Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

Οι αριθμοί σε παρένθεση αναφέρονται στους Φιλέλληνες που σκοτώθηκαν σε μάχες ή πέθαναν από κακουχίες και αρρώστιες.

Πηγή: William St. Clair, That Greece Might Still be Free, London 1972, p.356.

«Αντίθετα με τα όσα ίσχυσαν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τα δεδομένα στη νότια Ελλάδα φάνηκαν περισσότερο ευνοϊκά. Η Επανάσταση, εκδηλώθηκε το Μάρτιο του 1821, στην Πελοπόννησο, μία περιοχή στην οποία, ήδη από τα προηγούμενα χρόνια, οι απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας και, κυρίως ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας) αλλά και ο Αναγνώστης Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς) είχαν εργαστεί με επιτυχία και είχαν κατορθώσει (με τον έναν ή τον άλλο τρόπο) να υπερκεράσουν την αντίδραση και την αναβλητικότητα των προκρίτων. Στο αμέσως επόμενο διάστημα, η Επανάσταση εξαπλώθηκε από την Κρήτη μέχρι τη Μακεδονία. Στη συνέχεια, όμως περιορίστηκε και σταθεροποιήθηκε στην Πελοπόννησο, τη Στερεά και σε αριθμό αιγαιοπελαγίτικων νησιών.»

«Αγαπητοί μου Γαλαξειδιώται,
Ήτανε βέβαια από το Θεό γραμμένο να δράξωμε τα άρματα μια μέρα και να χυθούμε κατεπάνω στους τυράννους μας, που τόσα χρόνια ανελεήμονα μας τυραγνεύουν. […] Τώρα η Τουρκία είναι μπερδεμένη σε πολέμους και δεν έχει ασκέρια να στείλη κατεπάνω μας. Ας ωφεληθώμεν από την περίστασι, όπου ο Θεός ακούοντας τα δίκαια παράπονά μας έστειλε διά ελόγου μας. Μια ώρα πρέποντας είναι να ξεσπάση αυτό το μαράζι, όπου μας τρώγει την καρδιά. Στα άρματα, αδέρφια, ή να ξεσκλαβωθούμε, ή να πεθάνουμε. Και βέβαια καλύτερο θάνατο δεν μπορεί να προτίμηση κάθε Χριστιανός και Έλληνας.

Εγώ, καθώς το γνωρίζετε καλότατα, αγαπητοί μου Γαλαξειδιώται, εμπορώ να ζήσω βασιλικά, με πλούτη, τιμές και δόξες. Οι Τούρκοι ό,τι και αν ζητήσω μου το δίνουνε παρακαλώντας. Γιατί το σπαθί του Οδυσσέα δεν χορατεύει. Έπειτα κοντά στα άλλα ενθυμούνται τον πατέρα μου, που τους εζεμάτισε. Μα σας λέγω την πάσαν αλήθειαν, αδέρφια. Δεν θέλω εγώ μονάχα να καλοπερνώ και το γένος μου να βογκά στη σκλαβιά. Μου καίγεται η καρδιά μου σα βλέπω και συλλογιούμαι πως ακόμα οι Τούρκοι μάς τυραγνεύουν.

Από το Μωρηά μού στείλανε γράμματα πως είναι τα πάντα έτοιμα. Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλληκάρια μου. Μα θέλω πρώτα να είμαι βέβαιος το πώς θα με ακολουθήσετε και σεις. Αν εσείς κάμετε αρχή από τη μια μεριά, κι εγώ από την άλλη, θα σηκωθη όλη η Ρούμελη. Γιατί ο κόσμος φοβάται. Μα σαν ίδη ελόγου σας, που έχετε τα καράβια και ξέρετε καλύτερα τα πράγματα το πώς σηκώνετε το μπαϊράκι, θε να τελείωση ότι καλύτερο το πράγμα. […]

Χαιρετίσματα σ' όλους πέρα και πέρα. Σας χαιρετώ και σας γλυκοφιλώ.

