4. Σημασιολογία των προτάσεων

Οι σημασίες των λέξεων που περιέχονται σε μια πρόταση συμβάλλουν στη σημασία της πρότασης. Από τη σκοπιά της σημασιολογίας η σημασία της πρότασης νοείται ως αποκομμένη και ανεξάρτητη από τις περιστάσεις της επικοινωνίας, από το ποιος μιλάει σε ποιον και γιατί.

Έτσι η σημασιολογική ανάλυση της πρότασης

Γιάννη, άρχισε να διαβάζεις τώρα

αρχίζει και τελειώνει με τη γνώση που έχουμε ως ομιλητές για τις σημασίες των επιμέρους λέξεων και με τον τρόπο που οι σημασίες αυτές συνδυάζονται με βάση τη συντακτική τους θέση μέσα στην πρόταση και τις ιδιότητές τους. Ξέρουμε, λ.χ., ότι ο Γιάννης είναι κύριο όνομα που λόγω της κλητικής απευθύνεται σε κάποιον, ξέρουμε τι σημαίνει αρχίζω και τι δηλώνει ο τύπος της προστακτικής κοκ. Γνωρίζουμε επίσης ότι το να είναι μόριο που εισάγει προτάσεις εξαρτημένες από κάποιο ρήμα, γι’ αυτό και λέμε ότι το να, σε αντίθεση με τις άλλες λέξεις της πρότασης, έχει

γραμματική σημασία, αφού ο ρόλος του είναι να συνδέει τους άλλους όρους της πρότασης με συγκεκριμένο τρόπο

· επομένως καταλαβαίνουμε ότι η πρόταση που εισάγεται με το να εκφράζει το περιεχόμενο της προτροπής. Για να ερμηνεύσουμε την πρόταση σημασιολογικά δεν χρειάζεται να ξέρουμε ποιος είναι ο Γιάννης, ποιος είναι ο ομιλητής και πότε εκφωνεί τη συγκεκριμένη πρόταση (για να ξέρουμε σε ποιο χρόνο αναφέρεται το τώρα). Για να καταλάβουμε τη σημασία της πρότασης χρειάζεται μόνο να μιλάμε ελληνικά. Τα υπόλοιπα (ποιος, πού, πότε, πώς) είναι εκτός του πεδίου της σημασιολογίας.

Η σημασία του

εκφωνήματος (εκφωνηματική σημασία), η σημασία δηλαδή μιας πρότασης σε συνάρτηση με τις περιστάσεις επικοινωνίας και με επικοινωνιακές συμβάσεις, αποτελεί, όπως είπαμε, το αντικείμενο της πραγματολογίας.

Οι σημασίες των επιμέρους λέξεων μπορεί να συνδυάζονται κατά τρόπο κανονικό και προβλέψιμο για να δώσουν την προτασιακή σημασία, ακολουθώντας τη συντακτική δομή της πρότασης, όπως στο προηγούμενο παράδειγμα και σε πάρα πολλές περιπτώσεις (Αξίζει αύξηση και προαγωγή, Δεν πιστεύω ότι θα προλάβουμε κοκ.). Αυτό όμως δεν συμβαίνει στην περίπτωση των ιδιωματικών εκφράσεων όπως

Του πήρε τα μυαλά

Μου έπεσαν τα μαλλιά κοκ.

στις οποίες η προτασιακή σημασία δεν είναι απλώς το άθροισμα των σημασιών των επιμέρους λέξεων σε συνδυασμό με τη γραμματική τους σημασία, αλλά προκύπτει από μεταφορικές διαδικασίες.