Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

«Ήδη τον Αύγουστο του 1943, το Ε.Α.Μ., τα παλιά πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, η Ε.Κ.Κ.Α. και ο Ε.Δ.Ε.Σ. διακηρύττουν ότι το καθεστωτικό ζήτημα, μια απ' τις κυριότερες αιτίες της σύγκρουσης, πρέπει να ρυθμιστεί μετά την απελευθέρωση με δημοψήφισμα. Η λύση αυτή υιοθετείται απ' το βασιλιά και την κυβέρνησή του. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα σ' όλες τις πολιτικές αποχρώσεις συνεχίζονται, και μετά από μερικές δυσχέρειες καταλήγουν στη συμφωνία του Λιβάνου (Μάιος 1944) και στο σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, που μεταφέρθηκε στη Νεάπολη. Παρ' όλ' αυτά, η Συνδιάσκεψη του Κιεμπέκ ανάμεσα στο Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ επιτρέπει στη Μεγάλη Βρεταννία (που καθώς φαίνεται δεν θεωρούσε αναγκαίο να έχει και τη συγκατάθεση του Στάλιν) να στείλει μετά την απελευθέρωση στην Αθήνα ένα εκστρατευτικό σώμα "για να σώσει τη χώρα απ' την αναρχία". Παρ' όλ' αυτά, για να επιτευχθεί η καταδίωξη των γερμανικών στρατειών, το Ε.Α.Μ. προσχωρεί στη συμφωνία της Καζέρτας (Σεπτέμβρης 1944), με την οποία δέχεται να μην καταλάβει ο Ε.Λ.Α.Σ. την Αθήνα και ν' αποβιβαστούν βρεταννικά στρατεύματα στην Ελλάδα.»

«Είναι εκ των υστέρων φανερό ότι οι πολιτικές συνέπειες της αντίστασης κατά των κατακτητών υπήρξαν σημαντικότερες από τα στρατιωτικά της επιτεύγματα. Πέρα από το ότι υποχρέωνε τους Γερμανούς να διατηρούν στην Ελλάδα περισσότερες δυνάμεις απ' ό,τι θα ήταν αναγκαίο, η αντίσταση είχε ελάχιστη επίδραση στην κατάστρωση των στρατιωτικών σχεδίων και των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα όταν οι Σύμμαχοι απέκλεισαν τελικά τη δημιουργία μετώπου στα Βαλκάνια. Ωστόσο, ως μαζικό πολιτικό κίνημα ήταν κάτι τελείως καινούριο στην ελληνική ιστορία, με εξαιρετικά σοβαρές συνέπειες για την πολιτική ζωή του έθνους. Οι διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις, ιδιαίτερα οι προσκείμενες στο ΕΑΜ, κινητοποίησαν και συνένωσαν μεγάλες μερίδες πολιτών, πολλοί από τους οποίους δεν είχαν αναμειχθεί ποτέ σε εθνικά θέματα. Αλλά αν η αντίσταση συνέβαλε στην ενότητα του πληθυσμού, είχε ταυτόχρονα και αντίθετα αποτελέσματα. Οι πολιτικές διασπάσεις του παρελθόντος, ενισχυμένες τώρα από νέα και βαθιά ιδεολογικά σχίσματα και από κάποιο κλίμα εκδίκησης, επισφράγισαν όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του έθνους.»

«Η απελευθέρωση της Ελλάδας απασχόλησε έντονα τις συμμαχικές Μεγάλες Δυνάμεις και ιδίως τη Βρεταννία. Την άνοιξη του 1944, η θέση των Βρεταννών στα ελληνικά πράγματα φαινόταν επισφαλής: οι στρατιωτικές δυνάμεις της ελληνικής εξόριστης κυβέρνησης είχαν σε σημαντικό βαθμό αποσυντεθεί μετά την κρίση του Απριλίου 1944, ενώ το ΕAM κυριαρχούσε σε μεγάλα τμήματα της χώρας. Ο Βρεταννός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλλ (Winston Churchill) φοβόταν ότι, μετά τον πόλεμο, τα Βαλκάνια θα κυριαρχούνταν από τους κομμουνιστές και θα περιέρχονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Πίστευε ακόμη ότι μια σύγκρουση Βρεταννίας και Σοβιετικής Ένωσης δεν ήταν απίθανη, εξαιτί­ας της σοβιετικής πολιτικής στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα. Ειδικότερα, ο Βρεταννός πρωθυπουργός θεωρούσε αναγκαίο να μεταφερθούν βρεταννικές δυνάμεις στην Αθήνα μέσα σε 48 ώρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών, για να αποτρέψουν την κατάληψη της εξουσίας από το ΕΑΜ. Οι στόχοι της αγγλικής πολιτικής καθορίστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια στις 7 Ιουνίου 1944, οπότε, σε μνημόνιο που υπέβαλε ο υπουργός Εξωτερικών, Άντονυ Ήντεν (Anthony Eden), στο Πολεμικό Συμβούλιο, οριζόταν ότι το Λονδίνο έπρεπε να εργαστεί για την εγκαθίδρυση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος, που μετά τον πόλεμο θα απευθυνόταν στη Βρεταννία για να αντιμετωπίσει τη σοβιετική επιρροή.»

«Καθώς διευθετούνταν έτσι οι διεθνείς επιπλοκές και οι Γερμανοί αποχωρούσαν, άρχισε από τις 7 Οκτωβρίου η αποβίβαση βρεταννικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Οι γερμανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Αθήνα στις 12 του μηνός και είχαν πλήρως εκκενώσει την ηπειρωτική Ελλάδα ως τις 3 Νοεμβρίου. Κατά το διάστημα αυτό σημειώθηκαν συγκρούσεις με τις δυνάμεις της Αντίστασης, με κορυφαία την επιτυχία του ΕΛΑΣ να αποτρέψει την ανατίναξη του εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας στο Κερατσίνι. Στις 14 και 15 Οκτωβρίου, οι πρώτες βρεταννικές δυνάμεις εισήλθαν στην πρωτεύουσα, όπου έγιναν πανηγυρικά δεκτές από τον λαό, με συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και των τριών Συμμάχων, Βρεταννίας, Σοβιετικής Ένωσης και ΗΠΑ. Στις 18 Οκτωβρίου εισήλθε στην Αθήνα η νόμιμη κυ­βέρνηση υπό τον Γ. Παπανδρέου, σε ατμόσφαιρα μεγάλου λαϊκού ενθουσιασμού. Πρώτη πράξη του Παπανδρέου ήταν η επίσημη έπαρση της σημαίας στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, ενώ λίγο αργότερα, στην Πλατεία Συντάγματος, απευθύνθηκε στον λαό, σε μία συγκέντρωση όπου κυριάρχησαν συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στην ανάγκη να ικανοποιηθούν οι εθνικές διεκδικήσεις, να αποκατασταθεί η λαϊκή κυριαρχία, να επιλυθεί το πολιτειακό ζήτημα μετά από ελεύ­θερο δημοψήφισμα και να τιμωρηθούν οι συνεργάτες του εχθρού. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου, ορκίστηκε νέα υπό τον Γ. Παπανδρέου κυβέρνηση.»

«Με τη συμφωνία της Λισαβόνας (Αύγουστος 1944) δόθηκε η δυνατότητα και στους χιτλερικούς να συμβάλουν στο έργο των Άγγλων το Δεκέμβριο του 1944. Η συμφωνία βοήθησε το στρατηγό Σκόμπυ να μη χρησιμοποιήσει τα βρετανικά όπλα κατά των Γερμανών. Ανενόχλητοι έφυγαν από την Κρήτη 50.000 Γερμανοί κι έμειναν εκεί άλλες 20.000 μέχρι τις 8 Μαΐου 1945. Από τα Δωδεκάνησα έφυγαν ανενόχλητες 17.000. Κι ακόμη, υποχώρησαν μπροστά στα μάτια των Άγγλων η 11η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών, η 117η "Μεραρχία Κυνηγών" και η 41η Μεραρχία Πεζικού. Οι μόνοι που τους έκοβαν τις διόδους και τους χτύπησαν με επιθέσεις σε όλη την έκταση της γραμμής υποχώρησης ήταν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο, τη Στε­ρεά και τη Βόρεια Ελλάδα και του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, όπως βεβαιώνουν οι γερμανικές στρατιωτικές εκθέσεις. Οι άθικτες από τους Άγγλους γερμανικές δυνάμεις- ο κύριος όγκος τους τουλάχιστον- προωθήθηκαν έτσι προς το κεντροευρωπαϊκό μέτωπο, ενώ θα μπορούσαν ν' αποκοπούν και να αιχμαλωτιστούν.»

«Το Συνέδριο του Λιβάνου τον Μάιο του 1944, το οποίο κατέληξε στο σχηματισμό ελληνικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, ενέκρινε ομόφωνα το Εθνικό Συμβόλαιο με το οποίο καθορίστηκαν τα κύρια ζητήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν κατά τη μεταβατική περίοδο προς την Απελευθέρωση. Περιελάμβανε επίσης τις αρχές για τη διακυβέρνηση της χώρας αμέσως μετά την απελευθέρωσή της. Το κείμενο ανέφερε συγκεκριμένα την "επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της Πατρίδος και κατά των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του λαού μας". Η υιοθέτηση μιας τέτοιας απόφασης στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1942 είχε προφανώς στόχο να ενθαρρύνει τους υπόδουλους λαούς της Ευρώπης και να προειδοποιήσει τις κατοχικές δυνάμεις. Εντούτοις, τις παραμονές της Απελευθέρωσης, η απόφαση αυτή είχε προσλάβει μια επιπλέον διάσταση, που όμως αγνοήθηκε από τους επίσημους φορείς. Είχε μετατραπεί σε πολιτικό ζήτημα. Η τιμωρία των προδοτών, μια έκφραση που μετά την Απελευθέρωση αντικαταστάθηκε σταδιακά από τον όρο "εκκαθάριση", αποτέλεσε τη λυδία λίθο πάνω στην οποία δοκιμάστηκαν πολλά ζητήματα: η εντιμότητα των προθέσεων της πολιτικής ελίτ, η εφαρμογή των δεσμεύσεων που είχαν αναληφθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, η ακεραιότητα των μεταπολεμικών κυβερνήσεων και, τέλος, η ιδεολογική αλληλεγγύη ανάμεσα σε κατηγόρους και κατηγορουμένους.»

«Από το καλοκαίρι του 1943, η σκληρότητα των κατακτητών παίρνει νέες διαστάσεις. Στις αρχές του Αυγούστου έχει ολοκληρωθεί η μεταφορά περίπου 50.000 Εβραίων στο Άουσβιτς από τη Βόρεια Ελλάδα^. ελάχιστοι από αυτούς θα επιστρέψουν. Παράλληλα, σε αντίποινα για την ανάπτυξη της αντίστασης, ο γερμανικός στρατός κατοχής εφαρμόζει πολιτική τρόμου και μαζικών εκτελέσεων. Το Κομένο, η Κλεισούρα, το Δίστομο, τα Καλάβρυτα είναι ορισμένα από τα ορόσημα της μακράς σειράς αίματος που διατρέχει την κατεχόμενη Ελλάδα. Ήδη από την άνοιξη του 1943, οι Γερμανοί έχουν επιτρέψει την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας, όπως προτρέπουν οι Θ. Πάγκαλος και Σ. Γονατάς, ώστε, εξοπλισμένα με γερμανικά όπλα, να καταπολεμήσουν τον κομμουνισμό. Η νέα αυτή εξέλιξη γρήγορα παίρνει πολιτικές διαστάσεις, όπως είναι φυσικό, γιατί προβάλλει ανάγλυφα μια ιδιαίτερα απεχθή μορφή συνεργασίας με τον κατακτητή: την καταδίωξη μιας αντιστασιακής οργάνωσης και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, που εξυπηρετούν τόσο τις δυνάμεις κατοχής όσο και συγκεκριμένη μερίδα του πολιτικού κόσμου.»

