1. Σε επιστολή του δημοσιευμένη στο περιοδικό Καλλιόπη το 1819 (σελ. 217 κ.ε.) ο οικουμενικός πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, αφού πρώτα αρνείται κάθε ωφέλεια των νέων από τη σπουδή των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών, συμπεραίνει τα ακόλουθα:

Κατά σύγκρισιν και παράθεσιν ευρίσκεται επωφελεστέρα τω γένει και αναγκαιοτέρα η παράδοσις των γραμματικών από την διδασκαλίαν των μαθηματικών και επιστημονικών.

Ολόκληρη σχεδόν την επιστολή αυτή παραθέτει ο Γιάννης Κορδάτος στο βιβλίο του Δημοτικισμός και λογιοτατισμός (Αθήνα: Μπουκουμάνη, 1974, 33-37).

2. Κορδάτος, Γ. 1974. Δημοτικισμός και Λογιωτατισμός. Αθήνα: Μπουκουμάνης, σελ. 34-35.

»… Επειδή δεν είνε δυνατόν να παρασιωπήσωμεν ότι αντιπίπτοντα εις την ευχάριστον αυτήν ψυχικήν μας διάθεσιν μερικά συμβάντα ανοικείως, διακόπτουσι την συνέχειαν των ελπίδων μας, τα οποία και εις τας εν των αγιωτάτω Όρει του Άθωνος ησυχίους διατριβάς μας ηκούσαμεν και ήδη μετά την επανάκλησίν μας και τρίτην επί του αγιωτάτου Πατριαρχικού αποστολικού θρόνου ενίδρυσιν προσέβαλον πολλαχόθεν εις τας ακοάς μας αυτά δε είναι μερικά προσκόμματα σατανικά παρεμποδίζοντα τας προόδους των νέων εις την επιτυχίαν της αληθούς παιδείας και εις την εκπλήρωσιν του τέλους αυτής ήτοι των χριστιανικών έργων την κατόρθωσιν. Επιπολάζει ενιαχού μια καταφρόνεσις περί τα Γραμματικά μαθήματα και διόλου παράβλεψις περί τας λογικάς και ρητορικάς τέχνας και περί αυτήν επί πάσι την διδασκαλίαν της υψηλοτάτης θεολογίας, προερχόμενη εκ της ολοτελούς αφοσιώσεως μαθητών και διδασκάλων εις μόνα τα Μαθηματικά και τας Επιστήμας, και μία ψυχρότης περί τα της αμωμήτου ημών πίστεως και αδιαφορία εις τας παραδιδομένας νηστείας προκύπτουσα εκ τινών διεφθαρμένων ανδραρίων, τα οποία καθώς τα ζιζάνια μεταξύ του καθαρού σίτου, όντα και αυτά μεταξύ των πεπαιδευμένων του Γένους ανεφύησαν, πλανώμενα υφ' εαυτών και πλανώντα τους αφελεστέρους και απεριφράκτους την διάνοιαν. Προβάλλουσιν οι πρώτοι, ότι των προγόνων η Γλώσσα, η Ελλάς εκείνη φωνή, η δύσκολος εις την κατάληψιν και έξιν και τρόπον τινά περιττή εις το Γένος την σήμερον και παρεισάγουσιν αλλοκότους τινάς καινοτομίας και νέας νομοθεσίας, ώστε και ετόλμησαν μερικοί, καθώς εμάθαμεν ν' αντιστρατεύωνται εκ του εμφανούς και να κινώσι κατ' αυτής γλώσσαν υβρίστριαν και αχαλίνωτον. Περί αυτών λοιπόν συλλογισθέντες καθ' εαυτούς, συνεπεράναμεν ότι ή δεν εννόησαν καλώς οι τοιούτοι όσα τινές των καθ' ημάς πεπαιδευμένων εγνωμάτευσαν περί διαλέκτου Ελληνικής και αντί του να γενώσι προσεκτικοί παρατηρηταί των γνωμολογηθέντων, αδικήσαντες το περί την θεσπεσίαν αυτής διάλεκτον ιερόν σέβας εκείνων των αξιεπαίνων ανδρών ή εννόησαν μεν, μοχθηρίαν δε γνώμης παρεκτραπέντες, ηθέλησαν να φανώσιν ιδιαιτέρου συστήματος πρόαρχοι νομοθέται πραγματευόμενοι το κέρδος της ίδιας τιμής με πίκραν των λόγου αξίων διαβολήν και συκοφαντίαν, κι άλλοι Ζώιλοι και Αρίσταρχοι ή τέλος πάντων, αμαθείς όντες, μεταχειρίζονται και απάτην κατά τη μυθευομένην αλώπεκα…

