Με την παραχώρηση Συντάγματος τελείωσε η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας.»

«Η απολυταρχία του Όθωνα δεν κατόρθωσε να διασφαλίσει τη λαϊκή γαλήνη, απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαιώνιση του καθεστώτος του. Τα πολιτικά κόμματα και ο Τύπος είχαν περάσει στην αντιπολίτευση. […]

Τελικά, η αντιπολίτευση αποφάσισε να καταφύγει στη βία, για την επιβολή των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. […] Η ηγεσία της αντιπολίτευσης κατόρθωσε να μυήσει στο κίνημα και κορυφαίους στρατιωτικούς. Τον Αύγουστο του 1843 μυήθηκε ο Δημ. Καλλέργης, επικεφαλής του ιππικού της πρωτεύουσας, παράλληλα ο συνταγματάρχης Σκαρβέλης, διοικητής του πεζικού, και ο συνταγματάρχης Σπυρομήλιος, διοικητής της Σχολής Ευελπίδων - όλοι μέλη του ρωσικού κόμματος.

Στο μεταξύ η κυβέρνηση είχε λάβει έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσει την οξυνθείσα κατάσταση, γεγονός που επέσπευσε την επαναστατική εκδήλωση. Εμπρός στον κίνδυνο των συλλήψεων ήταν ζήτημα αυτοσυντήρησης για τους "συνωμότες" να αρχίσουν αμέσως επαναστατική δράση. Πράγματι την 3η Σεπτεμβρίου 1843, στις μία μετά τα μεσάνυχτα, τμήματα στρατού υπό τον Καλλέργη αναπτύχθηκαν στην πλατεία των ανακτόρων, ενώ πολύς λαός είχε συγκεντρωθεί διαδηλώνοντας υπέρ της παραχώρησης Συντάγματος. Πανικόβλητος ο Όθωνας εξαναγκάστηκε να προβεί στην ακόλουθη διακοίνωση: "Έλληνες, ήκουσα την επιθυμίαν σας και θέλω συγκαλέσει το πρωί το Υπουργικόν Συμβούλιον και το Συμβούλιον της Επικρατείας δια να συνεννοηθώ με αυτά καθώς και με τους πρέσβεις των τριών φίλων Δυνάμεων, αι οποίοι υπέγραψαν τας περί αποκαταστάσεως της Ελλάδος συνθήκας…"»

Απόσπασμα της αναφοράς των πρεσβευτών των τριών Μεγάλων Δυνάμεων για τα γεγονότα της 3ης Σεπτεμβρίου προς τη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου.

«…Την 1ην πρωινήν ώραν, τυμπανοκρουσίαι καλούσαι τον λαόν εις τα όπλα, κωδωνοκρουσίαι, μερικοί τυφεκιοβολισμοί, κραυγαί Ζήτω το Σύνταγμα, εξύπνησαν τον λαόν των Αθηνών. Μετ' ολίγον τα στρατιωτικά τμήματα ετέθησαν επί ποδός έχοντα επί κεφαλής σχεδόν όλους τους αξιωματικούς των. Αι πυροβολαρχίαι του πυροβολικού εγκατέλειπαν τη θέσιν όπου εστάθμευον. Προφανές ήτο ότι η λήψις όπλων ελάμβανε χώραν άνευ των διαταγών της Κυβερνήσεως. Η κίνησις ήτο ομόθυμος και η στάσις, στρατιωτική και πολιτική συγχρόνως, έφθασε μέχρι των Ανακτόρων, χωρίς να συναντήση ουδεμίαν αντίστασιν. Τα στρατιωτικά τμήματα βαδίζοντα εν τάξει υπό το πρόσταγμα των αρχηγών των ετοποθετήθησαν εις θέσιν μάχης μεταξύ των Ανακτόρων και τον λαού. Αι κραυγαί, Ζήτω το Σύνταγμα, ηκούοντο μετά νέας εντάσεως. Ο Βασιλεύς απεπειράθη να νουθετήση τους στρατιώτας, να ανακαλέση τους αξιωματικούς εις το καθήκον των να διαμαρτυρηθή ενώπιον τον λαού διά την αφοσίωσιν του εις τη χωράν. Ηρνήθησαν να τον ακούσουν, η φωνή του κατεπνίγετο από τας κραυγάς: Ζήτω το Σύνταγμα…»

Πούλος Ι., «Η επανάστασις της 3ης Σεπτεμβρίου επί τη βάσει των Γαλλικών Αρχείων», Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας 1956, σ.242-245.

