Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

«Η έξωση του βασιλιά της Ελλάδας ήταν ζήτημα που έθιγε τις σχέσεις της χώρας με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και την Πύλη, και γι' αυτό θεωρήθηκε και αντιμετωπίστηκε εξαρχής ως ζήτημα με σαφή διεθνή διάσταση. Για τον ίδιο λόγο η προσωρινή κυβέρνηση της χώρας έσπευσε να δηλώσει, την επομένη του κινήματος (11 Οκτωβρίου 1862 με το παλαιό ημερολόγιο), ότι είχε την πρόθεση, κατά την "εντολή" που είχε λάβει από τον "Λαό" και τον "Στρατό", πρώτον, να διατηρήσει το μοναρχικό πολίτευμα της χώρας^. δεύτερον, να σεβαστεί το καθεστώς των σχέσεών της με τις τρεις "ευεργέτιδας Μεγάλας Δυνάμεις"^. και, τρίτον, να διατηρήσει φιλικές σχέσεις με όλες τις άλλες χώρες. Όπως εύστοχα παρατηρήθηκε, η προσωρινή κυβέρνηση αναλάμβανε με τη δήλωση αυτή να μην επιχειρήσει αλλαγή του βασιλικού πολιτεύματος σε αβασίλευτο, και να μην επιτρέψει επιθετικές ενέργειες εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.»

«Μετά την αναγκαστική αποχώρηση του Όθωνα, οι Δυνάμεις έπρεπε για άλλη μια φορά να επιλέξουν ηγεμόνα για την Ελλάδα, καθήκον που δεν ήταν από τα ευκολότερα, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο είχαν μεταχειριστεί τον Όθωνα οι απρόθυμοι υπήκοοί του. Οι ίδιοι οι Έλληνες, σε ένα ανεπίσημο δημοψήφισμα, εξέφρασαν ιδιαίτερη προτίμηση προς τον πρίγκιπα Αλφρέδο, τον δευτερότοκο γιο της βασίλισσας Βικτωρίας. Η υποψηφιότητά του όμως απορρίφθηκε, επειδή ήταν μέλος δυναστείας μιας εκ των Προστάτιδων Δυνάμεων. Η επιλογή των Δυνάμεων στράφηκε τότε προς τον πρίγκιπα Χριστιανό Γουλιέλμο Φερδινάνδο Αδόλφο Γεώργιο της δανικής δυναστείας των Γκλίξμπουργκ. Ο ελληνικός κλάδος της δυναστείας αυτής έμελλε να βασιλεύσει αδιάκοπα από το 1864 μέχρι το 1974. Ο πρίγκιπας αναρρήθηκε στον θρόνο με τον τίτλο "Γεώργιος Α', βασιλεύς των Ελλήνων". Η μακρά βασιλεία του Γεωργίου διήρκεσε σχεδόν πενήντα χρόνια και έληξε με τη δολοφονία του από κάποιον σχιζοφρενή, το 1913.»

«Αυτό που δεν ήταν βέβαια σε θέση να εκτιμήσουν οι περισσότεροι Έλληνες της εποχής ήταν ότι η υποψηφιότητα του Αλφρέδου είχε προβληθεί, σε συνδυασμό με την προσφορά των Ιονίων νήσων, για να αποκλειστούν οι υποψήφιοι που υποστηρίζονταν από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Ήταν ένα ευφυές εύρημα της βρετανικής διπλωματίας που κατέστησε την ελληνική κοινή γνώμη συνεργό της βρετανικής κυβέρνησης^. η οποία δεν είχε σκοπό να στηρίξει την υποψηφιότητα του Αλφρέδου για τον λόγο ότι ο Βρετανός πρίγκιπας αποκλειόταν- όπως άλλωστε και οι γόνοι των δυναστικών οίκων των δύο άλλων εγγυητριών δυνάμεων- από τη συνθήκη του 1832, επιδίωκε δε να προτείνει αντί αυτού, όπως και πρότεινε, έναν Δανό πρίγκιπα, τον Γουλιέλμο, γιο του μέλλοντα βασιλιά της Δανίας Χριστιανού Θ' και αδελφό της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας, συζύγου του πρίγκιπα της Ουαλλίας. Την πρόταση της Αγγλίας αποδέχτηκαν η Γαλλία και η Ρωσία, καθώς και η Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων, η οποία ανακήρυξε τον Δανό βασιλόπαιδα βασιλιά των Ελλήνων τη 18η Μαρτίου 1863 (π.η.) με την ονομασία Γεώργιος Α΄. Τη 13η Ιουλίου 1863, τέλος, υπογράφηκε στο Λονδίνο η ομώνυμη συνθήκη μεταξύ των τριών εγγυητριών δυνάμεων και του βασιλιά της Δανίας Φρειδερίκου Ζ΄, ο οποίος αποδέχτηκε για τον ανήλικο Δανό πρίγκιπα το στέμμα της Ελλάδας. Με την ίδια δε συνθήκη ορίζονταν και τα νέα σύνορα της χώρας, η οποία πλέον περιλάμβανε και τα Επτάνησα. Ο νέος ηγεμόνας έφερε αρχικά την προσωνυμία "Γεώργιος Α΄ Βασιλεύς των Γραικών" (Roi des Grecs), αλλά ύστερα από διαμαρτυρίες της Πύλης προσέλαβε την προσωνυμία "Βασιλεύς των Ελλήνων" (Roi des Hellenes), ώστε να θεωρείται ηγεμόνας μόνο των Ελλήνων της Ελλάδας, όχι και αυτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.»

