Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΕΤΡΟΥΝΙΑΣ (1934 –2016): Ψήφισμα του ΚΕΓ

Ο κόσμος των ελληνικών γραμμάτων αισθάνεται ως μεγάλη απώλεια την εκδημία του Ευάγγελου Πετρούνια, ομότιμου καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ύστερα από επώδυνη ασθένεια. Ο γλωσσομαθέστατος Πετρούνιας έκανε σπουδές πρώτα κλασικής φιλολογίας με διαπρεπείς ελληνιστές στη Γερμανία, όπου και συνέγραψε τη διδακτορική του διατριβή υπό την εποπτεία του θρυλικού Bruno Snell στο Αμβούργο. Στη συνέχεια στράφηκε προς τη γλωσσολογία, η οποία τον κέρδισε οριστικά. Έκανε τα πρώτα βήματα της ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες, Αμερική, και συνέχισε στην Ελλάδα, όπου υπήρξε στενός συνεργάτης του Σχολείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του ΑΠΘ και του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, προτού εκλεγεί καθηγητής στο Ιταλικό Τμήμα. Υπήρξε σταθερό στήριγμα και πολύτιμος συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας από την ίδρυσή του ως σήμερα.

Με τις ειδικές του γνώσεις εμπλούτισε ο Πετρούνιας την έντυπη και την ηλεκτρονική περιουσία του ΚΕΓ, συνεισφέροντας κείμενα που χαρακτηρίζονται από την προσήλωση στην επιστημονική αλήθεια και το έμπεδο δημοτικιστικό πάθος. Γλωσσολόγος και φιλόλογος με το σπάνιο διδακτικό χάρισμα να απλοποιεί και τα πλέον πολύπλοκα και σύνθετα γλωσσολογικά φαινόμενα με τρόπο δημιουργικό, που κερδίζει το ευρύ κοινό, ανέπτυσσε όταν χρειαζόταν και όλη την πειστικότητά του για να υπονομεύει τους μύθους, τα ιδεολογήματα και τις προκαταλήψεις των πολλών σχετικά με την ελληνική γλώσσα. Και δεν είναι ούτε λίγες ούτε αθώες όσες πλάνες περιβάλλουν μια γλώσσα με τη μακρά πορεία και την αίγλη της ελληνικής.

Υποδειγματικά και διαφωτιστικότατα υπήρξαν και τα κείμενα για την αρχαία ελληνική προφορά και την εξέλιξή της, που συνεισέφερε στην Ιστορία της ελληνικής γλώσσας (έρευνα-σύνταξη από το ΚΕΓ υπό τον Τάσο Χριστίδη, έκδοση από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών): συγκαταλέγονται στις εγκυρότερες σύγχρονες σχετικές μελέτες. Άλλα κείμενα, συνταγμένα ή επιμελημένα από τον ίδιο, δημοσιεύονται στην «Πύλη για την ελληνική γλώσσα» (http://www.greek-language.gr) σχετικά με το ελληνικό λεξιλόγιο, τη διαχρονικότητά του και τις σχέσεις του με τις άλλες ευρωπαϊκές και μη γλώσσες. Όλα σύντομα, σαφή, δουλεμένα με την τελευταία λέξη της επιστημονικής δεοντολογίας και βιβλιογραφίας --και καίρια εύστοχα.

Οι λαμπρές ετυμολογικές μικροαναλύσεις του βρίσκονται συγκεντρωμένες στο ετυμολογικό τμήμα των λημμάτων του Λεξικού της Κοινής Νέας Ελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη: συγκροτούν ένα ολόκληρο ετυμολογικό λεξικό, τον ασφαλέστερο οδηγό στο ολισθηρό αυτό επιστημονικό έδαφος. Οι διακρίσεις, τις οποίες εισήγαγε εδώ και η ενδελεχής κατά περίπτωση έρευνά του μέσα στον λαβύρινθο των γλωσσών που περιβάλλουν την ελληνική, δεν κωδικοποιούν απλώς την κατασκευαστική λογική κάθε μιας λέξης, αλλά ανιχνεύουν και την ιστορία και τις περιπέτειές της. Στα χέρια του Πετρούνια οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας γίνονται τροχιοδεικτικά βλήματα που φωτίζουν τις διαδρομές του ελληνικού πολιτισμού.

Η προφητική φράση από τον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα "του ελληνίζειν αγαθοί διδάσκαλοι οι πολλοί", προμετωπίδα σε ένα κεφάλαιο του σημαντικότατου έργου του Πετρούνια Νεοελληνική Γραμματική και Συγκριτική («αντιπαραθετική») Ανάλυση, συνοψίζει τη γενική επιστημονική άποψη αλλά και τη στάση του ίδιου του συγγραφέα απέναντι στη γλώσσα, τη γλωσσική αλλαγή, και τη μελέτη της: η αρχαία ρήση θυμίζει ότι τη γλώσσα τη φτιάχνουν οι ομιλητές της –τους οποίους επομένως οφείλουν οι δάσκαλοι, να προστατεύσουν από πλάνες και προκαταλήψεις. Η σημαντικότατη αυτή τρίτομη μονογραφία, επιτομή της μακράς διδακτικής πορείας του στο πανεπιστήμιο, ερευνητικά αποτελεί state of the art, και θα καταστήσει για πολλά χρόνια αναντικατάστατο το όνομα ενός σημαντικού έλληνα γλωσσολόγου, που προτίμησε να κρατά, στην ακαδημαϊκή και την προσωπική του ζωή, τόνους χαμηλούς και φιλοσοφημένη μετριοπάθεια, που δεν άφηναν να διακρίνεις την υποκείμενη αγωνιστικότητά του.

Η παρακαταθήκη του Ευάγγελου Πετρούνια τιμά το έθνος, την επιστήμη, το πανεπιστήμιο και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, το οποίο και θα αισθανθεί οδυνηρή την απώλειά του στη μέση ενός ερευνητικού εγχειρήματος από το οποίο όλοι αναμέναμε πολλά. Το Δ.Σ. του ΚΕΓ εκφράζει τη συμμετοχή του στο πένθος των οικείων του και επιφυλάσσεται να τιμήσει σε ειδική εκδήλωση τη μνήμη του μακαριστού συναδέλφου.

Καθηγητής Ι Ν Καζάζης
Πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας