2. Γραμματική και Λεξιλόγιο

Η Γραμματική έχει γενικούς και υποχρεωτικούς κανόνες – ενώ το λεξιλόγιο μπορεί να έχει κανόνες που αφορούν μεμονωμένες λέξεις στις οποίες δίνουν πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Έτσι, μια γραμματική διαφορά (π.χ. η διάκριση ονομαστικής-αιτιατικής, όπως ο πατέρας-τον πατέρα, ο μπαμπάς-τον μπαμπά) ισχύει για ολόκληρες κατηγορίες λέξεων (π.χ. είναι υποχρεωτική για όλα τα ουσιαστικά). Επιπλέον, η επιλογή μεταξύ ονομαστικής και αιτιατικής ‒μια άλλη γραμματική διαφορά‒ έχει τις ίδιες επιπτώσεις για όλα τα ουσιαστικά: ο πατέρας, ο μπαμπάς, ο καθηγητής, ο Γιάννης κτλ. μπορούν να είναι το υποκείμενο μιας πρότασης, ενώ οι αντίστοιχες αιτιατικές δεν μπορούν κ.ο.κ. Αντίθετα, η διαφορά ύφους μεταξύ των λέξεων πατέρας και μπαμπάς είναι καθαρά λεξιλογική – και δεν είναι καθόλου αναμενόμενο να υπάρχουν αντίστοιχα ζεύγη για κάθε λέξη.

Έτσι, λ.χ. ο μορφολογικός σχηματισμός της γενικής πτώσης είναι υποχρεωτικός για όλα τα ουσιαστικά, τα επίθετα και τις αντωνυμίες. Παρόμοια, η συντακτική λειτουργία της γενικής είναι η ίδια – ανεξάρτητα από συγκεκριμένες λέξεις. Έτσι, όλες οι παρακάτω είναι περιπτώσεις «γενικής κτητικής»:

Αυτό είναι το αυτοκίνητο του πατέρα μου.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο του μπαμπά μου.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο του καθηγητή της Μουσικής.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο κάποιου αγνώστου.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο του Γιάννη.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο της Μαρίας.

Αυτό είναι το αυτοκίνητο εκείνου του περίεργου τύπου.

Μπορείτε να συνεχίσετε τον κατάλογο αντικαθιστώντας τις φράσεις με έντονα στοιχεία με άλλες ονοματικές φράσεις: υποχρεωτικά, ό,τι και να συμπληρώσετε θα είναι επίσης σε γενική – και κανονικά θα λειτουργεί ως γενική κτητική. Παρόμοια, όλες οι παρακάτω είναι περιπτώσεις «γενικής υποκειμενικής»:

Αυτή ήταν η απόφαση του πατέρα μου.

Αυτή ήταν η απόφαση του μπαμπά μου.

Αυτή ήταν η απόφαση του καθηγητή της Μουσικής.

Αυτή ήταν η απόφαση κάποιου αγνώστου.

Αυτή ήταν η απόφαση του Γιάννη.

Αυτή ήταν η απόφαση της Μαρίας.

Αυτή ήταν η απόφαση εκείνου του περίεργου τύπου.

Παρόμοια, η συμφωνία κατά γένος, αριθμό και πτώση είναι υποχρεωτικός κανόνας για όλους τους επιθετικούς προσδιορισμούς, ανεξάρτητα από συγκεκριμένες λέξεις:

Ήταν δύσκολος άνθρωπος.

Ήταν δύσκολη άσκηση.

Ήταν δύσκολο κομμάτι.

Ήταν δύσκολοι καιροί.

Ήταν δύσκολες εποχές.

Ήταν δύσκολα χρόνια.

Ήταν ωραίος/έξυπνος/περίεργος άνθρωπος.

Ήταν ωραία/έξυπνη/περίεργη άσκηση.

Ήταν ωραίο/έξυπνο/περίεργο κομμάτι.

Ήταν ωραίοι/άνετοι/αξέχαστοι καιροί.

Ήταν ωραίες/άνετες/αξέχαστες εποχές.

Ήταν ωραία/άνετα/αξέχαστα χρόνια.

Με άλλα λόγια,

ο ομιλητής είναι ελεύθερος να επιλέξει αν θα μιλήσει για καιρούς, για εποχές ή για χρόνια (να επιλέξει λέξεις δηλαδή) – αλλά ΔΕΝ είναι ελεύθερος να διαλέξει όποιον τύπο της λέξης θέλει: οι γραμματικοί κανόνες επιβάλλουν συγκεκριμένες επιλογές

: ωραίοι καιροί, ωραίες εποχές και ωραία χρόνια. Παρόμοια, μπορεί να επιλέξει μεταξύ του πατέρα και του μπαμπά αλλά όχι μεταξύ των πτώσεών τους:

Είδα τον πατέρα σου. / Είδα τον μπαμπά σου.

Ήρθε ο πατέρας σου. / Ήρθε ο μπαμπάς σου.

Αλλά όχι:

*Είδα ο πατέρας σου. / *Είδα ο μπαμπάς σου.

*Ήρθε τον πατέρα σου. / *Ήρθε τον μπαμπά σου.

Με άλλα λόγια:

ο ομιλητής επιλέγει τις έννοιες που θέλει να εκφράσει και, επομένως, τις αντίστοιχες λέξεις – αυτή η επιλογή είναι σχετικά ελεύθερη, καθώς σχετίζεται με το λεξιλόγιο που έχει στη διάθεσή του και τις συνθήκες στις οποίες θέλει να το χρησιμοποιήσει

: ανάλογα με την ακριβή του σχέση με τον συνομιλητή του, θα επιλέξει μεταξύ των λέξεων πατέρας και μπαμπάς.

Η ελευθερία της επιλογής παύει να υπάρχει σε σχέση με την επιλογή μεταξύ, λ.χ., ονομαστικής, γενικής ή αιτιατικής: η επιλογή μεταξύ των τύπων ο πατέρας, του πατέρα ή τον πατέρα ΔΕΝ καθορίζεται από τον ίδιο τον ομιλητή, αλλά από τις δομικές σχέσεις των λέξεων μέσα στην πρόταση

. Η δομή της πρότασης (δηλαδή οι ακριβείς τύποι των λέξεων και οι μεταξύ τους συντακτικές σχέσεις) καθορίζεται αυστηρά από τους κανόνες της γραμματικής – και είναι πολύ συγκεκριμένοι οι τρόποι με τους οποίους μπορεί κανείς να τους παραβιάσει, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω.