4. Ορθογραφικές ιδιομορφίες των μετοχών

Οι μετοχές όλων των τύπων παρουσιάζουν διάφορες ορθογραφικές ιδιομορφίες, τις οποίες καλό είναι να τις θυμόμαστε όταν τις χρησιμοποιούμε στον γραπτό λόγο.

4.1 Ιδιομορφίες των καταλήξεων

Οι ενεργητικές μετοχές μπορεί να εμφανίζονται με δυο τύπους που διαφέρουν μόνο

ορθογραφικά ανάλογα με τη θέση του τόνου, δηλαδή: (α) όταν δεν τονίζεται στην κατάληξη γράφεται -οντας με <ο> (π.χ. παίζοντας, κάνοντας, βλέποντας), και (β) όταν τονίζεται στην κατάληξη γράφεται -ώντας με <ω> (π.χ. μιλώντας, κοιτώντας, φωνάζοντας, ακούγοντας). Εξαιρείται η μετοχή όντας (του ρήματος είμαι) η οποία γράφεται με <ο>.

Όλες οι παθητικές μετοχές αορίστου έχουν σταθερά τις καταλήξεις -εις, -εισα, -εν στα τρία γένη και, συνεπώς, δεν παρουσιάζουν κάποια ορθογραφική ιδιομορφία (π.χ. ο υποβληθείς, η υποβληθείσα, το υποβληθέν). Ωστόσο, οι παθητικές μετοχές παρακειμένου έχουν πιο περίπλοκη ορθογραφία, αφού οι καταλήξεις των μετοχών αυτών ποικίλλουν ανάλογα με τα ρήματα με βάση τα οποία σχηματίζονται. Έτσι, έχουμε τις ακόλουθες καταλήξεις:

• -ημένος: για τις μετοχές που παράγονται από τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας (αγαπιέμαι > αγαπημένος, χτυπιέμαι > χτυπημένος)
• -σμένος: για τις μετοχές που παράγονται από τα ρήματα της πρώτης συζυγίας και από μερικά ρήματα της δεύτερης (π.χ. χτίζομαι > χτισμένος, ευτυχώ > ευτυχισμένος). Εδώ πρέπει να προσέξουμε ότι τα ι, η, υ, ει, οι που έχουν τα ρήματα της πρώτης συζυγίας στην παραλήγουσα του τύπου της οριστικής του ενεστώτα διατηρούνται και στις μετοχές τους, έτσι έχουμε: δροσίζομαι > δροσισμένος, δακρύζω > δακρυσμένος, δανείζω > δανεισμένος κ.ά.
• -ωμένος: για τις μετοχές που τονίζονται στην παραλήγουσα (στεγνώνομαι > στεγνωμένος)
• -όμενος: για τις μετοχές που τονίζονται στην προπαραλήγουσα (προσφέρομαι < προσφερόμενος)
• -ώμενος: για τις μετοχές που παράγονται από τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας, τα οποία τονίζονται στην προπαραλήγουσα (αποσπώμαι > αποσπώμενος).

4.2 Ιδιομορφίες των ρηματικών θεμάτων

Οι παθητικές μετοχές σε -μένος μπορεί να γράφονται με ένα ή δυο <μ>, ανάλογα με τον χαρακτήρα του θέματος. Έτσι, μόνο οι μετοχές ρημάτων που έχουν ως χαρακτήρα στο θέμα τους τα π, β, φ, πτ γράφονται με δυο μ: π.χ. ράβομαι > ραμμένος, γράφομαι > γραμμένος, εγκαταλείπω > εγκαταλειμμένος / εγκαταλελειμμένος, καλύπτομαι > καλυμμένος κ.ά.

Υπάρχουν μερικά ρήματα που δεν ακολουθούν τον κανόνα σχηματισμού για την παθητική μετοχή, που είδαμε νωρίτερα, και έτσι δεν χρησιμοποιούν το θέμα του ρήματος στον ενεστώτα για τον σχηματισμό τους. Αντίθετα, σχηματίζονται με βάση το θέμα του αορίστου που είναι διαφορετικό: π.χ.: βλέπομαι > ιδωμένος, λέγομαι > ειπωμένος, κάνω > καμωμένος, τρώγομαι > φαγωμένος κ.ά.

Τέλος, υπάρχουν παθητικές μετοχές παρακειμένου που σχηματίζονται είτε με αύξηση (σφάλλω > εσφαλμένος, θέλω > ηθελημένος), είτε με αναδιπλασιασμό (γράφω > εγγεγραμμένος, διακόπτω > διακεκομμένος).