3. Ιδιότητες της υπωνυμίας

 

3.1 Γενική και ειδική σημασία, γενική και ειδική κατηγορία

Στην

υπωνυμία επομένως μια σημασία συμπεριλαμβάνεται μέσα σε μια άλλη ως συστατικό της:  το συστατικό «λουλούδι» περιλαμβάνεται απαραίτητα στη σημασία ‘τριαντάφυλλο’, αφού το τριαντάφυλλο είναι αναγκαστικά είδος λουλουδιού· το αντίστροφο, όμως, δεν ισχύει, αφού ένα λουλούδι δεν είναι οπωσδήποτε τριαντάφυλλο. 
 
Είναι σημαντικό να το ξεκαθαρίσουμε αυτό:

Στην

υπωνυμία η γενική σημασία είναι σημασιολογικό συστατικό της ειδικής: το ‘λουλούδι’ είναι συστατικό του ‘τριαντάφυλλου’, το ‘ζώο’ του ‘σκύλου’ κοκ.  
 

Η πιο ειδική, συγκεκριμένη, σημασία όμως δηλώνει ένα είδος (μια υποπερίπτωση ή υποκατηγορία) της γενικής

 : ο σκύλος είναι είδος ζώου, κοκ.· ή, με άλλα λόγια, το σύνολο των σκύλων είναι υποσύνολο του συνόλου των ζώων.
 
 

3.2 Σχέση μεταξύ σημασιών, όχι λέξεων

Όπως η συνωνυμία και η αντωνυμία, έτσι και η

υπωνυμία είναι σχέση μεταξύ σημασιών (όχι λέξεων).  Το εξυπνάδα π.χ. είναι ένα από τα υπώνυμα του ικανότητα (δηλώνει, όπως είπαμε, ένα είδος ικανότητας) αλλά μόνο όταν έχει τη σημασία ‘ευφυΐα’. Γι’ αυτό και σε μια έκφραση όπως πουλάω εξυπνάδα, η ίδια λέξη (δηλαδή η λέξη εξυπνάδα) δεν μπορεί να θεωρηθεί υπώνυμο της πνευματικής ικανότητας. 

 

 

3.3 Σχέση μεταβατική

Η

υπωνυμία είναι σχέση μεταβατική . Τί σημαίνει αυτό; Ας δούμε ένα παράδειγμα: αν το κόλεϊ είναι είδος σκύλου και ο σκύλος είδος ζώου, τότε δικαιούμαστε να συμπεράνουμε ότι και το κόλεϊ είναι οπωσδήποτε ζώο. Η σχέση δηλαδή μεταβαίνει από το πιο κάτω επίπεδο, που είναι το είδος του σκύλου, στο πιο επάνω επίπεδο, που είναι η γενικότερη κατηγορία «ζώο».

 

Η ταξινόμηση του λεξιλογίου μιας γλώσσας με βάση την υπωνυμία μπορεί επομένως να έχει πολλά επίπεδα, από το πολύ συγκεκριμένο και ειδικό μέχρι το πιο γενικό και αφηρημένο, και κάθε επίπεδο μπορεί να έχει πολλά υπώνυμα, όπως στα παρακάτω παραδείγματα:

                   
                                          χρώματα
 
 

                              κόκκινο                  πράσινο                            μπλε            ……..
 
 
 

                 βυσσινί         ροδί         κυπαρισσί        λαχανί                      σιελ      μπλε ελεκτρίκ  ……
 
 
 
                                    ρούχα
               
 
                           φούστα                 παντελόνι                            παλτό          ……..
 
 
 

                  μίνι         σκωτσέζικη      τζιν              κολάν                 άνορακ      αδιάβροχο      ……

 


                                                   
     
                                                    κολλητό     ξεβαμμένο       …….