2. Ένας ορισμός

Τι είναι επομένως η γλώσσα; Υπάρχουν πολλοί ορισμοί και στον καθένα η έμφαση δίνεται αλλού. Να ένας ενδεικτικός και σχετικά πρόσφατος ορισμός που καλύπτει πολλές πλευρές της γλώσσας:

Η γλώσσα είναι πολλά πράγματα: Σύστημα επικοινωνίας, μέσο για τη σκέψη, όχημα για τη λογοτεχνική έκφραση, κοινωνικός θεσμός, αντικείμενο πολιτικής διαμάχης, καταλύτης για τη δημιουργία κρατών. Όλοι οι άνθρωποι μιλάνε τουλάχιστον μία γλώσσα, και είναι δύσκολο να φανταστούμε κάποια σημαντική κοινωνική, διανοητική ή καλλιτεχνική δραστηριότητα που συμβαίνει εν τη απουσία της.

O’ Grady, Dobrovolsky & Katamba 1999

Ας δούμε ένα-ένα τα βασικά συστατικά του ορισμού.

2.1 Επικοινωνία

Η βασική λειτουργία που εξυπηρετεί η γλώσσα είναι φυσικά η επικοινωνία. Δεν είναι, όπως θα δούμε, η μόνη λειτουργία και ούτε η γλώσσα είναι το μόνο μέσο επικοινωνίας. Βασικά μηνύματα και αντιδράσεις μπορούν να μεταδοθούν απλά και μόνο με τις πράξεις μας (αν σηκωθώ και φύγω από το δωμάτιο μόλις μπεις εσύ, χτυπώντας πίσω μου την πόρτα, έχω στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα) ή με τη λεγόμενη «γλώσσα του σώματος» που περιλαμβάνει εκφράσεις κινήσεις των χεριών κλπ. Αν όμως θέλω να μεταδώσω ένα σύνθετο μήνυμα, πρέπει να χρησιμοποιήσω γλώσσα, τη γλώσσα που καταλαβαίνουν οι συνομιλητές/τριές μου.

2.1.1 Η γλώσσα εξυπηρετεί διαφορετικές επικοινωνιακές λειτουργίες

Χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για τη μετάδοση πληροφοριών,

όπως π.χ. όταν σου πω

Ο Μάριος είναι ξάδελφος της Ελένης ή

Το αεροπλάνο μου φεύγει στις 5.

Η μετάδοση πληροφοριών ονομάζεται ενίοτε και περιγραφική λειτουργία της γλώσσας, αφού συνίσταται στη μετάδοση περιγραφικού (=πληροφοριακού) περιεχομένου (ή σημασίας) από τον ένα στον άλλο ομιλητή. Εκ πρώτης όψεως, αυτή φαίνεται να είναι η κεντρική επικοινωνιακή λειτουργία, ο βασικός λόγος που χρησιμοποιούμε τη γλώσσα. Αλλά όπως μας λέει η Aitchison, το πόσο καλά μεταδίδει πληροφορίες η γλώσσα εξαρτάται από το είδος της πληροφορίας. Αν π.χ. θέλεις να δώσεις οδηγίες για το δέσιμο των κόμπων ή για τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουμε (δηλαδή για κάθε λογής χωρικές σχέσεις), το γλωσσικό μήνυμα καλό θα ήταν να συνοδεύεται από διαγράμματα, χάρτες κλπ., αφού από μόνη της η γλωσσική πληροφορία δεν είναι επαρκής. Αλλά και τα αισθήματα και συναισθήματα δεν μεταδίδονται τόσο καλά με τη γλώσσα. Όταν πονάμε, αρθρώνουμε επιφωνήματα (οχ, αχ, άουτς), ή βρίζουμε, ή λέμε απλά πονάω, αλλά είναι προφανές ότι ή γλώσσα δεν καταφέρνει στις περιπτώσεις αυτές να μεταδώσει με ακρίβεια τι ακριβώς αισθάνεται ο ομιλητής. Και φυσικά μπορούμε να μεταδώσουμε και ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες.

Μια άλλη σημαντική λειτουργία της γλώσσας είναι ότι προωθεί τις κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αλλά και πραγματώνει διαφορετικές σχέσεις μεταξύ των ομιλητών

. Αυτή είναι η φατική λειτουργία. Τα καλημέρα, γεια σου, τα λέμε, μη χαθούμε κλπ. είναι λίγες από τις πολλές εκφράσεις που εξυπηρετούν αυτό τον σκοπό. Οι συνομιλίες μεταξύ φίλων τις περισσότερες φορές μεταδίδουν λίγες πληροφορίες αλλά εξυπηρετούν το δέσιμο, την αλληλοϋποστήριξη και την οικειότητα. Άλλου τύπου σχέση πραγματώνει μεταξύ αφεντικού και υπαλλήλου η διατύπωση

Γιώργο μου, μόλις μπορέσεις έλα στο γραφείο μου

και άλλη η διατύπωση

Γιώργο, στο γραφείο μου τώρα!

Τέλος,

μια άλλη σημαντική λειτουργία τη γλώσσας είναι η πειθώ: μπορούμε να κατευθύνουμε και επηρεάσουμε τους άλλους να πουν ή να κάνουν κάτι απλά χρησιμοποιώντας τη γλώσσα

. Λ.χ. κάθε φορά που κάνω μια ερώτηση περιμένω από τον συνομιλητή μου να απαντήσει, κάθε φορά που δίνω σε κάποιον μια εντολή ή ζητάω κάτι περιμένω να το κάνει. Και χρησιμοποιώ κυρίως τη γλώσσα για να σε πείσω να αγοράσεις κάτι σε μια διαφήμιση, να ψηφίσεις ένα πολιτικό κόμμα αντί για άλλο, ή να επιβάλω τις απόψεις μου σε έναν δημόσιο ή ιδιωτικό αγώνα για «εξουσία».