5. Γνωστή και νέα πληροφορία

Ο χωρισμός της πρότασης και γενικότερα του λόγου σε θέμα και σχόλιο σχετίζεται με τον διαχωρισμό της πληροφορίας (που μεταφέρει η πρόταση) σε γνωστή (ή παλιά) πληροφορία και σε νέα πληροφορία (περιεχόμενο δηλαδή άγνωστο στον ακροατή).

Ο διαχωρισμός αυτός αφορά πρωτίστως τον προφορικό λόγο, αφού γίνεται κυρίως με τον επιτονισμό: η νέα πληροφορία έχει ισχυρό ή εμφατικό επιτονισμό σε αντίθεση με τη γνωστή.

Υπάρχουν όμως τρόποι να ξεχωρίσει η γνωστή από τη νέα πληροφορία που αφορούν και τον γραπτό λόγο. Για παράδειγμα, το οριστικό άρθρο (το σπίτι, η γιαγιά κλπ.) κατά κανόνα σηματοδοτεί ότι η αναφορά του ονόματος που ακολουθεί είναι γνωστή στον ακροατή ή στον αναγνώστη. Την ίδια λειτουργία εξυπηρετεί και η χρήση αντωνυμιών που αναγκαστικά παραπέμπουν σε προηγούμενο μέρος της συνομιλίας ή του κειμένου (π.χ. η ίδια μου ανέφερε ότι το οικολογικό νομοσχέδιο δεν θα προχωρήσει).

Μια πληροφορία μπορεί να θεωρείται γνωστή για διαφορετικούς λόγους:

· Μπορούμε να την ανασύρουμε από αυτά που έχουν προηγηθεί στον γραπτό ή στον προφορικό λόγο

· Είναι μέρος της κοινής γνώσης που μοιράζονται οι συνομιλητές ακόμα και αν δεν αναφέρεται συγκεκριμένα στα προηγούμενα (π.χ. και που’ σαι, τώρα που το θυμάμαι, είδα τον διευθυντή και του μίλησα για το θέμα σου)

· Η ομιλήτρια υποθέτει ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είναι στο μυαλό του ακροατή, άρα μπορεί να τη θεωρήσει δεδομένη.

Η γνωστή πληροφορία συνήθως εμφανίζεται πριν από τη νέα. Αυτή μάλλον είναι η φυσική σειρά, που διευκολύνει τον ακροατή, αφού ξεκινάμε με κάτι γνωστό και προχωράμε στο καινούργιο.

Όπως είπαμε πριν, και το θέμα συνήθως έρχεται πριν από το σχόλιο. Συχνά επομένως το θέμα συμπίπτει με τη γνωστή πληροφορία και το σχόλιο με τη νέα. Αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου το θέμα αντιστοιχεί με τη νέα πληροφορία. Π.χ. στην πρόταση

Η Μαίρη το έκανε! (τα κεφαλαία δείχνουν τον εμφατικό τονισμό)

το Η Μαίρη είναι το θέμα (τουλάχιστον για τους περισσότερους αναλυτές) αλλά συγχρόνως είναι και η νέα πληροφορία (η Μαίρη το έκανε, όχι ο Γιώργος).