3. Οι εγκλίσεις εκφράζουν τροπικότητες
Είδαμε και παραπάνω ότι η οριστική σε κύριες προτάσεις θεωρείται έγκλιση κρίσης που εκφράζει το πραγματικό. Γενικότερα, οι εγκλίσεις αποτελούν γραμματική έκφραση της
Έξω βρέχει.
Έχει τρία παιδιά.
2 επί 3 κάνει 6.
Σήμερα είναι Σάββατο.
Αύριο θα πάμε εκδρομή.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν εξαιρετικά περίεργο να συνεχίσει θέτοντας σε αμφισβήτηση το περιεχόμενο της πρότασης, π.χ.:
Έχει τρία παιδιά – αλλά δεν πιστεύω ότι έχει τρία παιδιά / δεν ξέρω αν έχει τρία παιδιά / δεν έχω ιδέα αν έχει τρία παιδιά / δεν έχω καμία ένδειξη ότι έχει τρία παιδιά…
Αυτό σημαίνει ότι η χρήση της οριστικής κανονικά ερμηνεύεται ως βεβαιωτική τροπικότητα: ο ομιλητής με τη χρήση της οριστικής δηλώνει την πεποίθησή του, τη γνώση του, τη βεβαιότητά του κ.ο.κ. ότι το περιεχόμενο της πρότασης είναι αληθές.
Αντίθετα, η υποτακτική και η προστακτική ποτέ δεν εκφράζουν τέτοιου είδους βεβαιωτική τροπικότητα. Οι τροπικότητες που εκφράζουν (σε κύριες προτάσεις) αφορούν τις επιθυμίες του ομιλητή, αυτά που εύχεται, αυτά που προτείνει, αυτά που θεωρεί καλό να συμβούν, αυτά που θεωρεί ότι είναι ανάγκη να συμβούν κ.ά.:
Ας βρέξει!
Μακάρι να κάνουν τρία παιδιά.
Ας δεχτούμε ότι 2 επί 3 κάνει 6.
Αχ και να ήταν Σάββατο σήμερα!
Πήγαινε καμιά εκδρομούλα!
Σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν εξαιρετικά περίεργο αν ο ομιλητής συνέχιζε την πρόταση θέτοντας σε αμφισβήτηση τη δική του επιθυμία, π.χ.:
Ας βρέξει – αλλά δεν θέλω να βρέξει / Μακάρι να κάνουν τρία παιδιά – αλλά δεν θα ήθελα να κάνουν τρία παιδιά / Ας δεχτούμε ότι 2 επί 3 κάνει 6 – αλλά δεν προτείνω να εξετάσουμε αυτό το ενδεχόμενο / Αχ και να ήταν Σάββατο σήμερα – αλλά θα ήταν πολύ κακό αν ήταν Σάββατο σήμερα / Πήγαινε καμιά εκδρομούλα – αλλά νομίζω ότι δεν πρέπει να κάνεις εκδρομούλες!
3.1 Η ταύτιση έγκλισης και τροπικότητας δεν είναι απόλυτη
Η οριστική κανονικά εκφράζει βεβαιωτικές τροπικότητες, αλλά μπορεί να εκφράζει και τροπικότητες επιθυμίας ή κατεύθυνσης
Φεύγεις τώρα αμέσως και έρχεσαι αύριο με τον κηδεμόνα σου!
Μπαίνεις μέσα, πηγαίνεις στον τρίτο διάδρομο δεξιά, και χτυπάς το κουδούνι.
Βάζεις τα αβγά, τα χτυπάς με τη ζάχαρη και μετά προσθέτεις τα στερεά υλικά.
Στα παραδείγματα αυτά, οι τύποι της οριστικής σίγουρα δεν βεβαιώνουν κάτι και θα μπορούσαν άνετα να αντικατασταθούν από τύπους της προστακτικής (ή της υποτακτικής):
Φύγε τώρα αμέσως και έλα αύριο με τον κηδεμόνα σου!
Μπες μέσα, πήγαινε στον τρίτο διάδρομο δεξιά, και χτύπα το κουδούνι.
Βάλε τα αβγά, χτύπα τα με τη ζάχαρη και μετά πρόσθεσε τα στερεά υλικά.
Μια οριστική μπορεί ακόμα, υπό προϋποθέσεις, να εκφράζει και δυνατότητα:
Η μαμά της οδηγεί μηχανή αλλά δεν οδηγεί αυτοκίνητο.
Αυτό το βιβλίο δεν διαβάζεται.
Μελιτζάνες τρώω, αλλά σπανάκι δεν τρώω με τίποτε.
Και βέβαια, όπως θα δούμε παρακάτω, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις (όπως π.χ. κάποιες υποθετικές προτάσεις) μπορεί ακόμα και να δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού:
Αν την είχε γνωρίσει πριν από 10 χρόνια, θα είχαν παντρευτεί.
Σε μια τέτοια περίπτωση, η ερμηνεία κανονικά είναι ότι, στην πραγματικότητα, ούτε την γνώρισε πριν από 10 χρόνια ούτε και παντρεύτηκαν.
Και οι άλλες εγκλίσεις δεν εκφράζουν σταθερά ένα μόνο είδος τροπικότητας – αλλά ποτέ δεν εκφράζουν κάποια βεβαιωτική τροπικότητα
Να φύγεις τώρα αμέσως!
Φύγε τώρα αμέσως!
Και τα δύο μπορούν να είναι εκφράσεις συμβουλής ή διαταγής, περισσότερο ή λιγότερο ευγενικής, ανάλογα με όσα έχουν προηγηθεί πριν την εκφώνησή τους και ανάλογα με τη σχέση των συνομιλητών. Και τα δύο θα μπορούσαν να συνεχιστούν άνετα με οποιοδήποτε από τα εξής: Σε διατάζω. Σε συμβουλεύω για το καλό σου. Για σένα το λέω μωρέ. Το απαιτεί ο κανονισμός! Κάν’ το για μας αγαπούλα μου. Μη τη στενοχωρείς τη μανούλα σου κ.ά.