» Απειρέσιος είναι τω όντι ο πλους και αχανές το πέλαγος της Ελληνικής γλώσσης καθότι εις κλίσεις και σχηματισμούς και ορθογραφίας… αλλά και κάλλος απαγγελίας και μεταφοράς ονομάτων… και αναλύσεις και συνθέσεις και μεταφράσεις προς ποικιλίαν και ύψος και μέγεθος προθεσίαν σημαινόμενα, είδη επιρρημάτων ενεργείας και πάθη ρημάτων… πόσον δε είναι αναγκαία η γνώσις της Ελληνικής γλώσσης και κατά ποιους τρόπους εις τον βίον επωφελής, μάλιστα τον ορθόδοξον, είναι και τοις τυφλοίς αυτοίς δήλον, καν λέγωμεν ημείς, καν μη λέγωμεν, επειδή κατ' αυτήν όντων εγγεγραμμένων όλων των θειοσόφων βιβλίων των πνευματεμφόρων πατέρων και διδασκάλων της Εκκλησίας μας και όλων των ιερών νόμων και κανόνων, δι' αυτής μόνον εις την αληθή καταπόνησιν εκείνων διαπορθμευόμεθα και δι' αυτής τα προς Θεόν όσια και τα προς ανθρώπους δίκαια διαπτόμεθα· αυτή μας χειραγωγεί και εις την κατάληψιν των ηθικών συγγραμμάτων των παλαιών εκείνων σοφών και είναι λοιπόν εκ τούτου και σκηρτημάτων νεανικών ανασταλτική και ανδρικών βουλευμάτων σταθμητική και αρχόντων και αρχομένων των προς αλλήλους δικαίων διδακτική… αυτή και παραπάντων των σοφών ευρωπαίων θαυμάζεται, κροτείται και εις ημάς διεσώθη μόνος πολύτιμος θησαυρός και μόνον κειμήλιον χαρακτηριστικόν της προγονικής ευγενίας ώστε παραλογίζονται προφανώς και ψεύδονται εκείνοι ανυποστόλως οι στρεβλόχειλοι εκείνοι και των λόγων άτοποι κυβισταί και παράδοξοι. Και κατά σύγκρισιν δε και παράθεσιν ευρίσκεται επωφελεστέρα τω γένει και αναγκαιοτέρα η παράδοσις των γραμματικών από την διδασκαλίαν των Μαθηματικών και Επιστημονικών. Επειδή εκείνη συμβάλλει εις όλα ή τα περισσότερα επαγγέλματα, της δε εις άλλα θεωρείται το χρήσιμον. Διό και όσον απαιτεί η προκειμένη του Γένους κατάστασις πρέπει να παραδίδεται εις τα σχολεία και όχι το έργον να γίνεται πάρεργον και το πάρεργον να γίνεται έργον… Επειδή τις ωφέλεια προσκολλώμενοι οι νέοι ει τας παραδόσεις αυτάς να μανθάνωσιν αριθμούς και αλγέβρας, και κύβους και κυβοκύβους και τρίγωνα και τριγωνοτετράγωνα και λογαρίθμους και συμβολικούς λογισμούς και τας προβαλλομένας ελλείψεις και άτομα και κενά και δίνας και δυνάμεις και έλξεις και βαρύτητας, του φωτός ιδιότητας και βόρεια σέλα και θετικά τινά και ακουστικά και μύρια τοιαύτα και άλλα τερατώδη ώστε να μετρώσι την άμμον της θαλάσσης και τας σταγόνας του υετού και να κινώσιν την γην εάν αυτοίς δοθή πη στώσι κατά το του Αρχιμήδους, έπειτα εις τας ομιλίας των βάρβαροι, εις τας γραφάς των σόλοικοι, εις τα της θρησκείας των ανίδεοι, εις τα ήθη παράφοροι και διεφθαρμένοι, εις τα πολιτεύματα επιβλαβείς και άσημοι πατριώται και ανάξιοι της προγονικής κλήσεως. Εις τοιούτους παραλογισμούς περιπίπτωσι οι του κόμματος εκείνου, όσοι προαποφασιζόμενοι τας δυσκολίας της Ελληνικής διαλέκτου και ως περιττήν αυτήν και άχρηστον προτείνοντες συνελαύνουσι τους νέους εις μόνην της εξακολούθησιν και γύμνασιν των μαθηματικών… το δε άλλο κόμμα των αδιαφορητών διδάσκοντες με το παράδειγμα της διαφθαρμένης διαγωγής των τας καταλύσεις των παραδεδομένων νηστειών και προσέτι τας κυβείας, τας χαρτοφορίας και πανουργοδιπλωματικούς τινας τρόπους και μακαβελισμούς δια να προξενώσι διχοστασίας και διαιρέσεις… αυτοί οι πονηροί και γόητες είναι προφανώς λυμεώνες και ψυχικώς και σωματικώς γίνονται εις τους αφύλακτους και νωθρούς επιζήμιοι. Είναι παρρησιασμένοι παραβάται των θείων και ιερών κανόνων και αποστολικών διατάξεων……… εντελλόμεθα και αποφαινόμεθα συνοδικώς μετά των περί ημάς ιερωτάτων αρχιερέων…

» Τας βέβηλους κενοφωνίας και τας σαθράς αντιθέτους διδασκαλίας των ειρημένων να μισήτε και να αποστρέφησθε… Ιός ασπίδος υπό τα χείλη αυτών είναι κεκριμμένος έτοιμος να διαφθείρη τους αστήρικτους περί την ευσέβειαν και την άλλην ευμάθειαν και κατά θείον… Επειδή δε η επαπειλούμενη εκ της ψευδούς διδασκαλίας ζημία, δεν είναι μόνον η της προγονικής διαλέκτου κατάργησις, αλλά και η περί την αμώμιτον Πίστιν ψυχρότης… αναγκαιότατον είναι όπου ο τόπος και ο τρόπος ευχερής και αρμόδιος να διαιρεθώσι τα Γραμματικά σχολεία από τα των Επιστημονικών και Μαθηματικών και να γίνωνται κεχωρισμένως εν μέρει αι παραδόσεις, διά να μη λαμβάνουσιν εκ του προχείρου αφορμήν οι νέοι, και φεύγοντες από την τάξιν των Γραμματικών, προσκολλώνται εις τας άλλας εάν δεν και τούτο αδύνατον να γίνωνται εν τάξει αι παραδόσεις και μήτε οι μαθηταί να έχωσιν απόλυτον άδειαν προς της τελειοποιήσεώς των εις τα Γραμματικά να προσέρχωνται εις τας μαθήσεις και Επιστήμας… Ταύτα συμβουλεύομεν και αμεταθέτως επιτάσσομεν».