ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ ΣΤΑ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ


«Η ανάλυση του στα Ηθικά Νικομάχεια αρχίζει με το δεύτερο βιβλίο, ήδη όμως στο τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου βιβλίου οι αρετές διακρίνονται σε ηθικές και διανοητικές "κατά την διαφοράν" που παρουσιάζουν μεταξύ τους τα μέρη της ψυχής (η πρώτη αριστοτελική "διαίρεση" της ψυχής στα μέρη ἄλογον και λόγον ἔχον οδηγεί στην τελική διάκριση των "μερών" που παίρνουν τελικά τα ονόματα φυτικόν, ἐπιθυμητικόν και τὸ κυρίως λόγον ἔχον). Των διανοητικών αρετών το κύριο γνώρισμα είναι ότι τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχουσι καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν και επομένως η απόκτησή τους προϋποθέτει ἐμπειρίαν καὶ χρόνον: είναι φανερός ο πρωταρχικός ρόλος που στην περίπτωσή τους ο Αριστοτέλης αναθέτει στον διδάσκοντα. Σε αντίθεση με αυτές οι ηθικές αρετές περιγίνονται ἐξ ἔθους (= είναι αποτέλεσμα εθισμού, συνήθειας): είναι φανερό ότι στην περίπτωση αυτή το βάρος πέφτει κατά κύριο λόγο στο ίδιο το άτομο που ενδιαφέρεται για την απόκτηση αυτών των αρετών, αφού -σε τελευταία ανάλυση- αυτή εξαρτάται από τη δική του αδιάκοπη άσκηση. Τις λογικές συνέπειες του ορισμού των ηθικών αρετών ο Αριστοτέλης θα τις συναγάγει αμέσως από την αρχή: Αν οι ηθικές αρετές περιγίνονται ἐξ ἔθους, τότε: α) οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται (= καμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως, εκ γενετής), αφού οὐδὲν τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται (= σε κανένα ον δεν μπορούν να αλλάξουν με τη διαδικασία του εθισμού τα φυσικά του χαρακτηριστικά) και οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσμα εθισμού· β) μολονότι οι ηθικές αρετές δεν είναι έμφυτες στον άνθρωπο, η απόκτησή τους δεν είναι κάτι αντίθετο προς την ανθρώπινη φύση: στην πραγματικότητα ο άνθρωπος είναι προικισμένος από τη φύση με την ικανότητα να τις δέχεται, μόνο που η έμφυτη αυτή ικανότητα είναι απαραίτητο να συνδυάζεται με την άσκηση: η τελείωση του ανθρώπου στην αρετή γίνεται, λέει ο Αριστοτέλης, διὰ τοῦ ἔθους. Η απόκτηση μιας ηθικής αρετής είναι, επομένως, από κάποια άποψη, κάτι ανάλογο με την εκμάθηση των τεχνών: τεχνίτης γίνεται κανείς μόνο αν ασκηθεί με επιμονή στην τέχνη του (οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί), με τον ίδιο όμως τρόπο γίνεται κανείς -λέει πάντοτε ο Αριστοτέλης- και δίκαιος ή σώφρων ή ανδρείος.»

[Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο Β΄, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Δ. Λυπουρλής, εκδ. Ζήτρος: Θεσσαλονίκη 2000, σ.67-69]