«Εν τούτοις το πλήθος ηύξανε εις την πλατείαν και αι κραυγαί εγίνοντο ζωηρότεροι. Ουδεμία δε σύγχυσις συνέβαινεν. Οι στρατιώται ακίνητοι, εις ην τάξιν ήσαν παρατεταγμένοι, ετήρουν πειθαρχίαν και ευταξίαν απαραδειγμάτιστον, ο δε λαός περιεφέρετο κραυγάζων χωρίς να πειράζη κανένα ουδ' αυτούς τους ανθρώπους καθ' ων εκινείτο. Ενώ δε τις των παρευρισκομένων, διακρίνας δύο αξιωματικούς Βαυαρούς προσερχόμενους, ανεβόησε και έσυρε την προσοχήν των ανθρώπων προς αυτούς, ο υπολοχαγός Τολμίδης, πλησιάσας τους έλαβεν από τας χείρας και φοβούμενος τούς διήγαγε διά του πλήθους και των στρατιωτών, χωρίς να κίνηση τις να τους κακοποίηση. Όλοι ήσαν ενησχολημένοι να εκφράσωσι τον ενθουσιασμόν των.»

«Το πραξικόπημα του 1843 δεν έφερε στην Ελλάδα παρά μια πολιτική αλλαγή περιορισμένης σημασίας. Το Σύνταγμα του 1844 ήταν υπερβολικά συντηρητικό. Η νομοθετική εξουσία ασκούνταν συλλογικά απ’ το βασιλιά, από μια Βουλή εκλεγμένη απ’ το λαό σύμφωνα μ' ένα σύστημα, που ήταν λίγο-πολύ τιμοκρατικό και από μια Γερουσία διορισμένη ισόβια απ’ το βασιλιά. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει στο βασιλιά κι ασκείται απ’ τους υπεύθυνους υπουργούς του, διοριζόμενους και παυόμενους απ’ αυτόν χωρίς την έγκριση της Βουλής. Η δικαιοσύνη επίσης απορρέει απ’ το βασιλιά. Ωστόσο τα δημοκρατικά στοιχεία δεν έλειπαν. Οι πολίτες ήταν ίσοι μπροστά στο νόμο, υπήρχε εγγύηση της ατομικής ελευθερίας, της ελευθερίας του τύπου, του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και δεν αναγνωριζόταν στην Ελλάδα η δουλεία.»

«Το Σύνταγμα του 1844 εισήγαγε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών.

Η εκτελεστική εξουσία ανήκε στο Βασιλιά. Θα ασκούνταν από τους υπεύθυνους για τις πράξεις του Βασιλιά υπουργούς, που θα διόριζε και θα έπαυε ο ίδιος "ελευθέρως". Η νομοθετική εξουσία θα ασκούνταν από κοινού, από το Βασιλιά, τη Βουλή και τη Γερουσία. Οι βουλές (Βουλή και Γερουσία) ήταν δυνατόν να απαιτούν την παρουσία των υπουργών, να τους αποστέλλουν αναφορές που απευθύνονταν σε αυτούς και στις οποίες ήταν υποχρεωμένοι να "δίδωσι διασαφήσεις οσάκις ζητηθώσι". Με τις διατάξεις που προέβλεπαν την ευθύνη των υπουργών και την καθιέρωση μιας σχέσης ελέγχου από το νομοθετικό σώμα, εισαγόταν μια πρώιμη μορφή κοινοβουλευτικού ελέγχου της Κυβέρνησης. Ωστόσο η νομοθετική πρωτοβουλία και το δικαίωμα της κυρώσεως των νόμων ανήκε στο Βασιλιά. Με το διορισμό των μελών της Γερουσίας και της διάλυσης, χωρίς περιορισμό, της Βουλής, ο Βασιλιάς συγκέντρωνε εκτεταμένες αρμοδιότητες.»

