4. Εξαιρέσεις: περιπτώσεις ασυμφωνίας
Η συμφωνία γενικά είναι συντακτική σχέση και, επομένως, είναι υποχρεωτική σε κάθε περίπτωση. Στην ενότητα αυτή θα δούμε κάποιες πιθανές εξαιρέσεις.
4.1 Ασυμφωνία περιληπτικού υποκειμένου και ρήματος
Μια περίπτωση που φαίνεται να παραβιάζει τους σχετικούς κανόνες αφορά κάποια περιληπτικά ουσιαστικά, που μπορεί να έχουν καταλήξεις ενικού αριθμού [αριθμός] αλλά το ρήμα τους μπορεί να είναι είτε ενικού είτε πληθυντικού αριθμού (καθώς η σημασία τους πάντα εμπλέκει κάποιο πλήθος)
Η ομάδα των ανιχνευτών γύρισε/γύρισαν όλη την περιοχή.
Το σύνολο των μαθητών χάρηκε/χάρηκαν για το διαγώνισμα.
Αυτού του είδους τα παραδείγματα είναι πάντοτε καλύτερα όταν υπάρχει κάπου μέσα στην ονοματική φράση που λειτουργεί ως υποκείμενο κάποιο ουσιαστικό σε πληθυντικό και όταν μεσολαβούν αρκετές λέξεις [λέξη] ανάμεσα στο ρήμα και στο υποκείμενο. Έτσι είναι καλύτερο το πρώτο από τα παρακάτω παραδείγματα, παρά το δεύτερο:
Η πλειοψηφία των εκλογέων εμπιστεύτηκαν και πάλι τον πρωθυπουργό.
Η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος εμπιστεύτηκαν και πάλι τον πρωθυπουργό.
Ακόμα καλύτερο είναι κάποιο όπως τα ακόλουθα:
Η πλειοψηφία των εκλογέων φαίνεται πως εμπιστεύτηκαν και πάλι τον πρωθυπουργό.
Η πλειοψηφία των εκλογέων της περασμένης Κυριακής φαίνεται πως μετά από ώριμη σκέψη εμπιστεύτηκαν και πάλι τον πρωθυπουργό.
4.2 Ρήμα στον ενικό που ακολουθείται από πολλά υποκείμενα
Συχνά, ένα ρήμα είναι δυνατό να εμφανίζεται στον ενικό, παρόλο που έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα [υποκείμενο] – κανονικά μόνο εφόσον προηγείται το ρήμα:
Το δωμάτιο το φώτιζε ένα κερί και μια μικρή λάμπα πετρελαίου.
Τον αναγνώρισε η γυναίκα του και το παιδί του.
Αυτές οι περιπτώσεις είναι μάλλον συχνότερες στον ανεπίσημο [επίπεδο ύφους] προφορικό λόγο [προφορικός και γραπτός λόγος], όταν ο ομιλητής φαίνεται να προσθέτει ένα ακόμα υποκείμενο πριν ολοκληρώσει την πρότασή του.
4.3. Ασυμφωνία υποκειμένου και απρόσωπου ρήματος
Ορισμένα ρήματα [ρήμα] συντάσσονται στο γ΄ πρόσωπο (είτε πάντοτε είτε σε κάποιες περιπτώσεις) και κανονικά δεν έχουν κάποια ονοματική φράση ως υποκείμενο:
Βρέχει.
Τυχαίνει να τον ξέρω.
Αξίζει να το διαβάσεις.
Μπορούν βέβαια να συνοδεύουν κάποιο άλλο ρήμα, το οποίο φυσικά μπορεί να συμφωνεί με κάποιο προσωπικό υποκείμενο:
Οι εχθροί φαίνεται να έχουν κοιμηθεί.
Εσείς πρέπει να διαβάσετε για τις εξετάσεις σας.
Εγώ δεν πρόκειται να ξαναπροσπαθήσω.
Αντίστοιχα συντάσσονται και κάποιες περιφράσεις:
Είναι πιθανό να έχουν κοιμηθεί.
Είναι απαράδεκτο να φέρεται με αυτόν τον τρόπο.
Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει προσωπικό υποκείμενο (δηλαδή δεν υπάρχει κάποιο πραγματικά τρίτο πρόσωπο που να συμφωνεί με το ρήμα). Συντακτικό υποκείμενο θεωρείται η πρόταση που ακολουθεί την απρόσωπη έκφραση.
Μερικές φορές είναι δυνατό να υπάρχει (κανονικά σε γενική) το πρόσωπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί το ψυχολογικό υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης (που θα ήταν το υποκείμενο σε μια αντίστοιχη προσωπική έκφραση):
Μου φαίνεται ότι κάνεις λάθος. (= εγώ νομίζω ότι κάνεις λάθεις)
Του είναι αδύνατο να καταλάβει το πρόβλημα. (= αυτός δεν μπορεί να καταλάβει το πρόβλημα)
Αυτού του είδους τα «υποκείμενα», φυσικά, δεν συμμετέχουν στη συντακτική σχέση συμφωνίας με το ρήμα.
4.4 Ασυμφωνία υποκειμένου και κατηγορουμένου
Για λόγους ευγένειας [ευγένεια], είναι δυνατό να υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ του υποκειμένου [υποκείμενο] (σε
Είστε πολύ καλή δασκάλα.
Εσείς φαίνεστε πιο ψηλός, αλλά ο κ. Μιχάλης ήταν πρωταθλητής στο μπάσκετ.
Υπήρξατε ο καλύτερος δήμαρχος που γνώρισε ο τόπος μας.
Φυσικά η αντίστροφη παραβίαση του κανόνα δεν είναι δυνατή: σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εμφανιστεί το ρήμα (και το υποκείμενό του) στον ενικό και το κατηγορούμενο στον πληθυντικό, π.χ. (Εσύ) είσαι πολύ καλές δασκάλες. Η παραβίαση του κανόνα της συμφωνίας του υποκειμένου με το κατηγορούμενο είναι επιτρεπτή μόνο όταν το επιβάλλουν οι συμβάσεις της ευγένειας.