«Στο μεταξύ η Συνταγματική Βουλή, εκλεγμένη απ' το Δεκέμβριο του 1862, εργαζόταν για το νέο Σύνταγμα. Η ομάδα της ελληνικής πλουτοκρατικής τάξης με την υποστήριξη των μεγάλων γαιοκτημόνων (οι πεδινοί) έχει την υπεροχή στη Βουλή. Εντούτοις δεν λείπουν και τα ριζοσπαστικότερα στοιχεία, που έχουν ενισχυθεί με τους Επτανήσιους Βουλευτές που μπήκαν στη Βουλή απ' το 1864. Με την επίδραση αυτών των στοιχείων, το Σύνταγμα που ψηφίστηκε τον Οκτώβριο του 1864 παρουσιάζει χαρακτήρα σαφώς δημοκρατικό: κάθε εξουσία απορρέει απ' το Έθνος, τα προνόμια του στέμματος περιορίζονται, η νομοθετική εξουσία ανήκει σε μια μόνο Βουλή που εκλέγεται με καθολική ψήφο κι η εκτελεστική εξουσία ανήκει στο βασιλιά που την ασκεί μέσω των υπευθύνων υπουργών του^. η ελευθερία του τύπου εξασφαλίζεται. Έτσι το Σύνταγμα του 1864 εγκαθιστά τη βασιλευόμενη Δημοκρατία. Η εισαγωγή απ' τον Τρικούπη, στα 1875, του κοινοβουλευτικού καθεστώτος, που σύμφωνα μ' αυτό ο βασιλιάς υποχρεώνεται να διορίζει κυβέρνηση που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, αποτελεί νέο σταθμό προς την πολιτική νίκη της ελληνικής αστικής τάξης.»

«Από τα πρακτικά των συνεδριάσεων της προσωρινής κυβέρνησης προκύπτει η βούληση των μελών της να απαλείψουν ολοκληρωτικά τα σύμβολα της οθωνικής δυναστείας. Έτσι, με Θέσπισμα αποφασίστηκε η μεγάλη σφραγίδα του κράτους να φέρει τις λέξεις "Βασίλειον της Ελλάδος" και στο μέσον "Προσωρινή κυβέρνησις". Αφαιρέθηκαν επίσης από όλα τα παράσημα τα αρχικά στοιχεία των βασιλικών ονομάτων, οι βασιλικές προτομές και τα βασιλικά σήματα, καθώς και ο βασιλικός θυρεός από την ελληνική σημαία. Τέλος, το μέχρι τότε Πανεπιστήμιο Όθωνος ονομάστηκε "Πανεπιστήμιον των Ελλήνων". Αναφορικά με τα περιουσιακά στοιχεία του Όθωνος η προσωρινή κυβέρνηση αποφάσισε να του αποδοθούν μόνο τα κινητά πράγματα της Αυλής, εκτός των εγγράφων και των αρχαιοτήτων, ενώ για τα ακίνητα θεωρήθηκε αρμόδια ν' αποφασίσει η Εθνική Συνέλευση.»

«Στη συνεδρίαση της Συνέλευσης, της 18ης Μαρτίου 1863, ο πρωθυπουργός Ζ. Βάλβης ανακοίνωσε τα ακόλουθα σχετικά με την επίμαχη εκλογή:

"Κατά την απόφασιν της Εθνοσυνελεύσεως, διά της οποίας επεφορτίσθη η Επιτροπή επί των Διπλωματικών ίνα δι' ημιεπισήμου πράξεως αυτής, συμπραττούσης μετά της κυβερνήσεως, ασχοληθή να ανεύρη Βασιλέα της Ελλάδος, πολλάκις συνήλθον τα μέλη της Επιτροπής ταύτης ή μάλλον το σύνολον αυτής και διά διαφόρων τρόπων έλαβον επισήμους πληροφορίας περί του Βασιλέως αυτού. Ούτος δ' εστίν ο πρίγκηψ της Δανιμαρκίας Γεώργιος, Χριστιανός, Γουλιέλμος και καθ' ας έχουν ή έλαβον αμφότεραι αι Επιτροπαί επισήμους και αναμφισβήτητους πληροφορίας εδηλώθη, διά των νομίμων προσώπων, ότι δέχεται τον θρόνον της Ελλάδος, όταν εκλεχθή παρά της Συνελεύσεως.