«Η συνέχιση της μοναρχίας λοιπόν, με συνταγματική μορφή βέβαια, αποτελούσε το κυριότερο δεδομένο στους υπολογισμούς και στις ενέργειες των πρωταγωνιστών της συντακτικής διαδικασίας. Για τους μετριοπαθείς στην κυβέρνηση και τους συμμάχους τους στην Εθνοσυνέλευση, η παρουσία του Όθωνος ήταν απαραίτητη για την αποφυγή εμφύλιου σπαραγμού, που εθεωρείτο σχεδόν αναπόφευκτος σε περίπτωση εξώσεως του βασιλιά και μεσολαβήσεως παρατεταμένης μεσοβασιλείας. Από το άλλο μέρος, ο φόβος των ριζοσπαστικών, ότι ο βασιλιάς μπορούσε να επιδιώξει να τους εκδικηθεί για το ρόλο τους στην επανάσταση, τους έκανε λιγότερο αδιάλλακτους και περισσότερο ενδοτικούς στο αίτημα να διατηρηθούν πολλές από τις εξουσίες του στέμματος. Σχετικά με τις μεγάλες δυνάμεις τέλος και ιδιαίτερα την Αγγλία, τη Γαλλία και την Αυστρία, η αποδοχή της συνταγματικής μοναρχίας ήταν αποτέλεσμα τριών παραγόντων: α) της επιθυμίας τους να αποτρέψουν τη ριζοσπαστικοποίηση της επαναστάσεως β) της επιθυμίας τους να αποφύγουν τις μεταξύ τους έριδες που θα προέκυπταν από την εκλογή νέου μονάρχη σε περίπτωση εξώσεως του Όθωνος και γ) του φόβου τους μήπως η έξωση του βασιλιά οδηγούσε σε αναρχία και σε νέα έξαρση του αλυτρωτισμού που θα μπορούσε να δημιουργήσει κρίση στην Εγγύς Ανατολή και να ανοίξει και πάλι το Ανατολικό ζήτημα. Τέλος, οι μεγάλες Δυνάμεις γνώριζαν ότι τόσο ο Όθων όσο και ο πατέρας του Λουδοβίκος δεν ήταν διατεθειμένοι να δεχθούν μια συνταγματική ρύθμιση, που θα περιόριζε πολύ τις εξουσίες του μονάρχη, και αυτό έκανε τις Δυνάμεις να συμφωνούν ότι έπρεπε το νέο σύνταγμα να διασφαλίζει τις κυριότερες εξουσίες του μονάρχη.»

«Η αναγκαστική μείωση των κρατικών δαπανών έθιξε ιδιαίτερα κρατικούς λειτουργούς και στρατιωτικούς, οι οποίοι έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο την 3η Σεπτεμβρίου. Η μείωση των δυνάμεων του στρατού στερούσε τον Όθωνα από τα ερείσματά του, ώστε να λογαριάζει σοβαρά την παραχώρηση συντάγματος χωρίς, ωστόσο, να το αποφασίζει.

Η συνωμοσία για την επιβολή της συνταγματικής μοναρχίας συγκέντρωσε ηγετικά στελέχη όλων των κομματικών προελεύσεων. Τα απομνημονεύματα του Ιωάννη Μακρυγιάννη περιέχουν μαρτυρία για το κίνημα, στην οποία υπερβάλλεται η συνεισφορά του ιδίου. Αποφασιστικό ρόλο έπαιξε ο Δημήτρης Καλλέργης, επικεφαλής του Ιππικού στην Αθήνα, ο οποίος στην πλατεία μπροστά στα Ανάκτορα πίεσε τον Όθωνα να παραχωρήσει το σύνταγμα. Το Συμβούλιο Επικρατείας, που συγκλήθηκε στις 3 το πρωί, συνέταξε προκήρυξη με την οποία αναγνώριζε το κίνημα και ζητούσε από τον βασιλιά την παραχώρηση συντάγματος. […] Τις πρωινές ώρες της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843, ειδική επιτροπή παρουσίασε στον Όθωνα τις αποφάσεις του Συμβουλίου και ο Καλλέργης απαγόρευσε τη συνεννόηση των ξένων πρέσβεων με τον μονάρχη. Με την αποδοχή των αιτημάτων των κινηματιών από τον Όθωνα τελείωνε η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας του.»