22 Μαρτίου 1821. Ο αγαπητός σας Οδυσσέας Ανδρούτσος»

«Ο Μοριάς, η Ρούμελη και τα νησιά δεν ήταν οι μοναδικές περιοχές στις οποίες ξέσπασαν επαναστατικές εστίες στη διάρκεια του 1821. Η Μακεδονία, η Θεσσαλία και η Κρήτη συγκλονίστηκαν από τις πρωτοβουλίες φλογισμένων Ελλήνων επαναστατών. Ιδιαίτερα στη Μακεδονία, οι διεργασίες προς την εθνικοαπελευθερωτική προσπάθεια εισήλθαν στην τελική τους φάση από το 1818, όταν στρατολογήθηκαν νέα μέλη, όπως ο Ιωάννης Φαρμάκης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος, ο Δημήτριος Ίπατρος, ο Γεώργιος Λασσάνης, ο Νικόλαος Κασομούλης, ο Εμμανουήλ Παπάς. Στον τελευταίο μάλιστα έλαχε ο κλήρος να ηγηθεί της επανάστασης στη Χαλκιδική, η οποία άρχισε την άνοιξη του 1821, σχεδόν ταυτόχρονα με τις επαναστατικές ενέργειες στον Μοριά και τη Ρούμελη, αλλά τερματίστηκε άδοξα, ύστερα από μερικές επιτυχίες των Ελλήνων, τον χειμώνα του 1821-1822. Είχε προηγηθεί λίγο νωρίτερα αποστολή Μακεδόνων καπετάνιων, ανάμεσά τους και του Νικόλαου Κασομούλη, στη νότια Ελλάδα προς αναζήτηση βοήθειας η οποία όμως δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Πριν σβήσει ολότελα η επαναστατική φλόγα στη Χαλκιδική, ξεκίνησε, τον Φεβρουάριο του 1822, η εξέγερση στην Κεντρική Μακεδονία. Πρωταγωνιστές αναδείχθηκαν οι οπλαρχηγοί του Ολύμπου, των Πιερίων και του Βερμίου καθώς και επιφανείς πρόκριτοι της Νάουσας, της Έδεσσας, της Σιάτιστας και της Καστοριάς.»

«Κατά μέσον όρο, οι Έλληνες κατόρθωναν να διατηρούν στη θάλασσα περί τα εξήντα πλοία για έξι ή επτά μήνες το χρόνο. Ο περιοριστικός παράγων ήταν κυρίως η έλλειψη χρημάτων. Για να εξοπλιστεί και να επανδρωθεί ένα μπρίκι με το εκατονταμελές πλήρωμά του και να παραμείνει στην ανοιχτή θάλασσα, χρειάζονταν περίπου 20.000 γρόσια (γύρω στις 274 λίρες Αγγλίας). Χρήματα, επίσης, χρειάζονταν και για να συντηρηθούν τα ακινητοποιημένα πλοία, να γίνουν οι απαραίτητες επισκευές και να τροφοδοτηθούν τα πληρώματα, που όταν δε βρίσκονταν στη θάλασσα, εκτελούσαν καθήκοντα φρουράς στην ξηρά. Ένα μέρος από αυτά τα χρήματα προερχόταν από κεντρικά ταμεία, αλλά τα περισσότερα έβγαιναν από την τσέπη των προεστών, από τους φόρους που πλήρωναν οι νησιώτες και από τις νόμιμες λείες^. ό,τι απέφεραν οι τελευταίες, το μοίραζαν συνήθως στα τρία: ένα τμήμα έπαιρνε ο καραβοκύρης, ένα το πλήρωμα και το τρίτο πήγαινε στην κοινότητα.»

