3. Θεματικοί ρόλοι

Ακόμα κι αν περιοριστούμε μόνο στα ρήματα της ενεργητικής φωνής, είναι ήδη προφανές ότι δεν έχουν όλα την ίδια σχέση με το υποκείμενό τους, ακριβώς με αυτή την έννοια: δεν είναι πάντα το υποκείμενο ενός ενεργητικού ρήματος η οντότητα που ενεργεί. Π.χ.:

Η Μαρία πήγε διακοπές.

Η Μαρία άκουσε ένα θόρυβο.

Η Μαρία έλαβε ένα γράμμα.

Η Μαρία τρόμαξε.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις το ρήμα ανήκει στην ενεργητική φωνή, αλλά το υποκείμενό του δηλώνει την οντότητα που ενεργεί μόνο στην πρώτη περίπτωση. Στις άλλες περιπτώσεις, η Μαρία δεν είναι υπεύθυνη για την ενέργεια που δηλώνει το ρήμα και πάντως δεν έχει κάνει η ίδια κάποια ενέργεια. Σε πολλές περιγραφές της σύνταξης και της σημασιολογίας των προτάσεων, λέμε ότι ένα υποκείμενο, όπως η Μαρία, έχει διαφορετικό ρόλο σε κάθε τέτοια πρόταση – που βέβαια καθορίζεται από το ρήμα της κάθε πρότασης: άλλος ο ρόλος αυτού που ακούει ένα θόρυβο και άλλος αυτού που λαμβάνει ένα γράμμα και άλλος αυτού που πάει διακοπές.

Οι διάφοροι αυτοί ρόλοι ονομάζονται θεματικοί ρόλοι (ή σημασιολογικοί ρόλοι), έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και αφορούν όλες τις ονοματικές φράσεις σε μια πρόταση – όχι μόνο τα υποκείμενα, αλλά και κάθε άλλη συντακτική οντότητα που εμπλέκεται στη σημασιολογία ενός ρήματος

.