Επισήμως πληροφορούμεθα ότι η εκλογή αύτη ή η υποψηφιότης ταύτη υποστηρίζεται εγκαρδίως και από τας συμμάχους Δυνάμεις… Καθ' όσον δε αι Επιτροπαί επληροφορήθησαν, ο πρίγκηψ αυτός, ως υποψήφιος Βασιλεύς της Ελλάδος, έχει ιδιότητας και εγγυήσεις τοιαύτας, αι οποίαι θ' ανταποκριθώσιν εις τας ευχάς και εις τας επιθυμίας της τε Συνελεύσεως και του όλου ελληνικού Έθνους. Έχει ανατροφήν συνταγματικήν, έχει ηθικήν αξιέπαινον, έχει νεαράν ηλικίαν περί τα 18 έτη. Έχει καταγωγήν αξιόλογον και επιθυμητήν δι' ημάς. Ώστε, τούτου βασιλεύοντος μετά την εκλογήν της Συνελεύσεως, χρηστάς ελπίδας δυνάμεθα να έχωμεν ότι θέλομεν έχει Βασιλέα Συνταγματικόν, εγγυητήν των ελευθεριών μας και συντηρητήν των νόμων μας…"»

«Ο Γεώργιος έφθασε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1863, αφού πριν επισκέφθηκε τη Ρωσία, την Αγγλία και τη Γαλλία. Μετά την ενθουσιώδη υποδοχή του, εξέδωσε προκήρυξη προς τον ελληνικό λαό, η οποία εκτιμήθηκε ιδιαίτερα για τη σοβαρότητα και τη σεμνότητά της. Υποσχέθηκε να καταστήσει την Ελλάδα "πρότυπον βασιλείου εν τη Ανατολή" και ορκίστηκε πίστη στο Σύνταγμα. Λίγο μετά την ορκωμοσία του, η κυβέρνηση υπέβαλε την παραίτησή της. Έως τον Ιούλιο του 1864, βραχύβιες κυβερνήσεις υπό τον Βούλγαρη, τον Κανάρη, τον Βάλβη και πάλι τον Κανάρη διαδέχονταν η μία την άλλη. Η τελευταία κυβέρνηση Κανάρη (26 Ιουλίου 1864) δέχθηκε και τους Επτανήσιους βουλευτές ενώ παράλληλα άρχιζαν και οι συζητήσεις για την κατάρτιση του νέου Συντάγματος. Είχε όμως να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις του Βούλγαρη και του Δεληγιώργη, οι οποίοι απαιτούσαν από τον Γεώργιο υπηρεσιακή κυβέρνηση, επειδή δεν ήθελαν να έχει η κυβέρνηση Κανάρη το προνόμιο να κάνει εκλογές. Ο Γεώργιος επέλεξε τον Αλεξ. Κουμουνδούρο, αντιδυναστικό, υπουργό στις κυβερνήσεις Κυριακού και Κανάρη, ο οποίος είχε την εμπιστοσύνη του ίδιου και του συμβούλου του κόμητα Σπόννεκ, για να σχηματίσει κυβέρνηση στις 2 Μαρτίου 1865. Η κυβέρνηση αυτή προκήρυξε και τις πρώτες εκλογές μετά την ψήφιση του νέου Συντάγματος.»

«Ο κατάλογος των πολιτικών πρωταγωνιστών της εξεταζόμενης συγκυρίας συμπληρώνεται από την προσωπικότητα του βασιλιά Γεωργίου και από την πολιτική ελίτ η οποία σταδιακά οικοδομείται προς ενίσχυση της εξουσίας του στέμματος. Σε αυτή ακριβώς τη δεκαετία ο ανώτατος άρχων εδραιώνει το πολιτικό προφίλ του, με κύριες συνιστώσες την αυταρχικότητα, την επιδεξιότητα, την ευελιξία, την πονηριά, την προσαρμοστικότητα. Δοκιμάζει μέχρις εσχάτων τα όρια της νέας συνταγματικής νομιμότητας, την οποία κλήθηκε να υπηρετήσει, με αφορμή την επίκαιρη συζήτηση για τη δυνατότητα αναθεώρησης του καταστατικού χάρτη^. "ερωτοτροπεί" εμφανώς με σενάρια πραξικοπήματος που του προμηθεύουν οι φίλα διακείμενες κυβερνήσεις καθώς και οι διαχρονικοί ή συγκυριακοί θιασώτες της απόλυτης μοναρχίας, οι εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων^. απειλεί με παραίτηση και απομάκρυνσή του από τον ελληνικό θρόνο, προκειμένου να "εκβιάσει" την οριστική, καθολική συγκατάθεση του έθνους στο πρόσωπό του^. παραλλήλως, διερευνά τις σχέσεις του με τις Μ. Δυνάμεις, προκρίνοντας, σταθερά και ανοδικά την πρωτοκαθεδρία της Μ. Βρετανίας. Για να καταλήξει ότι η προσφορότερη επιλογή- με κριτήρια το προσωπικό του συμφέρον, το γόητρο της δυναστείας και την ενδυνάμωση και αναπαραγωγή της εξουσίας του στέμματος- είναι η διατήρηση και ο σεβασμός της συνταγματικής νομιμότητας/ τάξης, με αποκλειστικό εγγυητή την εθνικήν βασιλείαν.»