«Στις 20 Δεκεμβρίου 1821 συνήλθε στο χωριό Πιάδα, κοντά στην Αρχαία Επίδαυρο, η Α' Εθνική Συνέλευσις, που αποτελούνταν από 60 "παραστάτες" των περιοχών της χώρας, οι οποίες είχαν έως τότε απελευθερωθεί. […]

Τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης δεν είχαν εκλεγεί κατά τρόπο ενιαίο, αφού εκλογικός νόμος δεν είχε βεβαίως προλάβει να ψηφιστεί. Χαρακτηριστική εξ άλλου ήταν η υπερεκπροσώπηση των προεστών και ο αποκλεισμός σχεδόν του στρατιωτικού στοιχείου. Από τις πιο κραυγαλέες απουσίες ήταν αυτές του Υψηλάντη, του Κολοκοτρώνη και του Ανδρούτσου. Γεωγραφικά, οι πληρεξούσιοι κατανέμονταν ως εξής: 10 από την Πελοπόννησο, 27 από την Ανατολική Στερεά Ελλάδα, 8 από τη Δυτική, 13 από την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά, ένας από την Κάσο. Ένας τέλος πληρεξούσιος ήταν Αλβανός σύμμαχος.

Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης εξελέγη ο 30χρονος τότε Αλ. Μαυροκορδάτος, ο οποίος, μαζί με τον κατά ένα χρόνο πρεσβύτερό του Θ. Νέγρη και τον Ιταλό φιλέλληνα Β. Γκαλίνα- "εμπειρογνώμονα" επί συνταγματικών θεμάτων και όχι πληρεξούσιο- επωμίστηκε το κύριο βάρος της σύνταξης του σχεδίου που κατάρτισε 12μελής επιτροπή της Συνέλευσης και που η ολομέλεια της τελευταίας ψήφισε την Πρωτοχρονιά του 1822.»

«Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης πολλές ήταν οι ανθρώπινες απώλειες αλλά και τα διαδοχικά κύματα των προσφύγων που προκλήθηκαν από τις πολεμικές συγκρούσεις. Παρ’ ότι δεν υπάρχουν ακριβή διαθέσιμα στοιχεία, οι νεκροί υπολογίζονται μεταξύ 230.000 και 600.000, αν και κατά τα φαινόμενα πρόκειται για μάλλον υπερβολικό νούμερο. Ιδιαίτερο στοιχείο αποτελεί η προσφυγοποίηση του πληθυσμού, ειδικά από τη Μικρά Ασία, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη, ο οποίος βρέθηκε αντιμέτωπος με τα αντίποινα των οθωμανικών αρχών, μόλις έγινε γνωστή η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Στα νησιά του κεντρικού και ανατολικού Αιγαίου εγκαταστάθηκαν κυρίως οι Μικρασιάτες πρόσφυγες^. οι Μακεδόνες και οι Θράκες κατέφυγαν κυρίως στις Βόρειες Σποράδες και στην περιοχή της Αταλάντης. Από την άλλη πλευρά, οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες κατέφυγαν κυρίως σε ουδέτερες περιοχές, όπως τα Ιόνια νησιά.»

«Η Ελληνική Επανάσταση άρχισε στις 24 Φεβρουαρίου 1821 στο Ιάσιο και τερματίστηκε ύστερα από εννέα χρόνια με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ιανουαρίου 1830. Στη μακρά διάρκεια της παρουσίασε εναλλαγές επιτυχιών και αποτυχιών, διακυμάνσεις στην ισχύ της. Έτσι, είναι δυνατόν να διακριθούν τέσσερις φάσεις ή περίοδοι στην όλη πορεία της. Η πρώτη φάση, από τον Φεβρουάριο ως τον Δεκέμβριο του 1821, είναι η περίοδος της έναρξης και τοπικής επικράτησης της Επανάστασης. Η δεύτερη φάση, τα χρόνια 1822 και 1823, είναι περίοδος σταθεροποίησης της Επανάστασης και η τρίτη φάση, από το 1824 ως το 1827, είναι περίοδος εξασθένησης της Επανάστασης. Τέλος η τέταρτη φάση, από τον Ιανουάριο 1828 ως τον Ιανουάριο 1830, είναι περίοδος νέας ισχυροποίησης της Επανάστασης, με αρχηγό τον Ιωάννη Καποδίστρια, και της αίσιας έκβασής της.»

«Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ' όσαις γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτον ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτον με ένα λαόν όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωρισθή ως τοιούτος, ούτε να ορκιστή, παρά μόνον ό,τι έκαμνε η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε ποτέ να θεώρηση τον ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ' ως σκλάβους».

«Η έκρηξη του αγώνα σε καμία περίπτωση δεν αποτέλεσε μια καλά οργανωμένη και συντονισμένη προσπάθεια, με συσπείρωση των ετερόκλητων κοινωνικών δυνάμεων που υπήρχαν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στην Πελοπόννησο, όπου και πρώτα εκδηλώθηκε, η εξέγερση προέκυψε ως αποτέλεσμα μεμονωμένων ενεργειών, που άρκεσαν όμως για να ξεσηκώσουν όλη την περιοχή. Οι ζυμώσεις των Φιλικών, οι υποσχέσεις της μυστηριώδους Αρχής ότι μια μεγάλη δύναμη θα τους συμπαραστεκόταν και τα προληπτικά μέτρα του Μεχμέτ Σαλίχ συνέβαλαν όλα στη δημιουργία ενός κλίματος έντασης, που προλείανε το δρόμο για την εξέγερση.

Παρ' όλα αυτά, οι τοπικοί πρόκριτοι που ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), κύριος εκπρόσωπος της Εταιρείας στην Πελοπόννησο, συνάντησε στη Βοστίτσα τον Ιανουάριο του 1821 με κανέναν τρόπο δεν καλοδέχτηκαν τις φλογερές επαναστατικές του προτροπές. Στις πολλές αντιπαραθέσεις που είχαν μαζί του, αρνήθηκαν να δεχτούν την ηγεσία της Εταιρείας, αν δεν μάθαιναν πρώτα περισσότερα γι' αυτήν, και ιδίως για την Αρχή και για το ποιος ήταν πίσω από αυτήν.

Για τους περισσότερους, οι πικρές μνήμες της αποτυχημένης επανάστασης του 1770 ήταν ολοζώντανες, ενώ ο κίνδυνος να χάσουν την εξουσία, τα προνόμια και τα πλούτη τους αν επέσυραν την οργή των Οθωμανών κυρίων τους λειτουργούσε πολύ ανασταλτικά. Παρ' όλα αυτά, όταν οι τολμηρότεροι συνειδητοποίησαν ότι η επαναστατική ορμή είχε φουντώσει τόσο ώστε δεν μπορούσε να ανακοπεί, άλλαξαν άρδην στάση και προσχώρησαν στην εξέγερση, έστω και με καθυστέρηση, ελπίζοντας ότι θα την καθοδηγούν και θα την ελέγχουν εκ των έσω.»

«Μια απάντηση στο ερώτημα, γιατί πέτυχε τελικά η Επανάσταση στην Πελοπόννησο, τη Στερεά και τα νησιά, δεν είναι ασφαλώς εύκολη, ούτε και μπορεί να είναι απλή. Διάφοροι παράγοντες συνέτειναν, οι οποίοι δεν συνυπήρξαν όλοι ευθύς εξ αρχής. Πρώτα απ' όλα, πράγμα που είναι και το σημαντικότερο, είχαμε επανάσταση, δηλαδή καθολική συμμετοχή του πληθυσμού- όχι κάποιων μεμονωμένων ομάδων-, ο οποίος γρήγορα μεταμορφώθηκε σε επαναστατικό στρατό. Η αιματηρή ρήξη που επήλθε με τον κυρίαρχο, αν και από διαφορετικές αφετηρίες και με διαφοροποιήσεις ως προς την ετοιμότητα, ήταν οριστική. Δεύτερον, υπήρχαν διαθέσιμες ετοιμοπόλεμες ομάδες (Μανιάτες, οπλαρχηγοί με τους άντρες τους, Σουλιώτες, κ.ά.) που γνώριζαν τον πόλεμο εξίσου καλά με τους Τούρκους. Τρίτον, οι επαναστάτες απέκτησαν από την αρχή υπεροχή στη θάλασσα και, ουσιαστικά, αχρήστευσαν τον τουρκικό στόλο, αναγκάζοντας τους Τούρκους σε αντιπαράθεση μόνο στην ξηρά, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα για ανεφοδιασμό ή αντιπερισπασμό από τη θάλασσα. Εδώ, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τα προβλήματα που αντιμετώπιζε τότε η Οθωμανική Αυτοκρατορία (ιδιαίτερα λόγω της αποστασίας του Αλή πασά), με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να αποστείλει εγκαίρως στις επαναστατημένες περιοχές ισχυρότερες στρατιωτικές μονάδες. Τέταρτον, οι επαναστατημένοι πληθυσμοί βρέθηκαν να έχουν κατάλληλες ηγεσίες, τις προϋπάρχουσες τοπικές ή τις νέες που ανέδειξε ο πόλεμος, και έτσι μπόρεσαν να διαχειριστούν, με δυσκολίες έστω, τον πόλεμο στην αφετηρία του. Πέμπτον, η άφιξη πολλών Ελλήνων διανοουμένων από το εξωτερικό έθεσε σε άλλες βάσεις τους πολιτικούς στόχους της Επανάστασης: μετατράπηκε σε ευρωπαϊκή υπόθεση, έγινε δηλαδή αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, κυρίως της Ρωσίας και της Μεγάλης Βρετανίας.»

«Η έναρξη της Επαναστάσεως στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε σε μια ήμερα μόνο, ούτε συγχρόνως σε όλες τις περιοχές, αν και είχε ορισθή ως ημέρα γενικής εξεγέρσεως η 25η Μαρτίου.

Πολλοί παράγοντες και οι τοπικές ιδιομορφίες συνετέλεσαν, ώστε η Επανάσταση να αρχίση πριν την 25η Μαρτίου και ακόμη άλλες περιοχές να προηγηθούν στην εξέγερση και άλλες να ακολουθήσουν, η έναρξη δηλαδή της Επαναστάσεως να γίνη σταδιακά, να κλιμακωθή σε χρόνο μακρότερο από δυο μήνες, ενώ μεμονωμένες εξεγέρσεις έγιναν και αργότερα.

Ωστόσο, τα πρώτα επαναστατικά γεγονότα, από τις 21 ως τις 31 Μαρτίου, οπότε επαναστάτησαν η Πελοπόννησος πρώτα και αμέσως ύστερα τμήμα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος συνιστούν την κυρίως έναρξη της Επαναστάσεως στην Ελλάδα.»

«Η επανάσταση ξέσπασε σε δυο σημεία: το 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μπήκε στο Γιάσι και κήρυξε την Επανάσταση στη Μολδαβία και στη Βλαχία. Ένα κίνημα όμως ελληνικού χαρακτήρα δεν μπορούσε να βρει σταθερή υποστήριξη απ’ το ντόπιο πληθυσμό, αδιάφορο στο σύνολό του. […] Πολύ γρήγορα οι Τούρκοι κατέπνιξαν την επανάσταση στη Βλαχία, που δε χρησίμεψε παρά σαν αντιπερισπασμός για την Επανάσταση στην Ελλάδα.

Μερικούς μήνες ύστερα, ο Δικαίος Παπαφλέσσας κι άλλα μέλη της Εταιρείας, εξουδετερώνοντας τους δισταγμούς των προκρίτων, κήρυξαν την Επανάσταση στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου. Αρχικά το κίνημα ξαπλώθηκε ως τον Όλυμπο και τη Μακεδονία, αλλ' από το 1821 περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και στα πιο κοντινά νησιά. Απ' τα απομακρυσμένα νησιά μόνο η Σάμος αντιστάθηκε ως το τέλος του πολέμου. Σ' όλες αυτές τις εξεγερμένες περιοχές, η επαναστατική ομάδα της Εταιρείας έπρεπε πρώτα να νικήσει τους δισταγμούς των προκρίτων και σ' ορισμένα νησιά, στη Σάμο και στην Ύδρα, η κοινωνική εξέγερση κατά των προκρίτων προηγήθηκε απ’ την εθνική Επανάσταση κατά των Τούρκων.»