4. Προβληματικές περιπτώσεις

Η κατάταξη με βάση τα τυπικά χαρακτηριστικά δημιουργεί τις εξής απορίες:
 

4.1. Η περίπτωση του παρακειμένου

Στις περισσότερες γραμματικές της ελληνικής ο παρακείμενος κατατάσσεται (μαζί με τον ενεστώτα) στους παροντικούς χρόνους. Ξέρουμε όμως ότι, συνηθέστατα, μια πρόταση με παρακείμενο αναφέρεται χρονικά σε κάποιο γεγονός του παρελθόντος. Σκεφτείτε την (χρονική) ισοδυναμία προτάσεων όπως:
Έχει μάθει πολύ καλά γαλλικά.
Έμαθε πολύ καλά γαλλικά.
 
Δεν έχει πάει ποτέ στην Αμερική.
Δεν πήγε ποτέ στην Αμερική.
 
Την έχεις γνωρίσει τη θεία μου;
Την γνώρισες τη θεία μου;
 
Είμαι χάλια. Έχω κοιμηθεί μόνο τρεις ώρες.
Είμαι χάλια. Κοιμήθηκα μόνο τρεις ώρες.
Με άλλα λόγια:

ως προς τα τυπικά του χαρακτηριστικά, ο παρακείμενος ΕΙΝΑΙ παροντικός τύπος

 : έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα – που είναι διαφορετικές από αυτές που έχει ο υπερσυντέλικος (και ο παρατατικός και ο αόριστος). Έτσι, οι συντελικοί χρόνοι μπορούν άνετα να τοποθετηθούν στις τρεις κατηγορίες:
Παρακείμενος (με τις καταλήξεις των παροντικών): έχω γράψει
Υπερσυντέλικος (με τις καταλήξεις των παρελθοντικών): είχα γράψει
Συντελεσμένος Μέλλοντας (με την παρουσία του μελλοντικού θα): θα έχω γράψει
 

Ως προς τη

σημασία όμως, συχνά ο παρακείμενος αναφέρεται ταυτόχρονα σε κάτι που συνέβη στο παρελθόν και στις συνέπειές του στο παρόν :
Έχω διαβάσει καλά το μάθημα
·       σίγουρα το διάβασμα έγινε νωρίτερα από την εκφώνηση της πρότασης, αλλά αυτό που ενδιαφέρει είναι το αποτέλεσμα στο παρόν: αυτή τη στιγμή που εκφωνείται η πρόταση είμαι καλά διαβασμένος.
Πολύ συχνά οι συντελικοί χρόνοι λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο, συνδέοντας δύο χρονικά σημεία:
Είχα ήδη διαβάσει το βιβλίο του όταν τον γνώρισα.
Σε μια τέτοια περίπτωση το διάβασμα τοποθετείται όχι μόνο στο παρελθόν της στιγμής που εκφωνείται η πρόταση, αλλά και στο παρελθόν σε σχέση με τη γνωριμία μας (η οποία επίσης τοποθετείται στο παρελθόν σε σχέση με τη στιγμή της εκφώνησης). Παρόμοια:
Θα έχω διαβάσει το βιβλίο του πριν τον γνωρίσω.

Γενικότερα, βέβαια, η χρονική ερμηνεία των συντελικών χρόνων μπορεί να έχει παρόμοιες μεταβολές όπως και όλων των άλλων χρόνων, όπως είδαμε παραπάνω, ανάλογα με τα υπόλοιπα στοιχεία μιας πρότασης.

 
 

4.2. Η περίπτωση των συνδυασμών του θα με παρελθοντικούς τύπους

Πώς θα τους κατατάσσατε τους παρακάτω συνδυασμούς; Είναι τύποι παρελθοντικοί ή μελλοντικοί;
θα έκαναν, θα ήρθε, θα περνούσαν, θα έλεγε, θα άκουσες, θα τρέχαμε, θα μιλήσαμε, θα δίνατε, θα έκλαιγες, θα τραγουδήσατε, θα είχαμε πέσει
Με βάση τους τυπικούς ορισμούς που είδαμε παραπάνω, φαίνονται να είναι ταυτόχρονα μελλοντικοί (λόγω του θα) και παρελθοντικοί (λόγω των καταλήξεων ή/και της αύξησης). Επομένως η απάντηση ως προς τα τυπικά τους χαρακτηριστικά είναι αυτή:

εφόσον έχουν τα χαρακτηριστικά ΚΑΙ των δύο κατηγοριών, ανήκουν ΚΑΙ στους μελλοντικούς ΚΑΙ στους παρελθοντικούς τύπους.