«Κατά τις προκαταρκτικές συνεννοήσεις, πριν από την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου, διαφάνηκε η αντίθεση μεταξύ του ΕΑΜ και των υπολοίπων δυνάμεων. Οι αντιπροσωπείες του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ […] καθώς και ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, Στέφανος Σαράφης- επεδίωκαν την αποκήρυξη των Ταγμάτων Ασφαλείας, τον σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης, στην οποία το ΕΑΜ θα ήλεγχε τα μισά Υπουργεία- και ειδικά το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υφυπουργείο Στρατιωτικών- μεταφορά τμήματος της κυβέρνησης στο Βουνό, δημιουργία ενιαίου Στρατού μεταπολεμικά, καθώς και δήλωση ότι ο βασιλιάς δεν θα επέστρεφε πριν από τη διενέργεια δημοψηφίσματος και τον διορισμό αντιβασιλιά. Στις αξιώσεις αυτές αντιτάχθηκαν όλες οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις, φοβούμενες ότι έτσι θα περιερχόταν η κυβέρνηση στον ουσιαστικό έλεγχο του ΕΑΜ. Από την πλευρά των αστικών κομμάτων, επιδιωκόταν η δημιουργία ενιαίου Στρατού ο οποίος δεν θα είχε ως βάση του τον ΕΑΑΣ, η καταγγελία από το Συνέδριο του κινήματος στις δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, καθώς και του ΕΛΑΣ για τρομοκράτηση της υπαίθρου. Ο Παπανδρέου προσπάθησε να επιτύχει τη διάλυση του ΕΛΑΣ και τη σύσταση ένοπλης δύναμης με βάση την καθολική στρατολογία, πείστηκε όμως από τον Σαράφη ότι τούτο θα ήταν αδύνατο στις υπάρχουσες συνθήκες. Στο σημείο αυτό, φαίνεται ότι ο Ρούσος, ως εκπρόσωπος του ΚΚΕ, εξέτασε και το ενδεχόμενο αποχώρησης από το Συνέδριο, υποχώρησε όμως ενώπιον της αντίδρασης του Σβώλου, που επιζητούσε οπωσδήποτε τον σχηματισμό ενιαίας κυβέρνησης. […] Οι εργασίες του Συνεδρίου άρχισαν στις 17 Μαΐου. Μιλώντας πρώτος, ο Παπανδρέου εξέθεσε τις προγραμματικές του δηλώσεις- τις οποίες είχε δώσει στη δημοσιότητα ήδη από την πρωθυπουργοποίησή του- και εξαπέλυσε έντονη επίθεση κατά του ΕΑΜ, το οποίο κατηγόρησε ότι απέβλεπε σε πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας μετά τον πόλεμο.»

«Ανάλογα με τη στρατιωτική κατάσταση στα μέτωπα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα πολιτικά διακυβεύματα και το διπλωματικό παρασκήνιο, αλλά και τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Ελλάδας, από το φθινόπωρο του 1943 ως την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944, το πρόβλημα της εξουσίας στη χώρα υπερέ­βαινε κατά πολύ τους θεσμούς και τα κυβερνητικά σχήματα που την ασκούσαν μάλλον συμβατικά και που συμβολικά τη διαχειρίζονταν. Υπήρχαν δύο τυπικές κυβερνήσεις, μια στην Αθήνα και μια στο Κάιρο, ενώ από το Μάρτιο του 1944 μια τρίτη έκανε τη δυναμική εμφάνισή της "στο βουνό", αλλά και για τις τρεις, έστω και σε διαφορετικούς βαθμούς, ίσχυε το παράδοξο ότι βρίσκονταν στην "κυβέρνηση" αλλά όχι στην εξουσία. Έτσι, και ενώ διαγραφόταν η προοπτική απελευθέρωσης, οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί για την εξουσία στη μεταπολεμική Ελλάδα έθεταν επί τάπητος το ζήτημα των εκατέρωθεν νομιμοποιήσεων και συμπυκνώνονταν σε μια δέσμη ερωτημάτων που θα μπορούσαν κάλλιστα να ανταλλάξουν μεταξύ τους οι διεκδικητές: Τι εξουσία διαθέτεις; Από πού την αντλείς; Στο όνομα και υπέρ ποιων συμφερόντων την ασκείς; Σε ποιον λογοδοτείς; Τέλος, με ποιον τρόπο θα απαλλαγώ από σένα;»

«Οι αγωνιστές τον ΕΑΜ είχαν διαδώσει την είδηση της αναμενόμενης αποχώρησης των Γερμανών την προηγούμενη νύχτα, φωνάζοντας συνθήματα από τις ταράτσες με τα χωνιά τους. Στις 12 του μηνός, ο ήλιος ανέτειλε και φώτισε εκατοντάδες γαλανόλευκες σημαίες, που ο κόσμος είχε κρεμάσει από τα μπαλκόνια. Εκείνο το πρωί, ενώ μαζεύονταν πλήθη στην πλατεία Συντάγματος, μια γερμανική μονάδα κατέβασε τη σβάστικα από την Ακρόπολη και απέτισε τον ύστατο χαιρετισμό στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Ο αξιωματικός είπε στο δήμαρχο ότι παρέδιδαν την πόλη σε αυτόν, και έφυγε. "Βρήκαμε τους δρόμους γεμάτους από ανθρώπους, σε τόσο πυκνή διάταξη που το αμάξι μας προχωρούσε σπρώχνοντας με δυσκολία", θυμόταν ένας από τους τελευταίους Γερμανούς αξιωματούχους που έφυγαν. "Δεν έχω δει ποτέ μου κόσμο να έχει τέτοια χαρά και ενθουσιασμό". Το μεσημέρι πια η πλατεία Συντάγματος ήταν κατάμεστη από κόσμο^. ο ένας φιλούσε κι αγκάλιαζε τον άλλον. Οι καμπάνες χτυπούσαν σε όλη την πόλη.»

