3. Οι παράμετροι του επικοινωνιακού γεγονότος κατά τον Hymes

Ο Dell Hymes θεωρεί ότι υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που επηρεάζουν συστηματικά τις γλωσσικές μας επιλογές σε κάθε περίσταση. Σε αυτούς περιλαμβάνονται τα εξής:

1.      Πλαίσιο ή Φυσικό περιβάλλον: αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον (τον τόπο και τον χρόνο) αλλά και τον συμβολικό προσδιορισμό του περιβάλλοντος από τους συμμετέχοντες ως μια αναγνωρίσιμη κοινωνική περίσταση (πρβ. τη διάκριση μεταξύ μιας αίθουσας (= φυσικός χώρος) και μιας σχολικής τάξης (= συμβολικός χώρος)).

2.      Συμμετέχοντες: οι συνομιλητές και όσοι παρευρίσκονται ως ακροατήριο, τα γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά τους και η μεταξύ τους σχέση. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εναλλαγή των συνομιλητών/τριών ανάλογα με το είδος λόγου (π.χ. φιλική συνομιλία, συνέντευξη, διάλεξη κλπ).

3.      Στόχοι: τα συμβατικά αποτελέσματα μιας περίστασης επικοινωνίας, οι επιδιώξεις και οι προσωπικοί ή ευρύτεροι στόχοι που εξυπηρετούνται.

4.      Πράξεις λόγου: η μορφή και το περιεχόμενο του μηνύματος. Η ίδια πράξη, π.χ. μια πρόσκληση ή μια διαταγή, μπορεί να εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τα ευρύτερα συμφραζόμενα.

5.      Κλειδί: το ύφος, ο τόνος ή το πνεύμα στο οποίο λέγεται κάτι (π.χ. αστεία, σοβαρά, φιλικά, υπηρεσιακά, ειρωνικά, υβριστικά κλπ.)

6.      Κανάλια: δίαυλοι επικοινωνίας, π.χ. διακρίσεις όπως προφορικός, γραπτός, τηλεγραφικός λόγος, ηλεκτρονικός λόγος.

7.      Νόρμες διεπίδρασης και ερμηνείας: κανονικότητες (δηλαδή προσδοκίες ή νόρμες) που αφορούν τον τρόπο ομιλίας, το πότε μιλάει και πότε σιωπά κάποιος κλπ. Ερμηνείες της διεπιδραστικής συμπεριφοράς (γλωσσικής και μη), π.χ. τι θεωρείται ευγενικό ή αγενές κλπ.

8.      Είδη λόγου: αναφέρεται σε αναγνωρίσιμους τύπους λόγου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως είναι μια διάλεξη, ένα ανέκδοτο, ένα παραμύθι, μια επιστημονική ανακοίνωση, ένα sms κλπ. (βλ. και κειμενικά είδη).

 

Αυτές οι παράμετροι (οι οποίες είναι αλληλένδετες και επικαλύπτονται σε κάποιο βαθμό) μπορούν να δώσουν έναν πλήρη ορισμό της περίστασης επικοινωνίας. Θα μπορούσαμε να πάρουμε ως παράδειγμα το ίδιο το κείμενο που διαβάζετε αυτή τη στιγμή και να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν τις γλωσσικές επιλογές σε αυτή την περίπτωση:

 

1.      Το πλαίσιο εδώ είναι διαδικτυακό και σχετίζεται με μια ηλεκτρονική πλατφόρμα όπου παρέχονται πληροφορίες για γλωσσολογικούς όρους. Πρόκειται για ένα ηλεκτρονικό γλωσσάρι, δηλ. για υλικό που χρησιμοποιείται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση (βλ. και 6).

2.      Οι συμμετέχοντες εδώ αφορούν σαφώς εμένα ως πομπό/γράφοντα και εσάς ως αναγνώστες/ακροατήριο/δέκτες. Είναι σημαντικό ότι δεν βρισκόμαστε στον ίδιο φυσικό χώρο, πράγμα που αλληλεπιδρά και με τους υπόλοιπους παράγοντες (βλ. και 6, 7).

3.      Οι στόχοι αφορούν την πληροφόρηση σχετικά με τον όρο «επικοινωνιακή ικανότητα» (αλλά και την ευρύτερη ανάγκη παραγωγής απλουστευμένου επιστημονικού υλικού για την εκπαίδευση από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, βλ. και 4, 8).

4.      Οι πράξεις λόγου είναι κυρίως δηλώσεις (παρά, π.χ., ερωτήσεις) και υπάρχει έντονη επαναληπτικότητα και ιδιαίτερη ορολογία (που συνδέεται με το είδος του λόγου, βλ. και 8).

5.      Το κλειδί, δηλ. το ύφος, ο τόνος ή το πνεύμα είναι σοβαρό/διεκπεραιωτικό και στοχεύει στην πληροφόρηση (βλ. και 6).

6.      Το κανάλι εδώ είναι ο γραπτός λόγος (και μάλιστα μέσω διαδικτύου, πρβ. ηλεκτρονικός λόγος), πράγμα το οποίο επηρεάζει και όλους τους άλλους παράγοντες. Ίσως στη συγκεκριμένη περίσταση να είναι ο κύριος παράγοντας.

7.      Οι νόρμες διεπίδρασης και ερμηνείας εδώ δεν έχουν μεγάλο βάρος, δεδομένου ότι δεν συνομιλούμε. Ωστόσο, ακολουθούνται οι νόρμες του γραπτού λόγου και, συγκεκριμένα, της συγγραφής εκπαιδευτικού υλικού (βλ. 3, 4, 5, 6, 8).

8.      Το είδος του λόγου είναι επιστημονικό/εκπαιδευτικό και έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως ορολογία, βιβλιογραφική τεκμηρίωση, επεξηγήσεις, επαναλήψεις, ασκήσεις. Επίσης το γεγονός ότι γράφεται για μαθητές επηρεάζει τις γλωσσικές επιλογές αλλά και τον βαθμό δυσκολίας (βλ. και 4).