«Η καθιέρωση της αρχής της "δεδηλωμένης" στην κοινοβουλευτική πρακτική υποδήλωνε πως το στέμμα δεν διέθετε πλέον το δικαίωμα να προβαίνει στον διορισμό ή στη διατήρηση στην αρχή κυβερνήσεων που δεν απολάμβαναν της πλειοψηφίας της Βουλής. Τοιουτρόπως, διαμορφώθηκε στην Ελλάδα το κοινοβουλευτικό σύστημα, πεμπτουσία του οποίου αποδείχτηκε η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης ενώπιον της Βουλής υπό την αίρεση της εμπιστοσύνης. Η κατ' αρχήν αποδοχή της "δεδηλωμένης" από τον βασιλέα Γεώργιο μετουσίωνε τη μετάβαση από την μοναρχική στη δημοκρατική αρχή. Η αρχή της "δεδηλωμένης" κυριάρχησε σε ολόκληρο τον πολιτικό βίο του Χαριλάου Τρικούπη και συνδέθηκε ιστορικά με τον δικομματισμό.»

«Κατά την περίοδο αυτή, ενώ δεν έπαυσαν οι δυσχέρειες ή και οι αθλιότητες, υπήρξαν όμως σπουδαίες επιτεύξεις στην πολιτική, την οικονομική και την κοινωνική ζωή της χώρας. Το 1864 ψηφίσθηκε νέο Σύνταγμα, που ήταν από τα δημοκρατικότερα της εποχής του^. με τη στάση, που τηρούσε προς τη Βουλή ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος από την πρώτη πρωθυπουργία του, το 1865, και με τη θαρραλέα αρθρογραφία του Χαρίλαου Τρικούπη το 1874 εξασφαλίσθηκε η εφαρμογή του κοινοβουλευτισμού στην πιο καθαρή μορφή του^. με το νέο εκλογικό νόμο του 1877, που θέσπιζε την καθολική ψηφοφορία των ενηλίκων αρρένων πολιτών χωρίς καμιά εξαίρεση, συμπληρώνονταν οι θεσμοί, που τοποθετούσαν την Ελλάδα, ως προς το πολίτευμα, μεταξύ των πιο προηγμένων κρατών. Εξάλλου, υστέρα από νόμους του 1871 της κυβερνήσεως Κουμουνδούρου, διανεμήθηκαν τα εθνικά κτήματα υπό ευνοϊκούς όρους σε ακτήμονες ή κατόχους μικρού κλήρου και παραχωρήθηκαν υπό ανάλογους όρους εκκλησιαστικά κτήματα στους καλλιεργητές τους^. αποτέλεσμα των μέτρων αυτών ήταν να αυξηθεί ραγδαία η αγροτική παραγωγή της χώρας, με ευεργετικές επιδράσεις και στους άλλους κλάδους της οικονομίας, ιδιαίτερα στο εξαγωγικό εμπόριο, όπως και στα έσοδα του κράτους. Παράλληλα, κατασκευάσθηκαν αξιόλογα τεχνικά έργα και δημόσια κτίρια, βελτιώθηκαν οι συγκοινωνίες και οι επικοινωνίες, λειτούργησε η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή^. ιδρύθηκαν Ταμεία Συντάξεων διάφορων κατηγοριών εργαζομένων ή επιχειρήσεων και εμφανίσθηκαν τα πρώτα εργατικά σωματεία. Αντίστοιχα επήλθαν μεταβολές στη σύνθεση του πληθυσμού της χώρας^. το ποσοστό των εργαζομένων στη μεταποίηση και στις υπηρεσίες αυξήθηκε, με αποτέλεσμα και την αύξηση του πληθυσμού των αστικών κέντρων, και ιδίως της Αθήνας.»