Φθόγγοι οι οποίοι μπορούν να εναλλαγούν στο ίδιο περιβάλλον χωρίς να επιφέρουν αλλαγή στη σημασία είναι ελεύθερα εναλλασσόμενοι φθόγγοι: π.χ. η εναλλαγή αδερφός [aðeˈrfos]/ αδελφός [aðeˈlfos]. Από την εναλλαγή αυτή δεν προκύπτει μια άλλη λέξη και άρα άλλη σημασία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των φωνημάτων . Η σχέση σε αυτή την περίπτωση είναι παραδειγματική σχέση ελεύθερης εναλλαγής ή ελεύθερης ποικιλίας ενώ στην περίπτωση των φωνημάτων παραδειγματική σχέση αντίθεσης.

Οι ελεύθερα εναλλασσόμενοι φθόγγοι, όταν ιδωθούν με την οπτική της αυτονομίας του >γλωσσικού συστήματος, (γλωσσικό σύστημα), δεν παρουσιάζουν κανένα ιδιαίτερο θεωρητικό ενδιαφέρον, αν και η Σχολή της Πράγας συνδύασε την ελεύθερη φωνητική εναλλαγή με την υφολογική ποικιλία. Στο πλαίσιο της κοινωνιογλωσσολογίας όμως, και ειδικότερα στο πλαίσιο της ποικιλικής γλωσσολογίας , η ελεύθερη φωνητική εναλλαγή έχει υποστηριχθεί ότι δεν είναι τυχαία αλλά η εμφάνισή της καθορίζεται από την κοινωνική τάξη ή την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει ο ομιλητής (Labov 1972) από το επίπεδο ύφους (Labov 1972· Trudgill 1974) και το φύλο (Trudgill 1974)· είναι δείκτης δηλαδή κοινωνικής ποικιλίας . Αντίστοιχα, η εκφορά [ˈʃeres] έναντι του [ˈseres] της κοινής νεοελληνικής συνιστά δείκτη γεωγραφικής ποικιλίας .

Μ. Θεοδωροπούλου

Πηγές

• Lyons, J. 1968. Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lyons, J. 1995. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία, Μτφρ. Μ. Αραποπούλου et al. Επιμ. Γ. Kαρανάσιος, Αθήνα: Πατάκης.
• Labov, W. 1972. Sociolinguistic Patterns. Φιλαδέλφεια: University of Pennsylvania Press.
• Trudgill, P. 1974. The Social Differentiation of Englishin Norwish. Λονδίνο: Cambridge University Press.

Πεδίο