4. Ομοιόπτωτοι και ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

Υποχρεωτικά, δύο ή περισσότερα ονοματικά στοιχεία που σχετίζονται συντακτικά είτε θα βρίσκονται στην ίδια πτώση είτε σε διαφορετική. Οι συνηθέστερες περιπτώσεις είναι οι εξής:

· (α) Σχέσεις συμφωνίας: άρθρα, αντωνυμίες και επιθετικοί προσδιορισμοί μέσα στην ίδια ονοματική φράση, κανονικά συμφωνούν με την άσης]κεφαλή της ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση:

αυτός ο πράσινος πίνακας

εκείνη την κόκκινη πόρτα

όλα τα ανοιχτά παράθυρα

(Με έντονα στοιχεία στα παραπάνω παραδείγματα εμφανίζονται οι κεφαλές της κάθε ονοματικής φράσης, οι οποίες, μεταξύ άλλων, είναι υπεύθυνες για το συνολικό χαρακτηρισμό της φράσης ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση· βλ. φράση και σειρά των όρων της πρότασης).

Παρόμοια λειτουργούν και τα κατηγορούμενα (συνήθως) και οι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί (πάντοτε):

Η μητέρα του είναι πολύ κουρασμένη.

Ο πατέρας του είναι μάλλον ξεκούραστος.

Η μητέρα του, θυμωμένη, τον μάλωσε πολύ.

Ο πατέρας του, στενοχωρημένος, δεν είπε τίποτε.

· (β) άλλοι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί, όπως η παράθεση και η επεξήγηση:

Η Μαρία, η ξαδέλφη μου, μιλάει έξι γλώσσες.

Γνώρισες τη Σοφία, την ανιψιά μου;

Ο Σύλλογος πέτυχε τον στόχο του, μετάλλια σε όλες τις κατηγορίες.

Συνάντησε το μεγάλο του αντίπαλο, τον περυσινό πρωταθλητή.

Όπως βλέπουμε, οι προσδιορισμοί αυτοί, αν και δεν απαιτείται να συμφωνούν κατά γένος, είναι υποχρεωτικό όμως να βρίσκονται στην ίδια πτώση με το ουσιαστικό που προσδιορίζουν:

Το ξαδερφάκι μου, ο Γιωργάκης, είναι πολύ καλό παιδί.

Η Μαιρούλα, το εγγονάκι της, πήγε στην πρώτη δημοτικού.

· (γ) ετερόπτωτοι προσδιορισμοί, συνήθως σε γενική και σπανιότερα σε αιτιατική, π.χ. μεταξύ ουσιαστικών:

Η απαγόρευση της κυκλοφορίας (γενική αντικειμενική)

Η αγωνία του τερματοφύλακα (γενική υποκειμενική)

Το νυφικό της γιαγιάς του (γενική κτητική)

Αλλά και μεταξύ επιθέτου και ουσιαστικού:

Ο χώρος ήταν γεμάτος καπνό (αιτιατική σαν συμπλήρωμα).

Αποδείχτηκε κατώτερος των περιστάσεων (γενική συγκριτική)

Όπως φαίνεται και από το τελευταίο παράδειγμα, οι γενικές αυτές είναι συνήθως σε λόγιο / τυπικό ύφος – και προέρχονται από παλιότερες μορφές της ελληνικής γλώσσας.