Ο Αλκίνοος παραβάλλει τον Οδυσσέα με ἐπιστάμενον αοιδό

(λ 362-369)


Τὸν δ᾿ αὖτ᾿ ᾿Αλκίνοος ἀπαμείβετο φώνησέν τε·
"ὦ ᾿Οδυσεῦ, τὸ μὲν οὔ τί σ᾿ ἐίσκομεν εἰσορόωντες,
ἠπεροπῆά τ᾿ ἔμεν καὶ ἐπίκλοπον, οἷά τε πολλοὺς
βόσκει γαῖα μέλαινα πολυσπερέας ἀνθρώπους,
ψεύδεά τ᾿ ἀρτύνοντας ὅθεν κέ τις οὐδὲ ἴδοιτο·
σοὶ δ᾿ ἔπι μὲν μορφὴ ἐπέων, ἔνι δὲ φρένες ἐσθλαί.
μῦθον δ᾿ ὡς ὅτ᾿ ἀοιδὸς ἐπισταμένως κατέλεξας,
πάντων τ᾿ ᾿Αργείων σέο τ᾿ αὐτοῦ κήδεα λυγρά.
 
Πήρε ο Αλκίνοος ξανά τον λόγο, τον φώναξε με το όνομά του:
"Ω Οδυσσέα, μ' όλα που βλέπουμε μπροστά μας,
κανείς δεν θα μπορούσε να σε πει απατεώνα ή ψεύτη,
όπως είναι πολλοί που βόσκουν πάνω σ' αυτή τη μαύρη γη,
άνθρωποι σκορπισμένοι που ψέμματα σκαρώνουν,
όσα δεν βάζει ο νους του ανθρώπου.
Εσένα ωστόσο και τα λόγια σου έχουν μορφή και το μυαλό σου λάμπει·
ξέρεις την τέχνη να ιστορείς, σαν αοιδός με άρτια γνώση,
και των Αργείων τα βάσανα και τα δικά σου
πάθη τα λυπητερά.

[Δ.Ν. Μαρωνίτης, Ομήρου Οδύσσεια, ραψ. λ., Αθήνα, εκδ. "Στιγμή" 1994, σ.35]

"Έχει προηγηθεί ο έμμεσος έπαινος της Αρήτης, με τον οποίο εκθειάζεται τόσο η σωματική ομορφιά του Οδυσσέα όσο και η αποδεδειγμένη του φρόνηση. Ακολουθεί ο ευθύς τώρα έπαινος του Αλκινόου για τον αφηγητή ήρωα, με αρνητικά και θετικά επιχειρήματα: δεν πρόκειται για παραμυθά απατεώνα, σαν κι αυτούς που κυκλοφορούν άφθονοι πάνω στη μαύρη γη, ψευδολογώντας ακατάσχετα· στη διήγησή του αναγνωρίζονται αρετές μορφής (μορφὴ ἐπέων) νοήματος (φρένες ἐσθλαί) και αφηγηματικής σύνταξης (μύθων … κατέλεξας) μιας προσωπικής και συλλογικής ιστορίας, που ο διηγητής την έζησε, την ξέρει επομένως καλά, και μπορεί εξίσου καλά να την εκφέρει (ἐπισταμένως).

Ο ερασιτέχνης πάντως αφηγητής εξισώνεται εδώ από τον Αλκίνοο με ἐπιστάμενον ἀοιδόν, που θα πει: με επαγγελματία αοιδό. Το κρίσιμο επίρρημα ἐπισταμένως μας δίνει ίσως το δικαίωμα να μιλούμε για την επιστήμη πια της διηγητικής τέχνης, της ποίησης γενικότερα· για έναν όρο ασφαλώς περιληπτικό, που βρίσκεται όμως στο κέντρο της οδυσσσειακής εσωτερικής ποιητικής, όρο που ο Πλάτων σθεναρώς διέβαλε στον Ίωνά του.

Τελικός απολογισμός […]: Ο ποιητής της Οδύσσειας αισθάνεται πάνω απ' όλα αφηγητής· περισσότερο υποβάλλει και λιγότερο επιβάλλει την αφηγηματική του τέχνη· η υποβολή πραγματοποιείται με τις εσωτερικούς διηγητές, προπαντός με τη μακρά διήγηση του Οδυσσέα· ο οποίος λειτουργεί μέσα στο έπος, εκτός των άλλων, και ως άξιος διάδοχος ενός διάσημου, παραδοσιακού επαγγεγλματία αοιδού (του Δημοδόκου)· λίγο πολύ ως ἐπιστάμενος αοιδός, που ξέρει να μεταφράζει τα συντελεσμένα έργα του σε διηγητικό μύθο· αυτόν τον εσωτερικό διηγητή του έπους επιλέγει ο εξωτερικός αφηγητής, ο ποιητής της Οδύσσειας, για να αντικατοπτριστεί ο ίδιος· αφού οι ισχύουσες συμβάσεις δεν του επιτρέπουν να δείξει το πρόσωπό του, εκφράζεται με το προσωπείο του κεντρικού ήρωα του έπους του. Πρόκειται ασφαλώς για ιδιοφυέστατο ελιγμό, με τον οποίο συγχρόνως συστήνονται οι βασικοί τουλάχιστον όροι της εσωτερικής ποιητικής της Οδύσσειας."

[Δ. Ν. Μαρωνίτης, "Αοιδός, αφηγητής, ποιητής. Εσωτερική ποιητική της Οδύσσειας", στον τόμο Ομηρικά μεγαθέματα. Πόλεμος -ομιλία -νόστος, Αθήνα, εκδ. "Κέδρος", 1999, σ.171-172]