«Μετά από διαβουλεύσεις, δισταγμούς και προσδοκίες, που κράτησαν όλο σχεδόν το καλοκαί­ρι του 1944, η ΠΕΕΑ και το ΕΑΜ έστειλαν επιτέλους υπουργούς για να μετάσχουν στην κυ­βέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου. Στις 2 Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση με τη νέα της υπόσταση άρχισε τη λειτουργία της, όχι πάντοτε με ομαλό τρόπο. Στις 28 Σεπτεμβρίου, ενώ η απελευθέρωση πολλών πε­ριοχών της Ελλάδας από τον ΕΛΑΣ (και από τον ΕΔΕΣ που στο μεταξύ, από τον Ιούνιο, είχε διακόψει την απραξία του) είχε ολοκληρωθεί, υπογράφηκε στην Καζέρτα της Ιταλίας μία νέα συμφωνία η οποία, στο κυριότερο σημείο της, καθιστούσε το Βρετανό στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι γενικό διοικητή- αρχιστράτηγο ουσιαστικά- του συνόλου των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων, όπως και των βρετανικών αντί­στοιχων που θα έρχονταν στην Ελλάδα.

Στο μεταξύ ο πόλεμος ανάμεσα στις δυο Ελλάδες συνεχιζόταν ως την τελευταία στιγμή. Το κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου ήταν η βίαιη μετατόπιση των εσωτερικών συνόρων, όπως αυτά είχαν δημιουργηθεί από τις αρχές κιόλας του 1944. Τα όρια ανάμεσα στην Ελεύθερη Ελλάδα και την αντίστοιχη κατεχόμενη ήσαν σχεδόν απόλυτα και διέτρεχαν ακόμα και την Αθήνα, η οποία είχε χωριστεί στις κατεχόμενες ζώνες- όπου κυριαρχούσαν οι δυνάμεις κατοχής και τα ποικιλώνυμα Τάγματα Ασφα­λείας- και στις συνοικίες της περιφέρειας, όπου κυριαρχούσε το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ της Αθήνας. […]

Η εξάπλωση της Ελεύθερης Ελλάδας έγινε έτσι με ραγδαίους ρυθμούς σε όλη την επικράτεια και στα­μάτησε μόνο εκεί όπου οι συμφωνίες και οι διαταγές απαγόρευαν την περαιτέρω κίνηση: στην Ήπειρο, που είχε αφεθεί στον Ζέρβα, και στην Αθήνα, όπου οι δυνάμεις του τακτικού ΕΛΑΣ δεν είχαν δικαίωμα να μπουν. Σε αυτές τις συνθήκες όλοι περίμεναν την Απελευθέρωση, χωρίς όμως οι διαθέσεις και οι ως προς αυτήν προσδοκίες να είναι ακριβώς οι ίδιες.»

«Με εξαίρεση το Βασιλιά, το ΕΑΜ είχε ήδη αναγνωρίσει με τη Συμφωνία του Λιβάνου, το Μάιο του 1944, την ελληνική κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής ως μέρος της αντιφασιστικής συμμαχίας. Και σε αυτή την κυβέρνηση πρωθυπουργός είχε αναλάβει ο Γεώργιος Παπανδρέου. Όμως, τόσο η παλαιά πολιτική ελίτ όσο και οι αμιγώς φιλοβρετανικές αντιστασιακές οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, δεν μπορούσαν να αντισταθμίσουν την πολιτική και κοινωνική επιρροή του ΕΑΜ και το ηθικό του κύρος. Μπορούσαν όμως, όπως θα δούμε στη συνέχεια, να αντισταθμίσουν τη στρατιωτική δύναμη του ΕΛΑΣ.

