2. Μπορούμε να κατατάξουμε τα μορφήματα σε ομάδες;

Η απάντηση είναι ναι. Γι’ αυτή την κατάταξη χρησιμοποιούμε δύο κριτήρια:

Ø Το είδος της σημασίας τους

Ø Τη μορφή τους

2.1 Κατηγορίες μορφημάτων με βάση το είδος της σημασίας τους: Λεξικά και γραμματικά μορφήματα

Όπως είδαμε και στο παράδειγμα της λέξης άνθρωπος, όλα τα μορφήματα δεν έχουν τον ίδιο τύπο σημασίας  . Άλλο είδος σημασίας έχει το μόρφημα άνθρωπ- και άλλο είδος σημασίας έχει το μόρφημα -ος.

Το μόρφημα άνθρωπ- έχει σημασία που αναφέρεται σε κάτι που υπάρχει στην πραγματικότητα, στον κόσμο, στη συγκεκριμένη οντότητα.

Αυτό το είδος σημασίας λέγεται λεξική και αυτού του είδους τα μορφήματα λέγονται λεξικά μορφήματα

.

Τέτοια μορφήματα μπορούν να δηλώνουν οντότητες (π.χ. άνθρωπ-), ιδιότητες (π.χ. πράσιν-), ενέργειες (π.χ. τρέχ-).

Το μόρφημα -ος έχει σημασία που αναφέρεται στο εσωτερικό της γλώσσας και συγκεκριμένα δηλώνει αρσενικό γένος, ονομαστική πτώση και ενικό αριθμό.

Αυτό το είδος σημασίας λέγεται γραμματική και αυτού του είδους τα μορφήματα λέγονται γραμματικά μορφήματα.

Τέτοια μορφήματα μπορούν να δηλώνουν γένος, πτώση και αριθμό στα ονόματα (π.χ. το -ος του άνθρωπος). Στα ρήματα μπορεί να δηλώνουν φωνή, έγκλιση, χρόνο και πρόσωπο (π.χ. το -ω στο ρήμα γράφ-ω δηλώνει α’ πρόσωπο ενικού στον ενεστώτα της οριστικής της ενεργητικής φωνής).

Γραμματικά, επίσης, είναι τα μορφήματα όπως το υποκοριστικό -άκ-ι, π.χ. στη λέξη τραπεζ-άκ-ι, το -ίζ-ω σε λέξεις όπως πρασιν-ίζ-ω.

2.2 Κατηγορίες μορφημάτων με βάση τη μορφή τους: ελεύθερα κι δεσμευμένα μορφήματα

Τα μορφήματα, επίσης, είναι διαφορετικά ανάλογα με το αν μπορούν να σταθούν μόνα τους ως λέξεις ή όχι.

Π.χ. το πριν είναι ένα μόρφημα και ταυτόχρονα είναι λέξη. Μπορεί, δηλαδή, να σταθεί μόνο του στην πρόταση.

Αυτό το είδος μορφήματος, που στέκεται μόνο του χωρίς να χρειάζεται κάποιο άλλο μόρφημα, ονομάζεται ελεύθερο.

Το μόρφημα -ος της λέξης άνθρωπ-ος που προαναφέραμε, όμως, πάντοτε εμφανίζεται ως κομμάτι μιας λέξης, δεν μπορεί να σταθεί μόνο του στην πρόταση.

Αυτό το είδος μορφήματος που υποχρεωτικά συνοδεύει κάποιο άλλο μόρφημα ονομάζεται δεσμευμένο.

Ελεύθερα μορφήματα μπορεί να είναι και τα λεξικά και τα γραμματικά. Π.χ. το πριν που προαναφέρθηκε είναι γραμματικό μόρφημα (γιατί δηλώνει ότι κάτι έχει προηγηθεί χρονικά σε σχέση με κάτι άλλο που δηλώνεται στη γλώσσα) και είναι και ελεύθερο. Τα λεξικά μορφήματα της ελληνικής πολύ σπάνια εμφανίζονται ως ελεύθερα, γιατί πάντα έχουν ανάγκη από ένα γραμματικό μόρφημα που να δηλώνει την κλίση. Π.χ. το λεξικό μόρφημα γυναίκ- θα εμφανιστεί πάντα με κάποιο μόρφημα κλίσης, γυναίκ-α, γυναίκ-ες. Σε άλλες γλώσσες, όμως, π.χ. στα αγγλικά, υπάρχουν λεξικά μορφήματα ελεύθερα, π.χ. walk ‘περπατώ’, girl ‘κορίτσι’.

Δεσμευμένα μορφήματα, επίσης, μπορεί να είναι και τα λεξικά και τα γραμματικά. Π.χ. το -ος του άνθρωπ-ος είναι γραμματικό και δεσμευμένο μόρφημα, ενώ το άνθρωπ- της ίδιας λέξης είναι λεξικό και δεσμευμένο.