5. Ασταθή ρήματα

Πολλά ρήματα μπορεί να μεταβάλλουν τη σχέση τους με το υποκείμενο και τις άλλες συντακτικές οντότητες στις οποίες κατανέμουν κάποιο θεματικό ρόλο, χωρίς κάποια μορφολογική μεταβολή.

Το ίδιο ρήμα μπορεί να εκφράζει ενεργητική ή κάποια άλλη διάθεση:

Ο Γιάννης άνοιξε την πόρτα με αυτό το μαυρισμένο κλειδί.

Η πόρτα άνοιξε με αυτό το μαυρισμένο κλειδί

Αυτό το μαυρισμένο κλειδί άνοιξε την πόρτα.

Ως προς τα υποκείμενα των παραπάνω προτάσεων παρατηρούμε ότι Ο Γιάννης είναι σαφώς το πρόσωπο που ενεργεί – ενώ δεν ισχύει το ίδιο για την πόρτα (που είναι η οντότητα που δέχεται την ενέργεια του ρήματος) και για το κλειδί (που δηλώνει το όργανο με το οποίο άνοιξε η πόρτα.

Ο ήλιος έλιωσε τους πάγους.

Οι πάγοι έλιωσαν με τις πρώτες ζέστες.

Παρόμοια, Ο ήλιος μπορεί να θεωρηθεί ως η οντότητα που ενεργεί – ενώ οι πάγοι είναι σίγουρα η οντότητα που δέχτηκε την ενέργεια του ρήματος. Και τα δύο όμως μπορεί να εμφανιστούν ως υποκείμενα του (ασταθούς) ενεργητικού ρήματος. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παρακάτω παραδείγματα:

Ο Σύλλογος κυκλοφόρησε το νέο του περιοδικό.

Το περιοδικό κυκλοφόρησε την περασμένη Δευτέρα.

Το βάζο ράγισε.

Ο σεισμός ράγισε την άσφαλτο.

Τα ρήματα αυτά ονομάζονται ασταθή γιατί δεν είναι σταθερός ο θεματικός ρόλος του υποκειμένου τους: η ενέργεια που περιγράφουν μπορεί άλλοτε να εκπορεύεται από το υποκείμενό τους και άλλοτε να κατευθύνεται προς το υποκείμενό τους.