4. Περιορισμοί της υποτακτικής σύνδεσης

Διάφορα είδη εξαρτημένων προτάσεων υπόκεινται σε συγκεκριμένους περιορισμούς, μερικούς από τους οποίους θα δούμε με συντομία εδώ.

4.1 Η διαφορά γιατί/επειδή

Και οι δύο σύνδεσμοι γενικά εισάγουν αιτιολογικές προτάσεις και κανονικά είναι ισοδύναμοι. Υπάρχει όμως ένας περιορισμός στη χρήση του γιατί, που δεν του επιτρέπει να εισαγάγει πρόταση που προηγείται της κύριας.

Το γιατί μπορεί να εισαγάγει μόνο πρόταση που ακολουθεί την κύρια – ενώ στην περίπτωση του επειδή δεν υπάρχει τέτοιος περιορισμός

:

Η Μαρία θύμωσε [επειδή την προσέβαλες].

Η Μαρία θύμωσε [γιατί την προσέβαλες].

[Επειδή την προσέβαλες] η Μαρία θύμωσε.

*[Γιατί την προσέβαλες] η Μαρία θύμωσε.

4.2 Η περίπτωση του πριν/προτού

Οι χρονικοί σύνδεσμοι πριν και προτού μπορούν να ακολουθούνται μόνο από τον εξαρτημένο τύπο (δηλαδή τον ρηματικό τύπο που δεν εμφανίζεται ποτέ ανεξάρτητος) με ή χωρίς το να – αλλά από κανέναν άλλο ρηματικό τύπο, ανεξάρτητα από τη χρονική στιγμή στην οποία αναφέρονται:

[Πριν (να) έρθω], του είχα τηλεφωνήσει.

(όχι *Πριν να ήρθα / *Πριν να είχα έρθει / *Πριν να ερχόμουν / *Πριν να έρχομαι…)

Να κλειδώσεις [πριν (να) κοιμηθείς].

(όχι *πριν να έχεις κοιμηθεί / *πριν να κοιμόσουν / *πριν να κοιμάσαι…)

[Προτού (να) φύγεις], να φροντίσεις να κλείσεις την πόρτα.

(όχι *Προτού να φεύγεις / *Προτού να έχεις φύγει / *Προτού να έφυγες…)

Η βασίλισσα είχε γεννήσει τέσσερα αγόρια [προτού (να) γεννηθεί η πριγκίπισσα].

4.3 Δευτερεύουσες προτάσεις που δεν ανέχονται τον εξαρτημένο τύπο

Στην περίπτωση των ονοματικών προτάσεων, οι ειδικές και οι πλάγιες ερωτηματικές δεν μπορούν να έχουν το ρήμα τους στον εξαρτημένο τύπο, ενώ αντίθετα, οι βουλητικές, οι ενδοιαστικές και οι αναφορικές μπορούν:

*Μου είπε ότι έρθει.

*Με ρώτησε πότε έρθει.

Ήθελε να έρθει.

Φοβάται μήπως έρθει.

Όποιος έρθει θα περάσει καλά.

Στην περίπτωση των επιρρηματικών προτάσεων, ο εξαρτημένος δεν μπορεί να εμφανιστεί στις αιτιολογικές και στις αποτελεσματικές και εναντιωματικές-παραχωρητικές που δεν περιέχουν να:

*Η Μαρία θα θυμώσει [επειδή την κοροϊδέψεις].

(αιτιολογική πρόταση σε αγκύλες)

*Είναι τόσο θυμωμένη [που δεν μιλήσει καθαρά].

(αποτελεσματική πρόταση σε αγκύλες)

*Θα το καταλάβουμε όλοι, [ενώ δεν πει τίποτε].

(εναντιωματική πρόταση σε αγκύλες)

Δεν μπορεί να χαλαρώσει, [που να της δώσουμε ένα κουτί ηρεμιστικά].

(παραχωρητική πρόταση σε αγκύλες)

Φύγαμε νωρίς [για να κοιμηθεί].

(τελική πρόταση σε αγκύλες)

Δεν θα γίνει τίποτε [αν δεν της μιλήσεις τόσο απότομα].

(υποθετική πρόταση σε αγκύλες)

Πρέπει να προσέξεις περισσότερο [όταν μιλήσεις για αυτό το ζήτημα].

(χρονική πρόταση σε αγκύλες)

Δεν χρειάζεται να τα λες όλα [όπως ακριβώς τα σκεφτείς].

(αναφορική πρόταση του τρόπου σε αγκύλες)

4.4 Η επιλογή του δείκτη της άρνησης

Σε όλες τις δευτερεύουσες προτάσεις (ονοματικές ή/και επιρρηματικές), η επιλογή του δείκτη της άρνησης καθορίζεται από την παρουσία ή απουσία των δεικτών της υποτακτικής (να και ας): αν υπάρχει το να ή το ας, τότε δείκτης της άρνησης είναι το μη(ν) – ενώ σε κάθε άλλη περίπτωση είναι το δε(ν):

Είπε [ότι δεν θα έρθει].

Θέλει [να μην τον ξεχάσεις].

Θα έρθω [κι ας μη με θέλετε].

Θα στενοχωρηθεί [αν δεν έρθεις].

Θα χάσει [όποιος δεν έρθει].

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κανονικά οι προτάσεις με το πριν/προτού δεν μπορεί να έχουν κανενός είδους άρνηση:

*[Πριν (να) μην έρθω], του είχα τηλεφωνήσει.

*Να κλειδώσεις [πριν (να) μην κοιμηθείς].

*[Προτού (να) μην φύγεις], να φροντίσεις να κλείσεις την πόρτα.

*Η βασίλισσα είχε γεννήσει τέσσερα αγόρια [προτού (να) μην γεννηθεί η πριγκίπισσα].