 
Ως προς τη χρονική αναφορά τους στην πράξη, υπάρχουν λίγες περιπτώσεις που πράγματι κάποιοι από αυτούς τους τύπους (συγκεκριμένα ΟΧΙ οι συνδυασμοί θα + αόριστος) μπορεί να εκφράζουν το μέλλον στο παρελθόν:
Ήξερε πως θα επέστρεφε μετά από δύο χρόνια.
Φαινόταν από μικρή πως θα γινόταν μεγάλη ζωγράφος.
Του είχαν πει πως θα είχε τελειώσει η μετακόμιση πριν από το καλοκαίρι.
 
Σε πολλές άλλες περιπτώσεις όμως τα δύο αυτά χαρακτηριστικά δεν φαίνεται να συνδυάζονται – και η χρονική αναφορά είναι μάλλον παρελθοντική:
Θα κοιμόταν και για αυτό δεν ήρθε στο χτεσινό μάθημα.
Όποτε τον συναντούσε, θα του έλεγε και κάποιο ανέκδοτο.
Αν είχε χρήματα, θα παντρευόταν.
 
Προσέξτε επίσης ότι μόνο οι συνδυασμοί τού θα με τον παρατατικό και τον υπερσυντέλικο έχουν αυτή την ευελιξία. Οι συνδυασμοί του θα με τον αόριστο αναφέρονται πάντα στο παρελθόν και πάντα πιθανολογικά:
Θα κοιμήθηκε και γι’ αυτό δεν ήρθε.
Θα ήρθε, θα άκουσε τι λέγαμε, θα θύμωσε και θα έφυγε.
Ακριβώς επειδή είναι πιθανολογική η ερμηνεία τους είναι πολύ πιο εύκολο να σκεφτούμε παραδείγματα στο τρίτο πρόσωπο παρά στο δεύτερο ή στο πρώτο.
 
Τέλος,

επειδή η χρήση τους δεν είναι σχεδόν ποτέ ξεκάθαρα χρονική, συνήθως δεν κατατάσσονται στους χρόνους του ρήματος (αλλά θεωρούνται τύποι του παρατατικού, του αορίστου και του υπερσυντέλικου που απλώς συνοδεύονται από το θα).

 
 

4.3. Η περίπτωση του γράψω

Πώς θα τους κατατάσσατε τους παρακάτω συνδυασμούς; Είναι τύποι παρελθοντικοί, παροντικοί ή μελλοντικοί;
έρθω, περάσουμε, πω, ακούσεις, τρέξουν, μιλήσω, φύγουμε, ρίξεις
Σίγουρα με βάση τις καταλήξεις τους δεν ανήκουν στους παρελθοντικούς, και, εφόσον δεν συνοδεύονται από το θα, δεν ανήκουν ούτε στους μελλοντικούς

. Οι καταλήξεις τους είναι ίδιες με αυτές του ενεστώτα – και επομένως από αυτή την άποψη πρέπει να καταταχθούν στους παροντικούς

 .
Όπως ξέρουμε όμως, οι περισσότερες γραμματικές

δεν κατατάσσουν αυτούς τους τύπους στους χρόνους, καθώς ποτέ δεν αποτελούν μόνοι τους το ρήμα μιας κύριας πρότασης

 . Σε κύριες προτάσεις μπορούν να εμφανιστούν μόνο αν συνοδεύονται από κάποια άλλα στοιχεία:
Θα έρθω
Να περάσουμε;
Ας μη σου πω τίποτε.
Μη τους ακούσεις!
Ίσως τρέξουν.

Κανονικά όμως μπορούν να εμφανίζονται σε δευτερεύουσες προτάσεις και για τον λόγο αυτό ο τύπος γράψω ονομάζεται εξαρτημένος, γιατί ποτέ δεν εμφανίζεται ανεξάρτητος

 : κανονικά σε κύριες προτάσεις πρέπει να συνοδεύεται από κάποιο μόριο και στις δευτερεύουσες προτάσεις υπάρχει πάντα η κύρια πρόταση από την οποία εξαρτάται η δευτερεύουσα.
Όποτε μιλήσω, με αποπαίρνουν.
Αφού φύγουμε, θα είμαστε πιο ήσυχοι.
Αν ρίξεις μια πέτρα στο νερό, θα βουλιάξει.
Τυπικά λοιπόν ο τύπος αυτός έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα αλλά ποτέ δεν εμφανίζεται μόνος του ως το ρήμα μιας κύριας πρότασης. Από την πλευρά της χρονικής αναφοράς, παρότι χρησιμοποιεί τις καταλήξεις των παροντικών τύπων, δεν αναφέρεται ποτέ στη στιγμή της εκφώνησης. Ελέγξτε όλα τα παραδείγματα παραπάνω και θα δείτε ότι έχουν είτε μελλοντική χρονική αναφορά είτε αναφορά σε γενικές αλήθειες ή σε συνήθειες που επαναλαμβάνονται στο παρόν και στο μέλλον. Οι σχετικοί περιορισμοί σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του συνοπτικού που φέρει ο τύπος αυτός – και αφορούν την αλληλεπίδραση των κατηγοριών του χρόνου και της ρηματικής όψης.