Η τρίτη κατηγορία λέξεων που διαθέτει μια γλώσσα με βάση την προέλευσή τους είναι οι νεότερες δημιουργίες, λέξεις δηλαδή που σχηματίστηκαν σε αυτήν με βάση τις διαδικασίες της σύνθεσης και της παραγωγής.
Χρησιμοποιούμε σήμερα, για παράδειγμα, τη λέξη ανθρωπιά. Πρόκειται για μια λέξη που δεν ανήκει ούτε στην πρώτη κατηγορία λέξεων, καθώς δεν μαρτυρείται στην αρχαία εποχή, ούτε βέβαια είναι δάνειο. Σχηματίστηκε σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας, δηλαδή στη μεσαιωνική εποχή, από τη λέξη άνθρωπος στην οποία προστέθηκε η παραγωγική κατάληξη -ιά. Η συγκεκριμένη κατάληξη σχηματίζει λέξεις που δηλώνουν ιδιότητα, οι οποίες είναι «παράγωγες».
Ας δούμε στη συνέχεια παραδείγματα σύνθεσης. Από τις λέξεις ανοίγω και κλείνω προήλθε η λέξη ανοιγοκλείνω, η οποία σχηματίστηκε επίσης τη μεσαιωνική εποχή. Από τις λέξεις ανοιχτός και καρδιά, μάτι, μυαλό προήλθαν τα σύνθετα ανοιχτόκαρδος, ανοιχτομάτης, ανοιχτόμυαλος. Πρόκειται για λέξεις «σύνθετες». Με τις διαδικασίες της σύνθεσης και της παραγωγής εμπλουτίζεται συνεχώς το λεξιλόγιο μιας γλώσσας.
Παράγωγες ή σύνθετες λέξεις σχηματίζονται και από δάνεια. Δηλαδή, από τη στιγμή που τα δάνεια (είτε από άλλες γλώσσες είτε από μια παλαιότερη μορφή της γλώσσας) μπαίνουν στη νέα ελληνική, ενεργοποιούνται και για αυτά οι διαδικασίες της παραγωγής και της σύνθεσης. Για παράδειγμα, η λέξη μπαράκι είναι ένα πρόσφατο παράγωγο της λέξης μπαρ (που, όπως είδαμε, είναι δάνειο από το αγγλικό bar), στην οποία προστέθηκε η παραγωγική κατάληξη -άκι, που σχηματίζει ουδέτερα υποκοριστικά. Άλλα παρόμοια παραδείγματα είναι οι λέξεις ζόρικος και ζορίζω, που προέρχονται από την τουρκικής προέλευσης λέξη ζόρι και τις παραγωγικές καταλήξεις -ικος και -ίζω αντίστοιχα. Η λέξη ντοματοσαλάτα είναι νεοελληνικός σχηματισμός από δύο λέξεις της νέας ελληνικής που, όπως ήδη είπαμε, είναι δάνεια: το ντομάτα από το ιταλικό tomata και το σαλάτα από το βενετσιάνικο salata.
Από τις διαδικασίες αυτές κατανοούμε ότι τα δάνεια, από τη στιγμή που μπαίνουν σε μια γλώσσα, αποτελούν οργανικό κομμάτι αυτής της γλώσσας, και γι’ αυτό σχηματίζουν παράγωγα και σύνθετα.