Με την Απελευθέρωση, λοιπόν, το ΕΑΜ συνιστούσε το κατ' εξοχήν πολιτικό υποκείμενο, αντιπροσώπευε μια πολιτική δύναμη μεγάλη και ανεξάρτητη από τους Βρετανούς. Η ανεξαρτησία αυτή εκφραζόταν και από τις ιδεολογικές επιλογές του ΕΑΜ. Εκτός από τους κομμουνιστές, ακόμη και πάρα πολλοί αριστεροί και δημοκράτες του ΕΑΜ έκλιναν προς τη Σοβιετική Ένωση, όχι μόνο από τη σημαντική επιρροή που ασκούσαν οι Έλληνες κομμουνιστές αλλά και επειδή τότε ακόμη η ΕΣΣΔ αντιπροσώπευε τη μεγάλη ηθική δύναμη των ιδεών του σοσιαλισμού και της κοινωνικής απελευθέρωσης ενώ το κύρος της είχε κυριολεκτικά απογειωθεί μετά τη νίκη του Κόκκινου Στρατού επί των Ναζί, το Φεβρουάριο του 1943 στο Στάλινγκραντ.»

«Κυριακή 12 Οκτώβρη 1944

[…] Πριν περάσουμε την Κάνιγγος τραντάχτηκε η Αθήνα από κωδωνοκρουσίες και χαρμόσυνες αγγελίες, με εκατοντάδες τηλεβόες, απ' όλες τις μεριές τής πόλης: Λαέ της αδούλωτης Αθήνας. Η πρωτεύουσα της πατρίδας μας, η καρδιά της Ελλάδας είναι λεύτερη! Μαχητές του ηρωικού ΕΛΑΣ κατέβασαν τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό, που 1264 μέρες μόλυνε, τον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Ύψωσαν τη γαλανόλευκη σημαία μας, που μόνη της κυματίζει στον ελεύθερο αττικό ουρανό! Ζήτω η Ελεύθερη Ελλάδα μας! Ζήτω ο λαός της Αθήνας! Ζήτω το ΕAM, η τιμή και η συνείδησή μας! Ζήτω ο ελευθερωτής ΕΛΑΣ μας! Ζήτω οι μεγάλοι σύμμαχοι!

Όταν φτάσαμε στην οδό Πατησίων βρεθήκαμε μπροστά σ' έναν ορμητικό χείμαρρο λαού που κατέβαινε, από τις εργατικές συνοικίες και τις λαϊκές γειτονιές, προς το κέντρο της πόλης. Όλος ο λαός βγήκε στους δρόμους. Τα μπαλκόνια των σπιτιών, στολισμένα με σημαίες και λουλούδια, ήταν άδεια. Μόνο που και που κάποια γεροντάκια, καθισμένα στις καρέκλες τους, σκούπιζαν τα δάκρυα χαράς και περηφάνιας για το μεγάλο και αδούλωτο λαό μας. Κάτω περνούσαν οι ατέλειωτες φάλαγγες, με πλακάτ, σημαίες και λάβαρα, με μουσικές και επαναστατικά τραγούδια. Γιόρταζαν την απελευθέρωση που απόκτησαν με τόσες θυσίες, αίμα και δάκρυ. Ποτέ στην ιστορία της η πρωτεύουσα δεν είχε γνωρίσει παρόμοιο ενθου­σιασμό που κορυφώθηκε όταν ένα τμήμα- συμβολικό του ΕΛΑΣ του Α' Σώματος Στρατού- ξεκινώντας από την πλατεία Αγάμων, παρέλασε στην οδό Πατησίων. Ο λαός τιμούσε τα πιο εκλεκτά παιδιά του, που στάθηκαν υπερασπιστές του, σ' όλη τη σκληρή περίοδο της κατοχής.»

«Η απελευθέρωση της Ελλάδας (18/10/44), μετά την τετραετή εχθρική κατοχή της, βρίσκει την οικονομία της σε χαώδη κατάσταση. Χαρακτηριστική είναι η συνοπτική εικόνα αυτής της κατάστασης που δίνει με έκθεση της επιτροπή της UNRRA: "Το τέλος του πολέμου βρήκε την Ελλάδα με σοβαρά μειωμένη την παραγωγική της ικανότητα στον αγροτικό και μεταποιητικό τομέα, με το μεταφορικό της σύστημα κατεστραμμένο, με τα δημόσια οικονομικά και το πιστωτικό της σύστημα σε χαώδη κατάσταση, με την υγεία του λαού της σοβαρά υπονομευμένη από τον υποσιτισμό και τις αρρώστιες και με τις πηγές του εξωτερικού συναλλάγματος απολύτως ανεπαρκείς για την αγορά ακόμα και των στοιχειωδών αγαθών για την ανακούφισή της".»