2. Ενεργητικές και παθητικές δομές

2.1 Οι συντακτικές μετατροπές

Στα παρακάτω παραδείγματα, μπορούμε να δούμε ακριβώς ποιες αλλαγές γίνονται όταν μια ενεργητική πρόταση μετατρέπεται σε παθητική και το αντίστροφο:

Υ Ρ Έμμεσο Αντικ. Άμεσο Αντικείμενο

Η Μαρία διδάσκει στα παιδιά την αρετή

Υ Ρ Ποιητικό αίτιο Έμμεσο Αντικείμενο

Η αρετή διδάσκεται από τη Μαρία στα παιδιά

Υ Ρ Α Κατηγορούμενο Αντ.

Οι γονείς εκλέγουν τον καθηγητή γυμναστικής πρόεδρο

Υ Ρ Κατηγορούμενο Ποιητικό αίτιο

Ο καθηγητής γυμναστικής εκλέγεται πρόεδρος από τους γονείς

Όπως είδαμε,

το

υποκείμενο της ενεργητικής πρότασης μετατρέπεται σε προθετική φράση που εισάγεται με την πρόθεση από. Η δομή αυτή συνιστά το λεγόμενο ποιητικό αίτιο το οποίο αποτελεί συντακτική πραγμάτωση του (λογικού) υποκειμένου του ρήματος στην παθητική φωνή.

ΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ
1. Υποκείμενο ρήματος (η Μαρία)	τρέπεται σε	Ποιητικό αίτιο (δηλαδή από τη Μαρία)
2. Άμεσο αντικείμενο ρήματος (την αρετή)	τρέπεται σε	Υποκείμενο ρήματος (δηλαδή η αρετή)
3. Έμμεσο αντικείμενο ρήματος (στα παιδιά)	παραμένει	Αντικείμενο ρήματος (δηλαδή στα παιδιά)
4. Κατηγορούμενο αντικειμένου σε αιτιατική (πρόεδρο)	τρέπεται σε	Κατηγορούμενο υποκειμένου σε ονομαστική (δηλαδή πρόεδρος)

2.2 Η μετατροπή του ρήματος

Επιπλέον, στα παραπάνω παραδείγματα βλέπουμε και αλλαγή στο ρήμα: το προσκαλώ της πρώτης πρότασης μετατράπηκε στο ρήμα προσκαλούμαι στην δεύτερη πρόταση. Με άλλα λόγια, εκτός από τις αλλαγές στη σύνταξη της πρότασης,

αλλάζει και το ρήμα καθώς μετατρέπεται από την ενεργητική στην παθητική φωνή.

Δημιουργεί κάποια αλλαγή στο νόημα αυτή η μετατροπή από τη μια φωνή στην άλλη; Αλλάζει κάτι όταν αντί να πούμε

Η Μαρία προσκάλεσε τον δάσκαλο (ενεργητική φωνή)

πούμε

Ο δάσκαλος προσκλήθηκε από τη Μαρία (παθητική φωνή);

Η απάντηση είναι ναι:

στην ενεργητική φωνή τα ρήματα εμφανίζονται με το υποκείμενό τους να ενεργεί.

Έτσι, στην πρόταση Η Μαρία προσκάλεσε τον δάσκαλο, το υποκείμενο του ρήματος, δηλαδή η Μαρία, είναι αυτή που προσκαλεί τον δάσκαλο.

Αντίθετα

, στην παθητική φωνή το υποκείμενο εμφανίζεται να δέχεται την ενέργεια του ρήματος

. Έτσι, στην πρόταση

Ο δάσκαλος προσκλήθηκε από τη Μαρία

το υποκείμενο του ρήματος, δηλαδή ο δάσκαλος, είναι αυτός που προσκλήθηκε από τη Μαρία· δέχτηκε, άλλα λόγια, την ενέργεια που έκανε η Μαρία, να τον προσκαλέσει

Στην περίπτωση της παθητικής φωνής το υποκείμενο της ενεργητικής φωνής, η Μαρία, αντιστοιχεί στο ποιητικό αίτιο της παθητικής φωνής, δηλαδή το από τη Μαρία. Γι’ αυτό τον λόγο,

όταν χρησιμοποιούμε την παθητική φωνή δίνουμε έμφαση στην ίδια την ενέργεια και όχι στο υποκείμενο

.